نمایشگاه هنر ایران: بافت جاجیم ساده
تعریف جاجیم
تار و پود در شکل گیریِ همه دستبافته ها بسیار اهمیت دارد، به طوری که تصور به وجود آمدن یک دستبافته بدون تار یا پود ناممکن به نظر میرسد. از این نظر شاید نتوانیم بگوییم در قالی یا گلیم، تار اهمیت بیشتری دارد یا پود. اما در مورد جاجیم ها به استثنای جاجیمهای پودنما 1یا جاجیم هایی با پودهای الحاقی، وظیفه و کارکردی که چله دارد بیشتر از پود احساس میشود. چرا که علاوه بر ایجاد بستری برای بافت، رنگ جاجیم و طرح آن نیز منوط به چله کشی منظم و دقیق است. به عبارت دیگر تارهای رنگین در شکل گیری جاجیم نقش مهمی عهده دارند. در عین حال در سراسر ایران و در برخی از کشورهای همجوار، جاجیم هایی بافته میشود که به دلیل داشتن تنوع فنون، ابعاد و روش بافت، ارائه تعریفی واحد از جاجیم را دشوار میسازد. اما اجمالاً جاجیم را اینگونه تعریف کرد: دستبافته ای کم عرض با طول نسبتاً زیاد، که در غالب موارد آن را به صورت تارنما یا تار و پود نما میبافند ،و پس از بافت با هدف از پیش تعیین شده، به اندازه های کوچکتر تقسیم و قطعات بریده شده آن به یکدیگر دوخته میشود.
ساختارِ کلّیِ جاجیم
همان طور که گفتیم، تارهای رنگین در بافته شدن جاجیم نقش مهمی دارند. با دقت در نحوه در هم تنیده شدن تار و پود جاجیم این نکته فهمیده میشود که در ساختار جاجیم، تارها هستند که بافت، نقش و رنگ آن را فراهم میکنند. ضمن اینکه راه راه های رنگی که در راستای طول جاجیم شکل میگیرد، چه حاوی نقشمایه و چه فاقد نقشمایه باشند، از نظر بصری مهمترین عامل برای شناختِ جاجیم هاست.
انواع جاجیم و تکنیک های بافت آن
ادوات و ابزارهای بافت در گونه گون شدن دستبافته ها تأثیرات مهمی دارند. در شکل گیری انواع جاجیم نیز تأثیر ابزارها به طور بارزی عیان است. همچنان که در میان بافندگان مناطق مختلف، جاجیم ها را به تعداد کوجی های مورد استفاده در حین بافتشان میشناسند. در اینجا نیز همین نامگذاری را مورد استفاده قرار میدهیم و به سه گروه جاجیمِ یک کوجی، دو کوجی و چهار کوجی و انواع بافت جاجیمهایی که در این سه گروه قرار میگیرند میپردازیم.
الف: جاجیم یک کوجی
قابلیت های بافت جاجیم یک کوجی، در هم تنیدن تار و پود به صورت یک زیر و یک روست که ساده ترین نوع بافت است. تارها به صورت یک در میان زیر و رو میشوند و پود مستقیماً در بین آنها قرار میگیرد. تارهای جاجیم را میتوان متراکم یا تُنُک، چله کشی کرد. در صورتی که چله کشی متراکم انجام شود دستبافته ای تارنما شکل میگیرد و چنانچه تراکم تارها کم باشد، بخشی از پود نیز از لابه لای تارها به چشم میخورد و بافته ای تار و پودنما میشود، هرچند این روشِ اخیر، در میان بافندگان جاجیم رواج ندارد. به هر صورت این نوع جاجیم که با یک کوجی بافته میشود و به جاجیم ساده موسوم است، پایه ای ترین بافته در میان فرشها و منسوجات قلمداد میشود. بافت تافته یکی از ساز و کارهای بافت معرفی شده است که در آن وضعیتِ تلاقی تارها و پودها به صورت زیر و رویِ یکی در میان است. برای شروع به بافت تافته، امکان جابه جایی تارها برای شکل گیری نقش وجود دارد که نمونه هایی از آن مشاهده میشود. تارنما بودن جاجیم ساده این قابلیت را به وجود می آورد که با استفاده از ترفند جابه جایی برخی از تارها، نقش به وجود آورد. بافت تافته به دو صورت متراکم و تُنک امکان اجرا دارد. چنانچه متراکم بافته شود با جابهجایی تارها میتوان ایجاد نقش نمود و دستبافته ای تارنما به وجود آورد. چنانچه تارها با تراکمِ کم باشند میتوان با کمک پودهای رنگین، پاساژهای رنگی عمودی افقی به وجود آورد و دستبافته ای تاری پودی خلق کرد.
ب: جاجیم دو کوجی
نقش کوجی در دستبافته ها، ایجاد دهانه بافت و به عبارت دیگر زیر و رو کردن تارهاست. این جابه جایی تارها، با یک کوجی و هاف به راحتی انجام میپذیرد. در جاجیم های دو کوجی همین عمل جابه جایی تارها با همین نظم صورت میگیرد. بنابراین عملکردِ یک هاف و کوجی با سیستم دو کوجی یکسان است. اما بسیاری از بافنده های جاجیم برای دستیابی به نقش پردازی های پیچیده، بر روی چله جاجیم دو کوجی نصب میکنند و با دخالت انگشت، تعدادی از تارها را با هدفِ از پیش معلوم، در پود دهی مشارکت میدهند یا از درگیریِ با پود حذف میکنند. با این عمل امکان شکل گیری نقشهایی متنوع اما در مقیاس کوچک فراهم میشود.
پ: چهار کوجی
خلاقیت بافنده های جاجیم در ایجاد نقوش پیچیده و متنوع موجب شد تا ادوات بافت را هر چه گسترده تر مورد استفاده قرار دهند. بهره گیری از تعداد کوجی های بیشتر پاسخگویِ قریحه بافندگان در طراحیِ نقوش پیچیده تر شد. در میان فرشها، جاجیم دستبافته ای است که از نظر فنون بافت قرابت زیادی با پارچه ها دارد. نقاط مشترکِ فنی بین پارچه ها و جاجیم عبارت اند از طول زیاد، نیاز نداشتن به شیرازه، بریده و دوخته شدن تکه ها در کنار یکدیگر، طرحریزی قبل از بافت نخکشی در پارچه و کوجی بندی در جاجیم، دارا بودن ریتم بافتِ تکرار شونده و…. کاربردهای متنوع و مشابهی نیز دارند، زیرا هم به صورت زیرانداز و هم به آویز مورد استفاده قرار میگیرند. اگر تافته را که در آن، تار و پود به صورت مساوی با هم درگیر میشوند، نخستین یا پایه ای ترین بافت در نظر بگیریم، مرحله بعد از آن، بافتِ چهارکوجی است که در آن امکانِ طراحیِ بافت وجود دارد. در این صورت، بافته هایی کج راه سرژه و انواعِ مختلفِ آن امکان بافت دارند. نکته قابل ذکر در بافت جاجیم های چهارکوجی این است که عموماً این بافته ها تاری پودی هستند. همچنین در بافت تافته بافت سادهای که با دو کوجی شکل میگیرد چنانچه تراکم تارها زیاد شود، توانمی در بافتن آن از چهار کوجی استفاده کرد. این به آن معناست که در تولید تافته، چنانچه با چهار کوجی بافته شود، بر خلاف سایر بافته های چهار کوجی، طراحی بافت صورت نمیگیرد. قابل توجه است که بافته ای ساده، فقط زمانی با دو یا چهار کوجی بافته میشوند که تراکم نخهایشان زیاد باشد.
مشخص کردن واحد طرح در جاجیم
تار و پود اجزای اصلیِ بافت جاجیم هستند. رنگین بودن تارها نیز موجب نقش آفرینی میشود. در کاغذ نقشه های شطرنجیِ مورد استفاده برای طراحی قالی کوچکترین واحد کاغذ نقشه، واحد طرح قلمداد میشود. در طراحی فرش این واحد، ما بازای دو نخ چله، پود ضخیم و نازک و گره است. همین واحد در بافت انواع جاجیم، معادل چهار نخ تار و یک پود است. در نهایت باید گفت که واحد طرح در جاجیم، یک مستطیل عمودی در راستای تارها است که مساحت آن نصف واحد طرح در نقشه . قالی است. ابعاد نقشه در جاجیم بر اساس نوع طرح شکل ظاهری طرح تعیین میشود و تعداد تکرار آن اندازه طول جاجیم را مشخص میکند. عرض نقشه نیز مشخص کننده تعداد چله در جاجیم است.
تعیین طرحِ جاجیم بر اساس نوع بافت
پیش از تعیین و ترسیم طرح نهایی، لازم است ابعاد جاجیمی را که قصد بافتن آن را داریم، همچنین طرح مورد نظر را مشخص کنیم. پس از آن رنگهای مناسب طرح را معلوم میکنیم و در ادامه طرح را بر روی
کاغذ شطرنجی انتقال میدهیم تا طرح نهایی دیده شود. در بافت جاجیم، امکان تغییر رنگ در راستای طولی نقشه وجود ندارد.
ویژگی طرح در جاجیم
با توجه به اینکه رنگ و طرح جاجیم وابسته به چله های رنگی است، طراحِ بافت جاجیم برای طرحاندازی محدودیت دارد. ویژگی اساسیِ طرح جاجیم این است که از ابتدا تا انتهای جاجیم هیچ رنگی امکان تغییر ندارد و همین محدودیت طرحاندازی جاجیم است. در این بین جاجیم های داری پود الحاقی از این قاعده مستثنا هستند.
جنس نخهای مصرفی
بافت جاجیم همچون گلیم با دو نخ صورت میگیرد؛ یکی تار و دیگری پود. اما عموماً نخهای تار و پود جاجیم از یک جنس انتخاب میشوند. نخ پشمی بیشترین مصرف را در جاجیم داشته است و تار و پود آن با قطر یکسان مورد استفاده واقع میشد. در برخی از جاجیم ها از نخ پنبه ای نیز به عنوان پود استفاده میشود. بخشی از جاجیم های ایرانی از جنس ابریشم تولید میشدند. در سالهای اخیر جاجیم ها عمداً از
جنس اکریلیک کاموا بافته میشوند. با توجه به اینکه تهیه نخ پشمی مناسب جاجیم دشوار و مقرون به هزینه گزاف است، در کارگاه آموزشی توانمی به جای نخ پشمی از نخ کاموا استفاده کرد.
جنس و رنگ مواد اولیه بر اساس نقشه
جنس نخهایی که در تار و پود جاجیم به کار میروند عبارت اند از پشم، ابریشم و کاموا. در برخی از جاجیم ها برای پود از نخهایی از جنس مو استفاده میشود. رنگرزی نخهای پش یم و ابریشمی عمدتاً با رنگزاهای طبیعی و در برخی موارد با رنگزاهای شیمیایی است. نخهای کاموایی در روند تولیدشان فرایند رنگرزی صنعتی را طی میکنند. محاسبۀ مقدار مواد اولیه در کارگاه های تولیدی اهمیت بسزایی دارد. مصرف مناسب مواد اولیه در یک کارگاه تولیدی صرفه جویی در منابع مالی در پی دارد. یکی از دغدغه های مدیران تولید کارگاه های بافت، تعیین و به کارگیری مقدار صحیح مواد اولیه است. برای برآورد مقدار مواد اولیه، اعم از چله و پود در بافت جاجیم، لازم است طول دستگاه و عرض جاجیم را در نظر بگیریم و به روش زیر عمل کنیم. از این جهت طول دار یا دستگاه بافت در نظر گرفته میشود که تارهای جاجیم در ح کشیین چله ، طول دستگاه را طی میکنند. اما پودها فقط به اندازه عرض جاجیمی که قرار است بافته شود طول دارند . تا اینجا مقدار طولی نخهای مصرفی را میتوان محاسبه کرد. اما مسئلۀ مهمی که نباید از آن غافل شود این است که برای بافتن جاجیم همواره مقداری چله برای جابه جایی تارها و ایجاد دهانۀ بافت و جایگاه کوجی نیاز است. این مقدار چله در دستگاه های مختلف حدود 100تا 130سانتیمتر است که باید در محاسبۀ ابعاد جاجیم لحاظ شود. اما معیار طول برای تهیۀ نخ به منظور تولید جاجیم معیار مناسبی نیست. چرا که برای تهیۀ نخ به کارگیری شاخص طول بسیار دشوار است. برای حل این مشکل میتوان وزن مقدار مشخصی از نخ را دقیقاً به دست آورد و عدد به دست آمده را شاخصی برای کل نخ مورد نیاز در نظر گرفت. لذا از شاخص وزن استفاده میشود. برای محاسبۀ مقدار نخ مورد نیاز به یاد داشته باشیم که طول مشخصی از هر نخ، تا زمانی که تاب و ضخامت یکسان داشته باشد، ثابت است.
شناسایی فروشگاه های مواد اولیه و ارتباط با آنها
روش های خریداری نخ
خریداری کردن نخ، هم به مقدار زیاد (خرید عمده) و هم به مقدار کم (خرید جزئی) رایج است به سه روش صورت میگیرد مبادله با هر یک از این سه روش منوط به توافق و رضایت خریدار و فروشنده است.
1- خرید نقد؛
2- اقساط خرید ؛
3- خرید مدت دار.
معامله معمولاً در هنگام خرید جزئی نخ به صورت نقد انجام میشود و خرید اقساطی و مدت دار در معاملات عمده اتفاق میافتد. در هریک از این سه روش، مسئلۀ مهم صدق گفتار و امانت داری است. در فضای کسب و کار، خوش حسابی موجب اعتمادسازی و اعتمادسازی موجب خوشنامی میشود.
بسته بندی و انتقال نخ
نخهای همجنس، همرنگ و همقطر،معمولاًدر بازار به صورت کلاف، با وزن 4,5تا 5کیلوگرم، در بسته بندی هایی موسوم به بقچه، عرضه میشود. در عین حال برخی نخها به شکل دوک آماده و عرضه میشوند و بسته بندی به خصوصی ندارند.
کلاف: نخی که توسط کلاف پیچ پس از تولید به صورت حلقه با جرم حداکثر 250گرم پیچیده میشود.
بقچه: بسته هایی از کلاف به جرم حدود 5/4تا 5کیلوگرم میباشد.
عدل: تعداد 16بقچه به جرم 72تا 80کیلوگرم میباشد.
بهر یا پارتی: محموله ای از کالا که همجنس، همنوع و دارای نمره نخ، تاب، رنگ و فرآوری یکسان میباشد.
جرم بوبین و بقچه های نخ موجود در بهر: جرم ناخالص بوبینها و همچنین جرم بقچه های نخ در هر بهر باید یکسان بوده اما حدّ رَواداری آنها نسبت به میانگین نباید از 2درصد تجاوز کند. نخ باید سالم و تمیز به
صورت بوبین و یا بقچه به بازار عرضه شود. کلیه بوبینها یا بقچه های یک بهر باید یک شکل و یک اندازه باشند. نخهای بسته بندی شده باید در کیسه های پلیمری و سالم که در مقابل آب مقاوم میباشد بسته بندی شوند. بسته های نخ باید در کارتنهای موجود در یک بهر پارتی کالا باید هم شکل و یک اندازه باشند و در کارتن ها را پس از قرار دادن کالا در آنها باید توسط نوار پست به نحوی چسبانید که علاوه بر پوشانیدن تمام طول مرز، روی کارتن از طرفین نیز حداقل 10سانتیمتر کشیده و بر دو پهلوی کارتن چسبانیده شود. بسته بندی نخ در کارتن باید به نحوی باشد که به محتویات آن در موقع حمل ونقل صدمه ای وارد نشود. نکته مهم در بسته بندی نخ این است که بسته بندی میتواند به شکل مناسبی غیر از کارتن و به صورت عدل باشد به شرطی که در موقع نقل و انتقال به کالا صدمه ای وارد نشود. نکته مهم در انتقال نخها به کارگاه، مقدار نخی است که باید به کارگاه منتقل شود. مقدار نخی که به کارگاه منتقل می شود باید با میزان مصرف تناسب داشته باشد.
شایستگی بافت جاجیم ساده
ابزار و تجهیزات مورد نیاز
برای بافت جاجیم ساده لازم است کارگاه بافت به تجهیزاتی که در قسمت قبل گفته شد، مجهّز شود. تاب زیاد نخ در چله کشی موجب استحکام نخ و مقاومت در برابر پارگی میشود هر چند تاب بیش از حد نیز اشکالاتی به وجود میآورد.
طرح ریزی الگو یا نقشه
با توجه به الگوی دندان موشی، که در قسمت قبل گفته شد، نقشه کامل طرح را میتوان اجرا کرد. واحد طرح در این الگو، مستطیل عمودی و برابر نصف یک خانه شطرنجی است. این واحد شامل دو نخ تار و یک پود است. برای اجرای طرح و تهیه نقشه، هر واحد کاغذ نقشه گویای دو واحد از بافت است.
رنگ آمیزی نقشه
رنگ و همنشینی رنگها در دستبافته ها اولین عاملی است که دیده میشود و مورد توجه و ارزیابی قرار میگیرد. در منابع علمی که راجعبه رنگ، تضاد رنگی، هماهنگی رنگها و هم نشینی آنها مطالب مفیدی
وجود دارد که اجمالاً مبانی رنگ دانسته میشوند. دستبافته هایی نظیر جاجیم دارای مبانی رنگ مختص به خود هستند. با ملاحظه و بررسی تعدادی جاجیم میتوان به نوع هم نشینی رنگ در این دستبافته، به تفکیک منطقه ،بافت آن پِی برد.
چله کشی بر اساس رنگبندی نقشه
یکی از تفاوت های چله کشی گلیم و جاجیم در این است که معمولا برای چله گلیم امکان تعویض نقشه وجود دارد. یعنی میتوان چندین نقشه با رنگهای متفاوت را، مشروط به اینکه تعداد چله آماده شده با
تعداد خانه های کاغذ شطرنجی برابر باشند، طراحی و ترسیم کرد. اما برای جاجیم از همان بدو چله کشی تصمیم گیری برای رنگهای چله، طراحی و تعیین رنگ صورت میگیرد.
بستن کوجی بر اساس طرح
پس از اتمام چله کشی نوبت به نصب کوجی میرسد. برای بافت جاجیم کوجی بندی بر اساس طرح انجام میشود. به همین منظور جابه جایی تارها به ترتیب زیر خواهد بود:
از هر رنگ 20رشته تار 10جفت بر روی دار چله کشی میشود. برای بستن کوجی لازم است کلیه تارها به صورت منظم زیر و رو شوند. پس از زیر و رو شدن تارها با عبور یک نخ و بستن دو طرف نخ به راست روها، امکان کوجی بندی را فراهم میکنیم. در این مرحله نحوه جابه جایی تارها نوع دندان موشی را معلوم میکند.
الف: الگوی دندان موشی شماره 1 :
پس از چله کشی، از سمت چپ چله کشی، 2یا 3تار رو بسته به طرحی که ترسیم کرده اید، به طور موقت وارد کار نمیشوند. سپس سایر چله ها را به ترتیب یکی از زیر و یکی از رو تا آخر چله کشی زیر و رو میکنیم. پس از زیر و رو کردن تارها، برای حفظ دهانه ایجاد شده یک رشته نخ از میان تارها عبور میدهیم. سر انجام تارهای ابتدا که تا این لحظه زیر و رو نشده اند، مطابق دهانه به وجود آمده زیر و رو میکنیم و در کنار سایر تارها قرار میدهیم. با بستن نخ به راست روها شرایط برای کوجی بندی مهیا میشود. تعدادی از تارهایی را که جلوی دستگاه اند برای زیر و رو کردن بقیه نخهای تار موقتاً سوا میکنیم. به طور مثال اگر از اولین نخ رنگی چله، 10نخ را به دور دار تنیده باشیم، 5 ،4 ،3یا 6نخ را با در نظر گرفتن طرح سوا میکنیم. تعداد مورد نظر در پهن یا باریک شدن دندان موشی تأثیر دارد.
ب: الگوی دندان موشی شماره 2:
دو نخ تار زیر از سمت راستِ چله کشی و دو نخ تار رو از سمتِ چپ چله کشی را موقتاً از چرخه کوجی بندی حذف میکنیم. سپس یکبار دیگر تارها را زیر و رو میکنیم. اینبار باید دقت شود که اولین نخ زیر با اولین نخ رو که تا الآن به اندازه 1نخ فاصله دارند زیر و رو شوند و این عمل تا آخرِ چله کشی ادامه پیدا میکند. حال 4نخ ابتدا و انتهای چله کشی را مطابق دهانه در کنار سایر تارها قرار میدهیم. پس از این کار و با استقرار یک نخ در لابه لای تارها، شرایط برای کوجی بندی مهیا میشود.
تنظیم فشار چله
پس از نصب کوجی و استقرار هاف، با پیچ های دستگاه، کشش نهایی چله را به منظور تنظیم نهایی چله انجام میدهیم.
تهیه ماسوره
در تهیه و بافت منسوجات، به ابزاری که نخ پود را به شکلی منظم و منسجم از لابه لای تارها عبور میدهد ماسوره میگویند. استفاده از این ابزار در بافت فرش معمول نیست. در بین بافنده های فرش، به چند لا از نخ پود، که منظم در کنار هم قرار داده میشوند، ماسوره میگویند.
تهیه ابزار بافت بر اساس نوع دستگاه
در تولید جاجیم از ابزارهای متعدد و پیچیده استفاده نمیشود. در قسمت اول این مباحث گفتیم که دار و دستگاه های بافت جاجیم عبارت اند از دستگاه های ساده بافت پارچه، دستگاه های دار افقی و دستگاه آموزشی عمودی. هر یک از این سه گروه از دستگاه ها برای بافت جاجیم ابزارهایی چون شانه یا کرکیت، ماسوره، پهنابند و قیچی را طلب میکنند. در جاجیم هایی که با دستگاه های بافت پارچه تولید میشوند، شانه بر روی دستگاه مهار میشود، به عبارت دیگر جزئی از دستگاه بافت به شمار میرود. انواع مختلفی از شانه با کاربردهای مشابه در دستبافته های مختلف و فرشها مورد استفاده قرار میگیرد. در مناطق مختلف، نامهای کلوزار، دفتین، دفه، کرکیت، شانه، پنجه و… ناظر به ابزاری است که کاربرد اصلیِ آن کوبیدن پود است. آنچه موجب تغییرات ظاهری و فیزیکی این ابزار در مناطق مختلف شده، نوع کاربریِ و اختلاف مواد اولیه آن است. برای بافت جاجیم استفاده از کرکیت، که خود بر دو نوع است، توصیه میشود. کرکیت صاف برای دستگاه های افقی و کرکیت عمودی برای دستگاه های عمودی از جمله دستگاه آموزشی مورد استفاده قرار میگیرند. ماسوره به مقداری از پود گفته میشود که به صورت منظم به شکل یک کلاف کوچک در می آید تا طول نسبتاً زیادی از آن در یک نوبت از لابه لای تارها عبور داده شود تا بافت با همان کلاف کوچک ادامه پیدا کند. در دستگاه های پارچه بافی، ماسوره ابزاری است که نخ پود به صورت منظم به دور آن پیچیده میشود و در قلافی موسوم به ماکو قرار داده میشود. پهنابند ابزاری کمکی برای کنترل کناره های جاجیم در حال بافت است که به شکلهای مختلف وجود دارد. استفاده از آن در بافت ضروری نیست اما بهره گیری از آن تأثیر بسزایی در ارتقای کیفیت بافت دارد. قیچی ابزار بُرش است و در مراحل مختلف بافت و تکمیلِ جاجیم مورد استفاده قرار میگیرد.
آماده سازی برای شروع بافت
شروع بافت با یک زیرسازی و بافت مقدماتی موسوم به سربندی انجام میپذیرد. برای اجرای سربندی به کلیه تجهیزات و مواد اولیه ای که در بافت مورد استفاده اند، احتیاج خواهید داشت. لذا پس از حصول اطمینان از وجود نخ مناسب پود، بافتن سربندی را شروع کنید.
سربندی
پیش از اجرای سربندی، نصب کوجی الزامی است.
1- استقرار و عبور پود. 2- کوبیدن پود توأم با کشش 3- تغییر دهنه بافت با جابه جا کردن هاف 4- عبور مجدد پود بدون شیرازه 5- کوبیدن پود 6- تغییر دهنه بافت با جابه جا کردن هاف 7- نخ پود در کنار تار نگه داشته میشود 8- دو رشته نخ رنگی. هم ضخامت با چله. طول هر یک از این دو نخ باید کمتر از دو برابر پهنای جاجیم باشد. 9- گره 10- اجرای ملیله
کرکیت دارای تیغه های موازی است و به کارگیری آن، باید مستقیم و عمود بر چله ها باشد. کرکیت و دفتین دو تفاوت عمده دارند. وزن نسبتاً زیاد کرکیت و وزن بالنسبه سبک دفتین کاربرد هر یک از این دو ابزار را از یکدیگر مشخص و متمایز کرده است. همچنین زاویه تیغه های هر یک از این دو ابزار در به کارگیری آنها مؤثر بوده است. تیغه های ناموازی دفتین برای کوبیدن پودهای مواج و تیغه های موازی کرکیت برای کوبیدن پودهای مستقیم مناسب ترند.
عبور و استقرار پود
پوددهی دارای دو روش عمده است. برخی از دستبافته ها از نظر پوددهی، پود مستقیم و برخی دیگر پود مواج اند. جاجیم ها از نوع پود مستقیم اند. یکی از مراحلی که در روند پود دهیِ جاجیم مهم و اساسی است، برگشت پود در میان تارهاست. دستبافته هایی که در گروه فرشها قرار میگیرند مثل گلیمها و قالیها دارای عنصری موسوم به شیرازه اند. برای ایجاد شیرازه توسط پود لازم است لااقل یک بار پود را به دور تارهای کناری بپیچانیم. در بسیاری از جاجیم ها، به خصوص جاجیم های ساده، در هنگام عبور دوباره پود، نیازی به پیچاندن پود به دور تارهای کناری نیست. گرچه اغلب جاجیم های قشقایی و بختیاری دارای شیرازه اند. در حین بافت بسیاری از جاجیم های عریض، شیرازه پیچی نیز انجام میشود.
کنترل کیفیت جاجیم
در هنگام بافتن جاجیم لازم است ضربات کرکیت را با انرژی و نیروی یکسان وارد نماییم. در موقع بافتن جاجیم لازم است پودِ تحت فشار کِششی کوبیده شود تا لابهلای تارها پنهان گردد. کشیدن پود به جمع شدگی کناره های جاجیم منجر میشود. برای کنترل کناره های جاجیم میتوانید از ابزاری موسوم به پهنا بند استفاده کنید. با این ابزار در همین بخش بافت زیلو آشنا شدید. برای کسب مهارت در بافت جاجیم ساده، از پهنابند استفاده نکنید. پوددهی در جاجیم با گلیم تفاوت اساسی دارد. در بافت گلیم، نباید پود را با کشش زیاد عبور داد. در غیر این صورت نخهای چله نمایان میشوند. با پیشرویِ بافت، به مرور تارها سفت و سفتتر میشوند. پس از کشیده شدن بیش از حد تارها امکان پارگی در نخها وجود خواهد داشت. بنابراین پس از بافته شدن اندازهای از بافت، پیچهای تنظیم کشش را مقداری باز میکنیم تا از فشار کششی اضافیِ چله ها کاسته شود. جداسازی جاجیم از دستگاه طی چند مرحله صورت میگیرد. مراحل جداسازی جاجیم، همچون جداسازی گلیم بافته شده از روی دار است.
برای استفاده از قیچی به دو نکته مهم باید توجه کنید:
1- در حین استفاده از قیچی مراقب انگشتان دست خود باشید.
2- در هنگام بریدن چله، مراقب باشید تا به جاجیم آسیبی نرسد.
پس از بافته شدن یک تخته جاجیم با طول زیاد و جداسازی آن از دستگاه، یک مرحله تکمیلی به شرح ذیل وجود دارد:
1- برش جاجیم بافته شده به قطعات مساوی؛
2- کنار هم قرار دادن قطعات بریده شده؛
3- دوخت قطعات جاجیم.
پس از دوخت، جاجیم دوخته شده را سردوزی میکنیم. تا زدن لبه ابتدا یا انتهاییِ جاجیم. لبه ای را که بایـد سـردوزی شـود سه لا تا میزنیم و اجرای دوخت ساده.
