نمایشگاه هنر ایران: بافت گلیم ساده
گلیم دست بافته ای است که با گذراندن رشته های پود از زیر و روی رشته ای تار، با استفاده از دست، ابزار و وسایل گلیم بافی، بافته می شود. تقریباً در همه مناطق ایران با بهره گیری از انواع روش ها بافته های متنوعی از گلیم عرضه می شود. گلیم ها از چند نظر قابل تقسیم بندی است. در یک تقسیم بندی گلیم ها را بر اساس شکل ظاهری و رخ آنها به دو دسته گلیم یکرو وگلیم دورو تقسیم می کنند. در گلیم یک رو طرح و نقش ها تنها از یکرو وضوح دارد وگلیم از یک طرف مورد استفاده قرار می گیرد. نقوش گلیم های دو رو از هردو طرف وضوح داشته و هر دو طرف گلیم قابل استفاده است. در تقسیم بندی دیگر، گلیم ها بر اساس شیوۀ بافت و شیوۀ پودگذاری به دو دسته تقسیم بندی می شوند:
ـ دستۀ اول: پودگذاری به صورت ساده
ـ دستۀ دوم: پودگذاری به صورت پیچشی
مرحله اول: چله کشی
مرحله اول مجموعاً شامل سیه بندی، چله کشی و تنظیم کشش چله ها و قرار دادن اجزای دار از جمله مهار و هاف و کوجی بندی است.
مرحله دوم: سربندی
بافتۀ ابتدا و انتهای گلیم یا قالی را « سربندی» می گویند . در همه انواع گلیم، پس از چله کشی و قبل از بافت بدنۀ اصلی گلیم، سربندی را می بافند.
کاربرد سربندی : برای ثابت نگه داشتن چله ها و ایجاد نظم در ابتدا و انتهای گلیم یا قالی آن را سربندی می کنند. همچنین باعث جفت شدن تارهای زیر و رو و صاف شدن دم یا لبه بافت گلیم یا فرش می شود. سربندی ضمن ایجاد زیبایی ظاهری، موجب افزایش استحکام دو سر بافته می گردد تا هنگام استفاده از گلیم یا فرش ابتدا و انتهای آنها از هم گسیخته و پاره نشود.
نکته: طول(ارتفاع) سربندی متناسب با طول گلیم (بین 2تا 10سانتی متر) در نظر گرفته می شود.
اجزای سربندی: سر بندی به طور معمول دارای دو یا سه جزء است: «زنجیره، گلیمک (کرباس) و ملیله» لازم به توضیح است که در مواردی می توان سربندی را تنها با زنجیره و گلیمک انجام داد و از جزء سوم که جنبه تزیینی دارد صرف نظر کرد. نام گذاری انواع سربندی بر اساس نوع ساده بافی یا ملیله صورت می گیرد. در اینجا سربندی کرباسی با توجه به دو جزء آن یعنی زنجیره وگلیمک آموزش داده می شود.
الف) زنجیره
پس از پایان چله کشی، قرار دادن هاف، و مهار و کوجی بندی، زنجیره بافی می کنند. زنجیره بافی برای استحکام بخشیدن به ابتدا و انتهای گلیم و همچنین منظم کردن چله ها و جفت نمودن تارهای زیر و رو در ابتدای قالی و گلیم است. زنجیره بافی به دو روش انجام می گیرد: زنجیره بافی متداخل(گندمی) ـ زنجیره بافی قایقی(جناقی)
زنجیره بافی متداخل(گندمی:) قبل از زنجیره بافی لازم است بافنده پود مناسب برای زنجیره را آماده کند. پود مناسب زنجیره را که «دولا» است با دولا کردن یک رشته نخ از جنس و ضخامت همان نخ های چله فراهم می سازند و به کلاف کوچکی تبدیل می کنند. برای هر ردیف زنجیره لازم است طول پود «دولا» حدود 5برابر عرض چله ها ( عرض گلیم) در نظر گرفته شود. برای ساختن کلاف تخت لازم است یک سوم از طول پود حاصل را از سر آزاد آن بین دو انگشت شست وکوچک به صورت «ضربدر» پیچیده و پس از بیرون آوردن از انگشتان، دو سوم دیگر را به صورت عمودی به دور آن بپیچانند. (در این صورت سر دولای متصل به هم بیرون میماند).
زنجیره بافی را می توان به دو شیوه «دستی» و«با قلاب» انجام داد. طول پود دولای لازم برای یک ردیف زنجیره در هر دو شیوه برابر است. باید توجه داشت بافنده (چپ یا راست دست) زنجیره بافی را می تواند از هر دو سمت چپ یا راست انجام دهد. البته جهت زنجیره بسته به اینکه از راست آغاز شود یا از چپ متفاوت است. بافت زنجیره (توسط بافندۀ راست دست) به ترتیب زیر در چند گام انجام می شود:
1ـ سر دولای پود کلاف را از زیر دو چله سمت راست به سمت بیرون دار عبور می دهند و مابقی کلاف را از میان حلقۀ تا شده نخ خارج ساخته و به اندازه ای می کشند که پود به چله متصل گردد و به راحتی جابه جا نشود.
2ـ برای ادامۀ کار،کلاف خارج شده را از روی دو چلۀ بعدی به پشت آن می برند و دوباره کلاف را از میان دو لای آن بیرون می آورند و می کشند و تا آخرین چله این کار را تکرار می کنند. کشش پود باید به اندازه ای باشد که فاصله چله ها ثابت بماند وحالت عمودی آنها را به هم نریزد. (کشش یکدست و به اندازه مانع کیس خوردگی وجابه جایی چله ها در ادامه بافت می شود.)
٣ـ پس از انجام دادن زنجیره بر آخرین دوچلۀ سمت چپ، بقیه پود دولا را در راستای تسمه ( عرض گلیم) از بین ۶یا 8چله به داخل کار عبور می دهند.
۴ـ سر اضافۀ نخ، پس از هشمین چله به سمت بافنده از متن کار خارج می شود و اضافۀ نخ پس از کامل شدن بافت سربندی و کوبیدن آن قیچی می شود.
در زنجیره بافی همواره لازم است با یک دست، دولای نخ را از یکدیگر باز نمایند و جای نخ بالا و پایین را تا انتهای کار عوض نکنند. (در غیر این صورت بر اثر پیچ خوردگی در بافت، زنجیره شکل نامناسب پیدا می کند و هماهنگی آن را از بین می برد. همچنین فاصلۀ میان چله ها بیشتر یا کمتر می شود و بافت را نامرتب می کند)
اهمیت وکاربرد زنجیره بافی:
الف ـ فواصل تارها را برای شروع بافت گلیم حفظ و منظم می کند.
ب ـ پس از پایان بافت و جدا سازی گلیم از دار از ریزش بافت به سمت پایین جلوگیری می کند.
ج ـ زیبایی و جلوه مناسبی به سربندی می دهد. زنجیره بافی قایقی(جناغی:) برای زنجیره قایقی، نخ مخصوص زنجیره را برمی دارند و بر جفت اول چله ها گره می زنند یا از لابه لای چند تار اولیه عبور می دهند و به سمت خارج می برند. سپس آن را از دور جفت چله بعدی عبور می دهند و تا آخر ادامه می دهند. بعد از اتمام یک ردیف، می توان کار را تمام شده فرض کرد و انتهای نخ زنجیره را به راست رو ها متصل کرد. یا اینکه در جهت معکوس، در ردیف دیگری این عمل را تکرار نمود البته قبل از اجرای ردیف دوم (رج دوم) باید یک بار پود سراسری به صورت زیر و رو گذرانده شود و بعد از آن ردیف دوم را اجرا کرد و در نهایت سر نخ را به راست روها بست . باید قبل از عملیات زنجیره بافی به روش قایقی، طول نخ زنجیره برمبنای تعداد چله ها، مناسب انتخاب شود.
ب)ساده بافی یا گلیمک
پس از بافت زنجیره، ساده بافی می کنند. در اینجا شیوۀ موسوم به «کرباسی» آموزش داده می شود.
بافت کرباسی: نوعی بافت ساده است که بر روی دارهای کوجی دار بافته می شود. در این نوع بافته از همان نخ چله، به منظور پود استفاده می شود. به دلیل ضخامت یکسان نخ پود و تار به آن بافت متعادل نیز گفته می شود. در سطح این نوع بافت، تار و پود و به صورت یک در میان به شکل همسان دیده می شود. گاهی برای جلوه دار نمودن این نوع بافته از نخ پشمی و پود پنبه ای نیز استفاده می شود. این نوع گلیمک عموماً بعد از زنجیره بافی بر روی چله کشی با ارتفاعی در حدود 5ـ 2سانتی متر، بسته به اندازه بافت و به سلیقه بافنده ایجاد می شود. بافت کرباسی را در چندگام به ترتیب زیر انجام می دهند:
1ـ در اولین گام، پود مورد نیاز را به اندازۀ کافی از نخ چله یا پود انتخاب و به صورت کلاف کوچکی آماده می کنند.
نکته : مقدار نخ مورد استفاده برای پود به ازای هر رج، از نظر طول 1/5برابر پهنای (عرض) بافت در نظر گرفته می شود. برای مثال: مقدار پود مورد نیاز برای بافت گلیمی به پهنای 1متر و به تعداد 10رج، در حدود 15متر خواهد بود.
2ـ هاف را تا نزدیکی چوب کوجی پایین می آورند تا در زیر کوجی فاصله ای بین تارهای زیر و رو ایجاد شود.
٣ـ با کمک یک دست و یا سیخ پود کشی،کلاف پود را از بین چله ها که زیر و رو شده عبور می دهند. بعد از عبور پود در یک رج به صورت کامل، چوب هاف دوباره بطرف بالا هدایت می شود.
۴ـ با دست مخالف پود را از همان قسمت (زیر و رو شده) به شکل اریب لا به لای چله ها حرکت می دهند و پایین می برند.
5ـ سر آزاد پود را از حدود دو سانتی متر مانده به لبۀ کار، از سمت راست (برای بافنده راست دست) وارد چله ها می کنند و از لابه لای چله ها و هم راستا با تسمه، عبور می دهند و اضافه آن را از بین چله ها بیرون می آورند . اگر طول پود، با توجه به عرض بافته، به اندازه ای محاسبه شود که تا آخر برسد و در میانۀ کار کم نیاید (کوتاه تر از عرض نباشد) استحکام بافت بیشتر می شود.
۶ـ پود را نسبت به ردیف قبلی با فاصله ای حدود 10سانتی متر به تدریج پایین می آورند وآرام آرام از یک سمت و بیرون کار با حرکت نیم دور مچ دست، عمل دفتین زنی به صورت آرام انجام می گیرد. برای دفتین زنی ابتدا تیغه های سمت چپ دفتین را داخل چله ها می برند و به تدریج دفتین که به لبه کار نزدیک شد تیغه های میانه و راست دفتین وارد چله ها می شود.
ـ باید در نظر داشت که در جریان دفه زنی لازم است با انگشت دست مخالف، مقداری از پود با فاصله ای حدود ده سانتی متر نسبت به محل دفه زنی از میان چله ها به طور موقت بیرون بیاید و کشش آن با دست در هنگام دفه زنی حفظ شود تا پود با کششی متوسط و یکسان بخوابد. در آن صورت نظم و فاصلۀ چله ها هم حفظ می شود.
ـ کشش پود ها در گلیم کرباس باید متوسط و یکدست باشد تا موجب کشیده شدن تار ها به سمت داخل و جمع شدن عرض تار های چله نشود.
7ـ پس از خواباندن پود، با ضربه های محکم تر دفتین، بافت را متراکم و یکنواخت می کنند.
8ـ به همین ترتیب پودگذاری در هر ردیف، عکس ردیف قبلی، از زیر و روی چله ها انجام می شود تا به ارتفاع مورد نظربرسد.
ـ پود را در گلیم هایی با ابعاد بزرگ به وسیله دست و در ابعاد کوچک با سیخ یا قلاب بافندگی عبور می دهند.
ـ در پود کشی از سمت راست، تارهای رویی زیر کوجی را با دست به عقب فشار می دهند تا با بیشتر شدن فاصله بین چله های زیر و رو، پودگذاری به راحتی انجام شود.
مرحله سوم: بافت گلیم
پس از سربندی، بدنۀ اصلی گلیم را می بافند. در این فصل بافت گلیم ساده آموزش داده می شود. به نظر می رسد گلیم ساده قدمتی بیشتر از دیگر انواع داشته باشد. این گلیم با گذراندن پودهای رنگارنگ از میان تار بافته می شود. گلیم ساده یکی از انواع گلیم است که با توجه به شیوۀ بافتش در مقایسه با دیگر انواع به این نام شناخته شده است. گلیم ساده از متداول ترین انواع گلیم است که خود به چند شیوه بافته می شود. هر یک از انواع آن را با ایجاد تغییر در شیوه گذراندن پود می توان بافت.بیشترگلیم های ساده به صورت دو رو است یعنی دوطرف این نوع گلیم مشابه است. البته برخی از گلیم های ساده به سبب نوع بافت، پود گذاری و نوع نقشه به صورت یک رو بافته می شوند.
نقوش گلیم های ساده به چهار صورت است:
1ـ کاملا یکدست ( اَبْ َرش ـ دورنگی یا چند رنگی نا منظم)
2ـ محرمات (راه راه) افقی
٣ـ محرمات عمودی
۴ـ محرمات جناغی (افقی وعمودی)
الف) بافت گلیم ساده پود سراسری
گلیم پود سراسری نسبت به دیگر انواع شیوۀ بافت آسان تری دارد. این نوع گلیم، گام به گام به همان شیوۀ کرباسی بافته می شود. با این تفاوت که در گلیم کرباسی برای پود عموماً از نخ چله استفاده می شود، در حالی که در این روش از خامه های رنگی کمک گرفته می شود.
گلیم ساده پود سراسری را پس از سر بندی، در چند گام به ترتیب زیر می بافند:
1ـ پودهای رنگی را با توجه به تعداد رنگ های مورد نظر و با ضخامت و مقدار لازم انتخاب و به کلاف های کوچک تخت تبدیل می کنند.
2ـ از یک سمت پود را از زیر و روی چله ها (به غیر از چله های شیرازه) به سمت دیگر می گذرانند و به دقت با دفه آن را تا رسیدن به سر بندی می کوبند.
٣ـ سر آزاد پود را از دو طرف به دور چله های شیرازه می پیچانند و دوباره پود را از لابه لای چله ها و با عوض کردن چله زیر و رو، باز می گردانند و دفه می زنند.
۴ـ رفت و برگشت پود ها را به صورت سراسری در یک یا چند رج انجام می دهند و با توجه به نقشه، دفه زنی و شیرازه پیچی را به ازای هر رج تا پایان بافت ادامه می دهند. در این نوع گلیم بیشتر نقوش را ه - راه رنگی افقی بافته می شود. تنوع رنگ نقوش را ه- راه به تغییر رنگ پود در بین رج ها بستگی دارد . در طول یک رج یا چند رج از ابتدا تا انتهای گلیم معمولاً از پود یک رنگ استفاده می شود. اگر در میانه رج ها به طور اتفاقی رنگ پود را عوض کنند، در این صورت نقوش را ه - راه در هم و به اصطلاح اَبْ َرش ایجاد می شود.
ب)بافت گلیم ساده چاکدار
بافت گلیم سادۀ چاک دار هم، چندان پیچیده نیست. در این شیوه در محل خطوط مرزی عمودی و هم راستا با چله ها، شکاف (چاک) ایجاد می شود. بافت گلیم ساده چاک دار را پس از سربندی در چند گام به ترتیب زیر انجام می دهند:
1ـ پودهای رنگی را از نظر ضخامت، تعداد رنگ و مقدار لازم مطابق با نقشه انتخاب و هر پود رنگی را به صورت کلاف های کوچک تخت آماده می کنند.
2ـ در صورت لزوم مطابق با نقشه چند رج اولیه را تا رسیدن به رجی که نقوش باید از آنجا آغاز شود، به شیوۀ پود سراسری، ساده بافی می کنند و شیرازه پیچی را هم از اولین رج آغاز می نمایند.
3- در اولین رج ایجاد نقش، پود رنگی هر نقش را مطابق با نقشه تا مرز تغییر رنگ از زیر و روی چله ها با رفت و برگشت می گذرانند، ضمن تنظیم کشش یکسان پود، دفه زنی می کنند. از آنجا که در مرز تغییر رنگ، هیچ پودی عبور نمی کند، شکافی در راستای چله ها شکل می گیرد.
۴ـ گذراندن پود، تنظیم کشش و دفه زنی و شیراز پیچی را تا پایان هر نقش و تغییر پود رنگی ادامه می دهند و در صورت اتمام پود یا نقش، سر آزاد پود را حدود دو سانتی متر به زیر همان رج و لابه لای پودها برمی گردانند و پس از دفه زنی محو می کنند.
ـ باید توجه نمود که خط عمودی و صاف نقوش که در جریان بافت به شکاف (چاک) تبدیل می شود نباید بیش از 1سانتی متر باشد زیرا گلیم را سست می کند و زود پاره می شود. بنابر این در این شیوه نقوش دارای خطوط عمودی صاف و بلند را نمی توان بافت در حالی که بافتن نقوش دارای خطوط بلند افقی بسیار آسان ومتداول است.
ـ در این نوع گلیم، بیشتر نقوش هندسی با خطوط افقی، اریب، عمودی دندانه ای و پلکانی بافته می شوند . نقوش مثلثی، لوزی، شش ضلعی و هشت ضلعی از این جمله اند.
گاه در بافت برخی گلیم ها چاک ها در خطوط عمودی یا در راستای چله ها یک نقش کوچک ایجاد می شود. در این صورت، بافنده باید مرحله به مرحله، قسمت های فضای کوتاه را ببافد که در اصطلاح به آنها « فضای کند» گفته می شود. در بافت های بسیار ظریف که چاک های کوتاه ایجاد می شود، اصطلاح «چاک نامرئی» مرسوم است. از مزایای بافت چاک دار دو رو بودن گلیم است . به این معنی که نقوش هر دو روی گلیم مشابه اند.
برخی ویژگی های بافت های چاک دار:
1ـ در هر رج از بافت که معادل یک ردیف افقی نقشه است تعداد رفت و برگشت پودها زوج است. با توجه به ریزبافت و درشت بافت بودن گلیم معمولاً 2تا ۴ردیف، رفت و برگشتی یک رج بافت را تشکیل می دهد.
2ـ هر ردیف عمودی نقشه معادل یک تار است.
٣ـ همه نقوشی که با این روش بافته می شوند هندسی هستند.
۴ـ در روش بافت چاک دار نقوشی که از عرض زیاد شروع می شوند و در همان عرض کم می شود را می توان ابتدا به صورت کامل بافت و سپس به بافت زمینه آن پرداخت.
5ـ در روش بافت چاک دار نقوشی که از عرض کم شروع می شوند و به تدریج عرض آنها زیاد می شود، ابتدا باید زمینه را بافت سپس اقدام به بافت نقوش کرد.
۶ـ برای بافت این روش از پودهایی با طول بلند استفاده می شود تا نخ کمتر اضافه شود. در آخر اضافات خامه ها با قیچی بریده می شود.
7ـ در بافت گلیم های چاک دار، در قسمت های طولی بین دو رنگ متفاوت، شکاف یا چاک هایی ایجاد می شود که این جزء خصوصیات این بافت محسوب می شود.
8ـ گلیم هایی که با این روش (چاک دارـ پله ای ـ گل به گل ) بافته می شود، دو روی آنها یکسان و هر دو رو قابل استفاده است.
پ) بافت گلیم سادۀ چله مشترک
بافت گلیم چله مشترک همانند بافت چاک دار در چند گام انجام می شود. با این تفاوت که در این روش پودهای غیر همرنگ در مرز جدایی دو نقش هنگام بافت به دور یک تار یا چله پیچیده می شوند.از این جهت در سطح بافت چاک و شکافی بین سطوح رنگی دیده نمی شود. پیچش دو پود با رنگ های مختلف دور یک چله در محل چله مشترک برآمدگی کوچکی بر سطح بافت یا گلیم ایجاد می کند. البته محل پیچش دو پود به دور یک چله باعث ایجاد تیرگی در مرز عمودی بین نقش ها می شود که اصطلاحاً به این درگیری پودها و رنگین شدن مرز نقوش، «فلفل نمکی،» «دم چلچله ای» و « اسپورت» نیز می گویند.گلیم در این شیوه، بر اثر درگیری پودها از لحاظ ساختاری نسبت به بافت چاک دار انسجام و تراکم بیشتری پیدا می کند. شکل ظاهری دو روی این نوع گلیم یکسان است و هر دو رو قابل استفاده است.
د)بافت گلیم ساده تک قلاب
آیا می توانید روش بافت گلیم سادۀ تک قلاب را حدس بزنید؟ به نظر شما این شیوۀ بافت، از لحاظ ساختاری با گلیم چله مشترک چه شباهت ها و چه تفاوت هایی دارد؟ آیا این دسته از گلیم ها به صورت یک رو قابل استفاده اند یا از دو طرف آنها می توان استفاده کرد؟ بافت این گلیم هم مانند بافت چله مشترک است، با این تفاوت که درگیری دو پود رنگی در مرز عمودی نقوش یا مرز نقوش و زمینه در موقع بافت بدون دخالت تار مشترک اتفاق می افتد.
به عبارت دیگر در این روش پودها بین دو چله با یکدیگر قلاب می شود و مرز دو رنگ توسط پودها اتصال می یابد.به همین جهت در رفت و برگشت پودها بین دو چله ای که پود ها به هم قلاب شده اند، برآمدگی چندانی به وجود نمی آید. ظرافت در بافت و نقوش، در این روش از چله مشترک بیشتر است. بافت این روش همانند چله مشترک به صورت رج به رج می باشد.
بافت گلیم تک قلاب در چند گام پس از سر بندی به ترتیب زیر انجام می شود:
1ـ قبل از بافت لازم است بافنده پود مناسب را انتخاب و برای اجرای بافت آن را به صورت کلاف کوچک تخت آماده نماید. در انتخاب و آماده کردن پود لازم است به نکات زیر توجه شود.:
ـ برای ایجاد نقش از پود دولا تاب به صورت رشته پیوسته استفاده شود.
ـ پودهای مورد استفاده باید دولا تاب وکم تاب باشد.
ـ ضخامت پود های رنگی نقش اندازی حدود ٣ـ 2برابر ضخیم تر از چله باشد.
ـ مقدار پود های رنگی باید متناسب با نقشه و ابعاد گلیم محاسبه شود.
2ـ حدود 2ـ 1جفت چله در ابتدا و انتهای چله کشی به شیرازه اختصاص داده می شود.برای تقسیم بندی فضای حاشیه و زمینه، اصولاً تناسب ٣به 1رعایت می شود (نسبت به پهنای کامل چله کشی 1قسمت به مجموع حاشیه های سمت راست و چپ اختصاص پیدا می کند و قسمت باقی مانده برای نقش اندازی زمینه یا متن گلیم اختصاص می یابد.
٣ـ دو عدد پود رنگی، متناسب با رنگ زمینه یا ساده بافی کناره های گلیم برای شیرازه ها انتخاب می شود و آنها را به شکل کلاف فیتیله ای کوچک درمی آورند ( نخ های شیرازه به صورت دو لاست.)
۴ـ شیرازه پیچی بر اساس تعداد چله های مشخص شده انجام می گیرد. (در سمت راست و چپ پود یا خامه، شیرازه به صورت ساده و موازی به حالت دورانی به دور چله ها پیچیده می شود.)
5ـ پس از اجرای شیرازه ها اقدام به پودگذاری حاشیۀ متن و یا زمینه می شود. (جهت پودگذاری بر اساس راست دست و چپ دست بودن افراد متفاوت خواهد بود.)
۶ـ نحوه پودگذاری در این روش همانند پودگذاری گلیم ساده و سربندی کرباسی است.
7ـ اتصال پودهای رنگین با هم، که به صورت ناپیوسته است به شکل حلقه ای و بین دو چله (مرز تغییر رنگ) انجام می شود. توجه برای ایجاد حلقۀ پود های رنگین بین نخ های چله، پودگذاری به صورت رفت و برگشتی انجام می گیرد.
ث) بافت گلیم ساده جفت قلاب
یکی دیگر از روش های بافت گلیم ساده ،روش جفت قلاب است که پس از سربندی اولیه در گام های مختلفی به ترتیب زیر بافته می شود:
1ـ پودهای رنگی با ضخامت لازم و متناسب با نقشه مورد نظر را انتخاب و هر پود رنگی را به چند کلاف کوچک تخت تبدیل می کنند .
2ـ ابتدا چند رج تا مرز ایجاد نقوش، ساده بافی می کنند و بافت شیرازه نیز در هر رج انجام می شود.
٣ـ رج اول از مرز ایجاد نقش را به شیوه پود سراسری از سمت راست و چپ با پود رنگی مطابق با نقشه شروع می کنند، تا مرز تغییر رنگ، کار پودگذاری را ادامه می دهند و سر نخ را در همان مرز به سمت بافنده رها می سازند.
۴ـ اگر نخ سمت راست از زیر چله بیرون آمده باشد پس از عبور از روی پود رنگی مقابل، به همان شکل به راه خود ادامه می دهد و برمی گردد. یعنی با یک رفت و برگشت در محل اتصال، دو پود از زیر و روی یکدیگر عبور می کنند و تشکیل قلاب می دهد.
5ـ پودگذاری نخ سمت چپ نیز مانند نخ سمت راست انجام می شود و نقشه را به همین شکل تا انتها می بافند. از ویژگی های مهم این روش پودگذاری این است که در هنگام بافت، پشت کار رو به روی بافنده قرار دارد. هم زمان با پودگذاری به روش جفت قلاب شیرازه پیچی ادامه می یابد. پس از هر رفت و برگشت و ایجاد دو قلاب در محل تغییر رنگ ها دفتین زدن انجام می شود.
۶ـ پس از بافت آخرین رج، سربندی پایانی مانند ابتدای گلیم انجام می شود.
7ـ در آخرین گام گلیم را از دار جدا می سازند.این دو مرحله ( ۶و )7در بافت تمام گلیم ها رعایت می شود. همچنین در بافت انواع قالی نیز این کارها را برای پایان بافت انجام می دهند. در بازار فرش فروشان پودگذاری به روش جفت قلاب به «پشت گره» شهرت دارد.
ج) بافت گلیم ساده به روش پود معلق
روش دیگر پودگذاری در گلیم ساده ، پود معلق نام دارد. گلیم های ساده ای که به این روش بافته می شوند یک رو هستند. برای بافت این نوع گلیم پس از سربندی اولیه، گام های زیر به ترتیب انجام می شود:.
1ـ پودهای رنگی، متناسب با ضخامت چله ها و نقشۀ موردنظر آماده می شود و از هر پود رنگی کلاف های کوچک تخت تهیه می گردد.
2ـ آغاز بافت، مانند همه گلیم ها، تامرز ایجاد نقوش ضمن چند رج ساده بافی، شیرازه پیچی را در هر رج انجام می دهند.
٣ـ در رج های ایجاد نقش، پود رنگی مطابق با رنگ آن در نقشه، به صورت سراسری از زیر و روی چله ها تا پایان هر نقش گذرانده می شود و از پشت چله های پذیرنده رنگ و نقش دیگر تا نقش بعدی به همان رنگ، به صورت معلق عبور می دهند. پود ذکر شده را در جای مورد نیاز برای ایجاد نقش دیگر به همان رنگ از بین چله ها به شکل زیر و رو به صورت سراسری عبور می دهند. این کار در مورد همۀ پودهای رنگی ایجاد کننده هر نقش در هر رج تکرار می شود.
۴ـ پس از بافت هر رنگ، یکبار دفتین زده می شود و شیرازه پیچی هر رج را هم زمان انجام می دهند.
از ویژگیهای مهم پودگذاری به روش پود معلق میتوان به موارد زیر اشاره کرد :
الف: حداکثر از 2الی ٣رنگ برای نقش اندازی استفاده می شود.
ب: نقش ها ردیفی و تکرار شونده هستند.
پ: نقش ها ظریف، متنوع و هندسی مشاهده می شوند (گاه نیز غیر هندسی.
ـ چنانچه در روش پودگذاری معلق نقشه دارای نقش های با فاصلۀ زیاد از یکدیگر باشد، معمولاً نخ های رنگی را در همان ناحیه به شکل معلق می بافند.
ـ پس از بافت مقداری از گلیم ساده ( به هر یک از روش های پودگذاری آموزش داده شده) برای تسلط بیشتر بافنده بر روی دار، بافته را پایین کشی می کنند.
5ـ سربندی پایانی مانند ابتدای بافت گلیم انجام می شود.
پایینکشی بافت روی دار
پس از آنکه مقداری از گلیم بافته شده، ممکن است بافنده تسلط کافی برای ادامه بافت گلیم نداشته باشد، برای رفع این مشکل، بافت را روی دار به اصطلاح «پایین کشی» می کنند. در این موقع قسمت بافته شده را به طرف پایین دار و به پشت می چرخانند تا محل بافت یا به اصطلاح « دم کار» در دسترس بافنده قرار گیرد.
پایین کشی بافته بر روی دار، در چند گام به ترتیب زیر انجام می شود:
1ـ روی دار و چله ها بررسی می شود تا هیچ شیء اضافی بر روی دار نباشد.
2ـ بر روی دار (زیر دار و سر دار) چهارگوشۀ گلیم یا بافته و چله کشی علامت گذاری می شود.
٣ـ با ماژیک یک خط کاملا صاف و افقی با کمک خط کش و گونیا با فاصله 10سانتی متری از لبۀ بافت روی چله ها کشیده می شود.
۴ـ چسب پهن نواری به صورت عرضی بر روی چله ها در چند قسمت زده می شود. (به منظورمانع شدن از جابه جایی و بهم ریختگی چله ها در زمان پایین کشی .)
5ـ گره های ابتدای نخ چله، که بر روی زیر دار در سمت راست و چپ زده شده است، باز می شود.
۶ـ چله های پاره شده احتمالی که بر روی دار وصل شده اند از روی دار باز می شوند.
7ـ پیچ های بالای سر دار از دو طرف به تدریج و یک در میان و آرام، شل می شوند. (یکبار پیچ سمت راست و یکبار پیچ سمت چپ) برای شل نمودن چله ها و گلیم بافته شده بر روی دار 2الی٣بار به ترتیب و به صورت تناوبی پیچ ها شل می شود.
8ـ پس از شل شدن کامل چله ها، تسمه یا مهار از داخل چله ها به آرامی خارج می شود.
9ـ یک کف دست بر روی قسمت جلوی بافته و کف دست دیگر پشت بافته قرار گرفته و به آرامی پایین کشیده می شود. (برای بافته های کوچک.)
10ـ بافته از دو طرف با دو دست کشیده می شود تا سطح بافته شده بدون موج و کاملا صاف باشد.
11ـ پس از اطمینان یافتن از تراز بودن دم کار در پایین دار به شکل اولیه (که با ماژیک ترسیم شده بود) سفت کردن چله ها آغاز می شود.
12ـ سفت نمودن چله ها به صورت آرام و به شکل ترتیبی انجام می شود.
1٣ـ کنترل نهایی چله ها را پس از سفت کردنشان، برای جلوگیری از به هم ریختگی آنها (به ویژه در بالای دار) انجام می دهند.
1۴ـ چوب هاف را که در موقع پایین کشی پایین می آورند دوباره به سمت بالا می برند و در جای خود قرار داده می شود .پس از بررسی کامل بافته و چله ها و اطمینان از قرارگیری صحیح چله ها در جای خود، بافت را ادامه می دهند. پایین کشی به تناسب طول کار، امکان دارد در یک یا چند مرحله انجام شود.
1ـ شل کردن چله ها در حدی لازم است که چله ها بهم نریزند و در ضمن به راحتی امکان چرخش بافته به پشت دار را فراهم کند.
2ـ برای پایین کشی، فشارهای کف دست در دو طرف بافته باید یکسان باشد تا از کج شدن لبۀ کار جلوگیری به عمل آید.
برش چله ها و جداسازی گلیم از روی دار
پس از پایان بافت گلیم در انتهای بافته، همانند ابتدای آن عملیات سربندی که شامل زنجیره، ملیله و کرباس بافی است انجام می گیرد و در نهایت انتهای نخ پود بر روی چله ها بسته می شود. بعد از اتمام این مراحل چله ها از روی دار قیچی می شود و بافته از روی دار به پایین انتقال می یابد. این مرحله در چند گام به شرح زیر انجام می شود:
1ـ هاف را از بین چله ها خارج می کنند.
2ـ نخ کوجی بند را می برند وکوجی باز می شود.
٣ـ نقاطی را که قرار است چله بریده شود با خط کش و مداد بر روی چله ها معلوم می کنند و سپس، خط صاف افقی از ابتدا تا انتهای کار می کشند. اندازه ای که برای ریشه گلیم درنظر گرفته می شود اغلب 20ـ 15سانتی متر است (نه خیلی کوتاه و نه خیلی بلند.)
۴ـ نخ هایی که تسمه را به زیر دار متصل کرده اند بریده می شوند همچنین نخ های ابتدا و انتهای چله را که به زیر دار گره خورده اند، می برند.
5ـ پیچ های سر دار و سپس چله ها را شل می کنند.
۶ـ برش چله ها که اغلب به دو صورت انجام می شود:
الف) دارهایی که قابلیت شل کردن چله را ندارند (ماننددار زمینی:) در این شیوه کل تارها را به سه قسمت تقسیم می کنند (ابتدا، وسط و انتها.) بین هر قسمت را با قیچی برش می زنند (یک برش از سمت راست و یک برش از سمت چپ و تمامی این مراحل به صورت تکه تکه انجام می شود.) سپس به ترتیب سمت راست ، سمت چپ و در آخر وسط را برش می زنند وگلیم را از دار جدا می کنند.
ب) دارهایی که قابلیت شل کردن چله را توسط پیچبالای دار دارند: در این شیوه، پس از شل کردن چله ها (در حد متوسط) که چله ها نه زیاد سفت و نه زیاد شل باشند، با قیچی از یک سمت (چه راست، چه چپ) از روی خط کشیده شده، چله ها را به صورت متناوب و تکه تکه در کل عرض می برند و بافته از روی دار جدا می شود .در برخی مناطق بافته را کاملا از روی دار جدا نمی کنند، بلکه سمت راست چله ها را 2تار 2تار می برند و آن را به حالت پودگذاری وارد چله های باقی مانده می کنند. (چله هایی که هنوز از دار جدا نشده اند)این کار را تا پایان انجام می دهند با رعایت این نکته که کار از هر دو طرف آغاز می شود و در وسط کار پایان می یابد در نهایت کار دارای ریشه نیست بلکه بافت مشابه گلیم در بالای کار شکل می گیرد.
ـ در هنگام استفاده از قیچی باید از انگشتان دست خود مراقبت کرد.
ـ در هنگام بریدن کار باید مراقب بود تا به کار نیز آسیب نرسد.
7ـ سمت پایین کار را نیز پس از جدا کردن از دار، متناسب با ریشه بالا کوتاه می کنند.
8ـ برای جلوگیری از ریزش بافت و حفاظت از گره ها در ابتدا و انتهای گلیم، چله ها را حدوداً هر 2سانتی متر دوتا دوتا با هم گره می زنند. در برخی مناطق پس از برش چله ها و پایین آوردن بافته، ابتدا و انتهای ریشه ها را گره نخودی می زنند و یا به صورت گیس بافت می بافند.
