نمایشگاه هنر ایران: بافت قالی
آموختید که پس از انتخاب دار قالی مناسب و نصب اجزای آن، چگونه چله کشی یا چله دوانی و چله ریزی انجام میشود و سپس چگونه ابتدای چله ها یا به اصطلاح دم کار برای شروع بافت آماده میگردد. در این قسمت، بافت قالی را با استفاده از دو گره رایج و متداول در کشور از روی یکی از انواع نقشه، (شیرازه پیچی، پودکشی، پیشکشی و قیچی زدن سرگره ها) فراخواهید گرفت. باید گفت تمام مراحلی که
تاکنون آموخته اید و حتی مبحث پودمان بعد، یعنی پایین کشی میتواند توسط استادکاران مرتبط، آماده شود و در اختیار شما قرار گیرد. از این رو اگر احساس میکنید درک مطالبی که تاکنون یاد گرفته اید، با توجه به توانمندی هایی که دارید، برای شما کمی سخت است، چندان نگران نباشید. فرایند زمان بر و به نوعی اصلی در بافت قالی، که بر عهدۀ بافندۀ ماهر و هنرمند است، عناوین مشخص شدۀ همین پودمان است. البته کار بافت هم سختی های خاص خود را دارد، اما برای بیان میزان جذاب بودن بافت بدنۀ اصلی قالی، میتوانید پیش زمینه ای را تصورکنید که در این مرحله از حضور بالفعل فناوری، و راحتتر و لذت بخشتر شدن کار خبر میدهد.
انواع بافت فرش از نظر نقشه
فرش های ذهنی بافت
بافت بدون نقشه بیشتر بین عشایر و روستاییان متداول است. بافنده در ذهنی بافی، با توجه به طرحهایی که بارها نقوش آن را بافته، و ضمن تکیه بر پیش زمینه های ذهنی و خواسته های خود، مشاهداتش از اشیا و منظره های موجود در اطراف خویش و با اعتقادات و آداب و رسوم قبیله ای، نقشی را در نظر میگیرد و آن را بدون نقشۀ قبلی میبافد. پیاده کردن طرح و نقش با خطوط شکسته و هندسی بر روی فرش، بدون استفاده از الگو و طرح و نقش، قدیمی ترین شیوۀ نقش پردازی در فرشها و قالی عشایر و روستایی است. این شیوه در طراحی، نقاشی، رنگرزی و نقطه گذاری از نظام خاص شهری بافی (کلاسیک) پیروی نمیکند.
بافت فرش از روی اُرنگ
اُرنگ به مدلهایی گفته میشود که قبل از ابداع کاغذ شطرنجی، با استفاده از آنها فرشهای دستباف بافته میشد. این اُرنگها یا از روی تکه های فرشهای قدیمی تر که برای همین کار نگه داری میشدند یا از روی طرح دستمالها بافته میشدند. اُرنگها تا همین اواخر در مناطق روستایی و عشایری مورد استفاده بود و حتی امروزه نیز گه گاه میتوان استفاده از آن را مشاهده کرد.
بافت فرش از روی نقشه های شطرنجی
«نقشه» در فرش بافی، برنامۀ اجرایی و حساب شدۀ کار بافت است. به عبارت دقیق تر نقشۀ فرش طرح و ابزاری است که نقاش یا طراح در بافت فرش پیش بینی می کند و آن را بر روی کاغذ های چهارخانه میکشد. هر خانۀ کوچک کاغذ میلی متری نشانه یک گره است و تعداد گره هر ردیف بر حسب اندازۀ قالی معین میشود. در گذشته های دور برای نقشه کشی به جای کاغذ از پوست و پارچه نیز استفاده میشده است. معمولاً برای اجزای مختلف قالی نظیر حاشیه، زمینه و ترنج، نقشه های جداگانه میکشند. سپس نقشه ها به قطعه هایی دلخواه مثلا ده تا پنجاه رج و یا کمتر، یا بیشتر به صورت افقی بریده و جدا می شود. چنانچه نقش به صورت رنگی بر روی کاغذ قالی نشان داده شود کار بافنده ساده تر میشود. نقشه کش، نقشۀ فرش را، معمولاً با رنگهای مخصوص، که از قبل آماده کرده و در ظروف و کاسه های ویژه قرار داده است، با قلم مو بر روی کاغذ نقشه یا کاغذ شطرنجی ترسیم میکند. امروزه اغلب از نرم افزارهای مخصوص رایانه ای برای طراحی و سپس از چاپگرهای رنگی، برای چاپ نقشه استفاده میشود. بافنده با نگاه به نقشه، رنگی را انتخاب میکند، سپس رنگ خامه را بر می دارد و بعد از گره زدن، در عرض نقشه به دنبال مربعهای کوچک دیگر از همان رنگ میگردد. چه بسا ممکن است از آن رنگ در رج مورد نظر دیگر استفاده نشده باشد، ولی بافنده مجبور است نقشه را بررسی کند. به عبارت دیگر بافنده برای هر رنگ، بعد از بافت هر یک گرۀ (یا چند گره کنار هم،) مجبور است عرض نقشه را با چشم دنبال کند. پس از نقشه خوانی از روی کاغذ شطرنجی و انتخاب رنگ، بافنده باید چلۀ مورد نظر را پیدا کند. در طرح های سنتی که تعداد رنگ کمتر است بافنده از روی آخرین رج بافته شده میتواند به راحتی چله یابی کند. اما بافتن فرش از روی نقشه های شطرنجی، در صورتی که رنگ های متعددی داشته باشد، بسیار طاقت فرسا و زمانبر است و از عهدۀ هر بافنده ای بر نمی آید.
بافت فرش از روی نقشه های عددی (کدبندی)
بعد از وارد شدن رایانه به زندگی روزمره و آشنا شدن هنرمندان با این حرفه، بسیاری از افراد برای طراحی فرش و تابلو فرش به استفاده از رایانه علاقه مند شدند اما همچنان مقاومتهایی نیز وجود داشته و دارد. هرچند این هنر یعنی طراحی فرش سرانجام توسط کامپیوتر جای خود را پیدا کرد. در صورتی که تعداد رنگ یک نقشۀ فرش بالا باشد بافت از روی نقشه های شطرنجی کار سختی خواهد بود، زیرا تشخیص رنگهای شبیه هم برای بافندۀ معمولی راحت نیست. به همین منظور روش نقشۀ کدبندی توسط هنرمندان مشهد و تبریز ابداع شد. در این روش ابتدا رج یا لایه مشخص میگردد، سپس رنگ مورد نظر برای بافت نوشته می شود، آنگاه شمارۀ گره هایی که باید با این نخ خامه بافته شوند می آید. به این ترتیب بافنده نیازندارد که رنگ را به صورت متوالی عوض کند و یک رنگ را تا بافتن تمام گره های آن در رج مورد نظر زمین نمی گذارد. علاوه بر سرعت، دقت بافت نیز در این روش بالاست و تفاوت جزیی رنگها باعث اشتباه در استفاده از نخ نخواهد شد. در نقشۀ عددی، ابتدا شمارۀ رج مشخص شده است. بعد شمارۀ رنگ و سپس شماره گره هایی که باید با آن شمارۀ رنگ خامه بافته شوند می آید. چون رنگهای خامه با شماره مشخص شده اند، بافنده در نقشه و در خامه ها، به هیچ وجه درگیر تشخیص طیف رنگها نمی شود. او بلافاصله از روی نقشه، که بر اساس اعداد نوشته شده اند، شمارۀ رنگ را میخواند و سپس از روی شمارۀ خامه ها، رنگ خوانده شده را بر میدارد. در این مدل سرعت و دقت نقشه خوانی و انتخاب رنگ، نسبت به نقشه شطرنجی، بالاتر خواهد رفت. در این مدل برای راحتتر شدن عمل چله یابی، چله ها به دسته های ده تایی و حتی پنج تایی علامت گذاری یا رنگ میشوند. این کار برای پیدا کردن چله هایی که مضربی از پنج یا ده هستند، بسیار مناسب است. هر چند، بافنده برای چله یابی شماره های مابین آنها، کماکان نیاز به شمارش دارد.
آوازهای سنتی نقشه خوانی
بیشتر در زمانهای نه چندان دور، جهت تسریع عملیات بافت و ایجاد تنوع و بهره گیری از موسیقی و تأثیر موسیقی بر روحیه بافندگان، آوازهای نقشه خوانی رواج داشته است. وقتی چند بافنده پشت یک دار قالیبافی قرار میگیرند، لازم است همه با هم، رج به رج کار بافت را انجام دهند. به همین منظور شخصی با عنوان نقشه خوان، با آوازهای محلی هر منطقه، نقشه را به بافندگان اعلام میکند (هر منطقه اصطلاحات و مفاهیم خاص خود را دارند.) در این روش معمولاً نقشه خوانی از وسط فرش یا وسط واگیره خوانده میشود.
رج یک تا پنج: دوال، سورمۀ پنج پو (یعنی ساده بافی پنج رج سورمه ای میبافیم.)
رج شش: پنج تا تون ول کرده کرمک را قهوه بباف (یعنی پنج گره سورمه ای ببافیم و کرمک را با قهوه ای شروع میکنیم.)
رج هفت: قهوه اولش یکی بقیه اش بید مشکی (یعنی قهوه ای روی اولین قهوه ای که روی رج قبل بافتیم میبافیم و بقیه اش را بیدمشکی تا آخر.)
رج هشت: قهوه جا خواه، یشک قهوه(.قهو های ها جای خود و بیدمشکی هم جای خود.)
رج نه: قهوه ای جاخواه یشکی اول بقیه دوغی( مثل رج قبل قهوه ای ها جای خود و بیدمشکی هم جای خود.)
رج ده: نو افتاده بندازیم یش سفید شش چین ،یازدش قهوه هفت چین، سه اش چهره شش چین، دواش قهوه سه چین، یازدش لاکی پنج چین.
دستگاه و نرم افزارهای نقشه خوان صوتی
اساس کار نقشه خوان های صوتی همان نقشۀ عددی است. با این توضیح که به جای چاپ اعداد بر روی کاغذ، همان اعداد توسط دستگاه یا نرم افزارها خوانده می شود. درست مثل این که شخصی کنار بافنده بنشیند و نقشه را برای او بخواند. در این صورت بافنده بدون اینکه به نقشه نگاه کند، ضمن اینکه سرعت کار بیشتری دارد، می تواند کار بافت را انجام دهد.
بافت گره
پس از چله ریزی و دوخت ابتدای چله به زیر دار یا چله کشی مستقیم بر روی دار، به ترتیبی که در کتاب «چله کشی و بافت انواع گلیم» فرا گرفته اید، بهتر است کوجی بسته شود. دراین صورت لازم است با نخی همجنس نخی که چله کشی شده است یا با پود مناسب ، چند سانتیمتر گلیم سوف بافته شود. گره زدن یکی از امتیازات مهم قالی نسبت به سایر دست بافته های دستی مثل گلیم، جاجیم و غیر آنهاست. گره زدن عبارت است از پیچیدن نخ پشمی یا ابریشمی که اصطلاحاً به آن «خامه» میگویند، به دور دو تار زیر و روی کنار هم. به ترتیبی که دو سر آن به سمت بیرون و به طول لازم، آزاد باشد. در این حالت پرز قالی به وجود می آید. شیوه های متنوعی برای زدن گره قالی وجود دارد. متداول ترین دسته بندی آن؛ گره متقارن و نامتقارن است. هر کدام از این دو نیز در حالتهای مختلف قابلیت اجرا دارند. « متقارن راست » و « نامتقارن چپ ،» رایج ترین آن هاست.
گره متقارن (ترکی)
این گره با کمک قلاب و انگشتان دست چپ زده می شود. بدون استفاده از قلاب هم میتوان این گره را اجرا کرد همچنان که به ندرت در برخی مناطق رایج است.
نحوۀ صحیح زدن گره متقارن (ترکی) با قلاب
1- در حالی که قلاب در دست راست و سر نخ خامه با دو انگشت نشانه و شست دست چپ گرفته شده اند، تار زیر از بالای ضربدری، با نوک قلاب گرفته میشود.
2- سر خامه با انگشت نشانۀ دست چپ به پشت تار زیر هدایت میشود.
3- با رها کردن قلاب، تار مورد نظر روی خامه و انگشت نشانه قرار میگیرد (سر خامه به سمت جلو خم میشود.)
4- سر خامه با انگشتان نشانه و شست گرفته می شود (نوک انگشتان باید در یک ردیف باشند.)
5- با نوک قلاب تار رو از سمت چپ از زیر ضربدری گرفته می شود.
6- هم زمان با رها کردن انگشت نشانه دست چپ از پشت خامه، قلاب بالا می آید و خامه را میگیرد.
7- قلاب کمی میچرخد و سر خامه از زیر گره خارج میشود.
8- گره با انگشت نشانه و شست به پایین هدایت میشود.
9- اضافه خامه با استفاده از تیغۀ قلاب بریده میشود. هنگام نشستن پشت دار قالی، به ترتیبی که در قسمت های قبلی فراگرفته اید، اصول بهداشتی را رعایت کنید و در فواصل زمانی معین، مثلا هر بیست دقیقه، برای استراحت دست از کار بکشید.
گره نامتقارن (فارسی:) این گره با استفاده از کارد یا چاقو و با انگشتان هر دو دست زده میشود. با کمک قلاب سر کج، که چند سالیست از اختراع آن میگذرد، هم میتوان این گره را اجرا کرد.
نحوۀ زدن گره نامتقارن (فارسی:)
1- در حالیکه چاقو در دست راست و سر نخ خامه با دو انگشت نشانه و شست دست چپ گرفته شده است، انگشت نشانۀ دست راست کمی قبل تر از محل گره مورد نظر، وارد چله ها میشود و پس از گرفتن هر دو تار زیر و رو، به سمت بیرون فرش هدایت میگردد.
2- سر خامه با انگشت نشانۀ دست چپ به پشت تارهای زیر و رو زیر هدایت میشود.
3- با رها کردن دست راست، تارهای زیر و رو روی خامه و انگشت نشانۀ دست قرار میگیرد.
4- با انگشتان دست راست، تارهای زیر و رو از هم کمی باز میشود تا سر پرز بین تارها قرار گیرد.
5- با انگشت نشانه دست راست سر پرز از داخل به بیرون به دور تار روی سمت راست پیچیده میشود و از زیر گره خارج میشود.
6- گره با انگشت نشانه و شست، به پایین هدایت میشود.
7- اضافه خامه با استفاده از تیغۀ چاقو بریده می شود. ممکن است نحوۀ اجرای دو گره گفته شده، توسط بافندگان با تغییراتی همراه باشد. برای مثال ممکن است در اجرای گره ترکی اولین تار از زیر ضربدری برداشته شود. همچنین ممکن است در اجرای گره فارسی ترتیب کار به نحو دیگری باشد. در هر حال گره های حاصله یکسان خواهند بود. اما دو روش گفته شده، با توجه به سرعت اجرای گره و در نظر گرفتن اصول بهداشتی، در اولویت قرار دارند.
بافتن شیرازه
بافت چند تار از کناره های راست و چپ چلۀ قالی، چه در حین بافت چه بعد از بریدن قالی از دار و در مرحلۀ تکمیل را «شیرازه» میگویند. بافت شیرازه باعث استحکام وحفظ لبه های قالی می گردد. همچنین شیرازه مانع از ریش ریش شدن و گسیختگی تارها میشود و با پوشانیدن سر پودها، نظم و ظرافت خاصی به دو طرف قالی میدهد.
انواع شیرازه
شیرازه بستن در مناطق مختلف قالی بافی متفاوت است. در هر حال به طور کلی شیرازه بستن دو نوع است:
الف) شیرازه پیچی درحین بافت قالی
ب) شیرازه پیچی بعد از بافت قالی
شیرازه پیچی درحین بافت قالی: شیرازه پیچی درحین بافت قالی که به « شیرازه متصل » مرسوم است، انواع مختلفی دارد:
متصل ساده، متصل متخاصم، متصل متقاطع و متصل سوف یا کرباس باف.
نحوۀ شیرازه پیچی متصل ساده: برای بافت شیرازۀ متصل ساده از نخی هم جنس و هم رنگ خامۀ قالی درحالیکه قطر آن دو برابر شده است، استفاده میشود. با ایجاد حلقه ای در وسط نخ انتخاب شده، از پشت دو تا چهار تار چلۀ شیرازه عبور داده می شود. سپس ابتدای رشته نخ از میان حلقه عبور داده میشود و به این ترتیب بافت زنجیرۀ ابتدای شیرازه شکل میگیرد. با مهار شدن نخ شیرازه میتوان ادامۀ آن را به صورت گلوله کوچکی در آورد و در ادامۀ بافت قالی در هر رج، آن را باید یک یا چند بار( برای رسیدن تا به اندازۀ آخرین رج بافته شده) به دور تارهای شیرازه پیچید. در حین پیچیدن شیرازه، پود ضخیم باید به موازات تارها، یعنی به سمت بالا نگه داشته شود تا همراه تارهای شیرازه پیچیده شود. یادآوری میشود پود نازک در شیرازه پیچی متصل نقشی ندارد و صرفاً پود ضخیم درگیر تارهای شیرازه است.
شیرازه پیچی بعد از بافت قالی: میتوان شیرازۀ قالی را در هنگام بافت انجام نداد. در این صورت حین بافت، پود ضخیم در هنگام پودکشی به دور تارهای شیرازه پیچیده میشود و در پوددهی رج بعد وارد قالی
میگردد. در این حالت برای جلوگیری از جمع شدن قالی، هر چند رج یکبار، سر پود بعد از عبور از دور راست روها به داخل قالی بر میگردد. در صورت قطور بودن راست روها یا فاصلۀ زیاد لبه های چله تا راست روها، میتوان از میلگرد یا تسمه ای که به موازات راست روها جهت همین کار تعبیه میشوند استفاده کرد. همچنین در صورت چوبی بودن راست روها میتوان در فواصل معین با استفاده از میخ، عمل گفته شده را انجام داد و پود را به جای راست روها به دور انتهای بیرون آمده میخها پیچید. حتی میتوان به جای هر چند رج یکبار، هر رج عمل فوق را انجام داد. دراینصورت طبعاً مقدار پود مصرفی بیشتر خواهد بود.
راست روها
بعد از اتمام بافت قالی، سر پودها که به دور راست روها، تسمه یا میلگرد یا میخ ها پیچیده شده است بریده میشود. سپس در مرحلۀ تکمیل،شیرازه به دو روش، به قالی دوخته میشود.
روش اول به این صورت است که چند رشته نخ متناسب با رج شمار و همجنس و هم رنگ خامۀ قالی، به وسیلۀ سوزن به صورت حلقه ای به کنارهای قالی به نحوی دوخته میشود که حالت شیرازه پیدا کند.
در روش دوم نخی متناسب با رج شمار و رنگ قالی در بیرون از قالی به دور چند نخ به هم تابیده شده از جنس نخ تارها، پیچیده میشود. بعد از آماده شدن این شیرازۀ جدا، و قرار دادن آن در کنارهای قالی، با نخی یک لا، نازک و با دوام، مانند نخ ابریشمی با ظرافتی خاص به کناره ها دوخته میشود.
پودکشی
نقش پودها در قالیبافی حائز اهمیت است. اگر گره ها را همانند آجر برای دیوار چینی فرض کنیم، پودها برای دیوار حکم ملاط خواهد داشت. با توجه به این مثال به این نتیجه می رسیم که پودها باعث استحکام بخشیدن به گره ها و در نهایت قالی خواهد بود. پس از آنکه همۀ گره های یک رج بافته شد زمان عبور پودها فرا می رسد. امروزه در اغلب قالی های شهری بافت از دو پود، زیر و رو (ضخیم و نازک) استفاده می شود.
پود زیر (ضخیم)
این پود معمولاً از جنس پنبه است. در برخی مناطق، بسته به نوع فرش و قالی، برای پودگذاری از نخهای پشمی نیز استفاده میشود. پود ضخیم، با نمره نخ های متناسب با رجشمار فرش و بر حسب تعداد لای مناسب، تهیه میشود.
نحوۀ نشاندن پود ضخیم (زیر:) محل پود ضخیم، زیر ضربدری و از بین تارهای زیر و روست. نحوۀ عبور دادن و نشاندن آن، بسته به اینکه کوجی استفاده شده باشد یا نه، متفاوت است. اگر کوجی بسته شده باشد، ابتدا چوب هاف را از روی کوجی بالا میبرند تا فاصلۀ ضربدری ها از دم کار زیاد شود. سپس چله ها را در فاصلۀ بین کوجی و هاف با دست به عقب فشار میدهند و با دست دیگر پود ضخیم از لابه لای تارهای زیر و رو عبور داده میشود تا با کشش یکنواخت و با استفاده از دفتین یا دفه، کوبیده شود. چنانچه از کوجی استفاده نشود، میتوان از پودکش استفاده کرد. از آنجاییکه قطر پودکش زیاد نیست، میتوان به راحتی آن را از فاصلۀ زیر ضربدری تا دم کار و از بین تارهای زیر و رو عبور داد. از هر دو سر پودکش میتوان برای گرفتن پود و عبور آن استفاده کرد. اگر فاصلۀ بین تارهای زیر و رو به اندازۀ کافی باشد، مانند فرشهای با رجشمار پایین، می توان از سر قلاب دار پودکش برای گرفتن پود و عبور دادن آن استفاده کرد. اما چنانچه فاصله تارهای زیر و رو کم باشد، که در فرش های با رجشمار بالا چنین است، بهتر است از سمت سوراخ دار پودکش استفاده گردد. چراکه در این حالت سر قلابدار پودکش از فرش خارج میشود و حین کار مزاحمتی ایجاد نخواهد کرد.
پود نازک ( رو 🙂 این پود بعد از پود زیر به کار می رود. می توان گفت پود رو تارها را به هم می دوزد و مانند پود ضخیم، استحکام قالی را بیشتر می کند. پود رو یا نازک نیز مانند پود زیر با نمرات متناسب با رجشمار قالی تهیه می شود. پود نازک به طور یکنواخت، یعنی نه سفت و نه شل، دور تارها قرار می گیرد و اهمیت آن در قالی بافی بسیار زیاد است.
نحوۀ نشاندن پود رو: نشاندن پود نازک شدیداً به مهارت نیاز دارد. اگر چنانچه بیش از حد سفت زده شود باعث پارگی آن درحین دفه زدن می گردد. همچنین باعث می شود پودها از پشت فرش دیده شوند و در نهایت باعث بالازدگی قالی می شود. محل عبور پود رو از بالای ضربدری است. اگر از کوجی استفاده شده باشد، باید هاف پایین بیاید و روی کوجی قرار گیرد. سپس با استفاده از دست یا پود کش باید آن را از زیر کوجی و بالای ضربدری عبور داد. در صورت استفاده نکردن از کوجی نیازی به بالا و پایین بردن هاف نیز نخواهد بود. بر خلاف پود زیر، که طول آن به اندازۀ عرض قالی است، پود نازک از نظر طول، بیشتر از عرض قالی مصرف میشود. چراکه از پشت تمام تارها عبور میکند و لازمۀ آن این است که فاصله بین تارهای زیر و رو را نیز طی کند.
پیشکشی (سرکشی گره ها)
نقش «پیشکشی» در میزان کیفیت قالی بسیار تأثیرگذار است. هرچند با وجود سادگی انجام آن و داشتن نقش بسیار مهم در فرایند بافت، اغلب در آموزشها به آن توجه نمیشود. نوع گرهزدن از نظر میزان کشش وارده توسط بافنده به نخ پرز و نحوۀ عبور پودها باعث می شود گره ها مقداری جابجا شوند و به مقدار اندکی از پشت فرش بیرون بزنند. قبل از کوبیدن نهایی رج بافته شده دو سر آزاد پرزها با استفاده از انگشت شست و نشانه به سمت بیرون کشیده میشوند تا گره ها در بهترین وضعیت خود قرار بگیرند. میتوان عمل پیش کشی را با استفاده از شانه و دفه نیز انجام داد. استفاده از دفه دو سر آزاد پرزها را در یک مسیر قرار میدهد و الیاف اضافه نیز از لا به لای گره ها به بیرون هدایت میشود. در این حالت نقوش قالی بعد از پرداخت نمایان تر خواهد شد. پس از پیشکشی بسته به میزان قدرت دست بافنده در هنگام عبور پودها، کوبیدن نهایی انجام میشود. ممکن است برخی نیاز به کوبیدن نهایی نداشته باشند و برخی داشته باشند. بعد از بافت چند رج و اندازه گیری طول فرش شما می توانید به این نتیجه برسید که آیا نیاز به کوبیدن نهایی دارید یا خیر. چراکه برخی از بافندگان به اصطلاح ضرب دست بالایی دارند و ضرورتی برای کوبیدن نهایی احساس نمیکنند. قدرت دست این بافندگان به میزانی است که درحین عبور پود زیر و رو فشار لازمه وارد میشود و دیگر نیاز به کوبیدن نهایی ندارند. اما اغلب بافندگان، قبل از شروع بافت رج بعد، عمل کوبیدن نهایی را انجام میدهند. در کوبیدن نهایی باید دقت کرد میزان ضربه ها در عرض فرش به یک اندازه باشد تا از پستی و بلندی های ناخواسته جلوگیری شود.
قیچی کاری
چیدن قسمت اضافی پرزهای قالی را با توجه به رجشمار، که پس از پیشکشی مشخص شده است، قیچی کاری میگویند. با این کار سطح قالی صاف و مرتب می شود و نگارها جلوۀ بیشتری پیدا میکنند. علاوه بر قیچی لبه دار اصفهان، از قیچی تبریزی هم استفاده می شود.
نحوۀ قیچی کاری
قیچی به وسیله انگشت های شست، سبابه و میانی دست راست گرفته میشود. درحالیکه دو لبۀ قیچی در انگشتان دست چپ قرار دارد تا به نزدیک نمودن لبۀ تیغه ها به دست راست کمک کند. دو لبه قیچی روی گره ها قرار میگیرد و به اندازۀ ارتفاع مورد نیاز قیچی میشود. قیچی زدن یکی از کارهای حساس است و باید با دقت زیاد انجام شود تا تمام رج ها در یک سطح قیچی شود. نباید سطح فرش کوتاه یا بلند (بره بره یا ذرتی) شود. از اینرو میتوان درحین بافت از قیچی کاری صرف نظر کرد، چراکه در هر حال بعد از اتمام بافت در مرحله تکمیل، قالی پرداخت خواهد شد.
کنترل و اندازه گیری حین بافت
لازم است هر رج بافته شده کنترل شود تا چنانچه گرهی، جا افتاده باشد، یا گرهی، با توجه به نقشه، غلط بافته شده یا به درستی اجرا نشده باشد اصلاح گردد. همچنین لازم است هر چند رج یک بار، مثلا پس از بافت هر پنج رج، ترجیحاً از پشت، عرض و طول قالی اندازه گیری شود تا از اندازۀ آن متناسب با رج شمار اطمینان حاصل گردد. یعنی همانطور که اندازه عرض قالی، متناسب با رجشمار چله ریزی و آماده سازی میشود، به همان نسبت باید در گره های طولی قالی نیز رعایت شود. مثلا چنانچه رجشمار قالی در عرض پنجاه باشد، در طول نیز باید پنجاه باشد. به همین منظور می توان از «متر» یا « رج یار» استفاده کرد.
