نمایشگاه هنر ایران: بررسی تاریخچه نقاشی ایران در دوران قاجار
در زمان فتحعلیشاه به دستور او تعدادی از هنرمندان برجسته در تهران گرد آمدند و به نقاشی پرده های بزرگ اندام برای کاخ ها پرداختند. میرزا بابا نخستین نقاشباشی دربار بود و بهترین نقاشی او شمایلی از فتحعلیشاه است که با عمامه، جامه و اسلحه گوهرنشان جلوی پنجره ایی تصویر شده است.
پرده فتحعلیشاه نشسته روی قالیچه مرصع و ساعتی در جلویش، اثر میرزا بابا، تهران، 1213ه.ق
– در این دوره شاهد بوجود آمدن سبک نقاشی رسمی و جدیدی به نام ” پیکرنگاری درباری ” هستیم که تا آغاز سلطنت ناصرالدین شاه ادامه داشت. پیکرنگاری درباری نشان دهنده ی اوج تلفیق هنر ایرانی و اروپایی است که از اسلوب طبیعت پردازی، چکیده نگاری و آذینگری برخوردار است.
– در پیکرنگاری درباری، پیکر انسان اهمیت بسیاری دارد و به دلیل توجه و بهره گیری از اسلوب برجسته نمایی، شبیه سازی پیکره ها فدای زیبایی ظاهری و استعاری آنها شده است.
نمایشگاه هنر ایران: مهرعلی بهترین نقاش دربار فتحعلیشاه است که علاوه بر نقاشی پرده های رنگ و روغن در نقاشی پشت شیشه ای هم دست داشت. در یکی از پرتره هایی که از فتحعلیشاه ثبت کرده خصلت هایی مانند ظرافت در طراحی، وسواس در انتخاب رنگ و مهارت در اجرا، باعث شده که این اثر از بهترین آثار نقاشی ایران قلمداد شود.
فتحعلیشاه در لباس رسمی، اثر مهرعلی، تهران، 1228 ه.ق
– از دیگر هنرمندان این دوره میتوان به عبدالله خان، محمد حسن افشار، ابوالقاسم، سید میرزا، احمد، محمد (شیرین نگار ) میتوان اشاره کرد. همچنین هنرمندانی چون میرزا بابا، مهرعلی و سید میرزا علاوه بر پرده نگاری رنگ و روغن به خلق آثار زیرلاکی و مصورسازی کتاب نیز می پرداختند.
– در زمان محمدشاه قاجاره دوباره شاهد نابسمانی در نقاشی درباری هستیم و همزمان در خارج از دربار، بازار انواع نقاشی رونق پیدا کرده بود. نجفعلی ( آقا نجف ) در اصفهان تغییر و تحولی در نقاشی زیرلاکی بوجود آورد و در آثار و سبک خود ارتباطی میان شیوه های عهد کریم خان و عهد ناصری برقرار کرد.
نمایشگاه هنر ایران: ابوالحسن غفاری شاگرد مهرعلی برای آشنایی با فن چاپ سنگی به ایتالیا فرستاده شد، او نخستین هنرمند ایرانی بود که در اروپا آموزش دید و به دلیل پیشگامی او در فن چاپ، او را پدر هنر گرافیک ایران میتوان نام برد. هنگامی که ابوالحسن غفاری از اروپا بازگشت ناصرالدین شاه به حکومت رسیده بود و او را نقاشباشی دربار خود کرد.
– رواج چاپ سنگی، مصورسازی کتاب های چاپی را به دنبال داشت و متون کلاسیک ادبیات فارسی مانند بوستان، کلیله و دمنه و آثاری از فردوسی و نظامی در دوران ناصرالدین شاه به صورت چاپ های مصور منتشر شدند.
– ابوالحسن غفاری که به او لقب صنیع الملک را دادند دو سفارش بزرگ را به عهده گرفت، نقاشی مراسم سلام نوروزی ناصرالدین شاه و دیگری مصورسازی کتاب هزارو یک شب بود.
تصویری از نسخه هزارو یک شب، اثر ابوالحسن غفاری، تهران، 1275 ه.ق
– صنیع الملک در چهره نگاری واقعگرایانه و نشان دادن حالات و شخصیت افراد در آثارش مهارت و توانایی بسیاری داشت.
– مسئولیت روزنامه دولت علیه ایران به دستور ناصرالدین شاه به صنیع الملک داده شد که برای هر شماره از روزنامه تصاویری از رجال و وقایع روز را به تصویر می کشید. همچنین مدرسه دولتی نقاشی را تاسیس کرد و به آموزش نقاشی پرداخت که باعث حرکتی تازه در نقاشی ایران شد.
از نمونه تصاویر چاپ شده در روزنامه دولت علیه ایران به دست ابوالحسن غفاری (صنیع الملک)
نمایشگاه هنر ایران: پس از صنیع الملک افراد دیگری چون علی اکبرخان مزین الدوله و عبدالمطلب مستشار برای آموزش هنر به اروپا رفتند.
– با تاسیس نخستین مدرسه علوم و فنون جدید در ایران به نام ” دارالفنون ” زمینه برای آشنایی ایرانیان با اصول هنری اروپا فراهم شد. افرادی چون ابوتراب غفاری، اسماعیل جلایر، علی اکبر مصور و محمد غفاری در این مدرسه آموزش دیدند.
– از دیگر هنرمندان این دوره محمودخان ملک الشعرا هنرمندی خودآموخته است. او در بهره گیری از قواعد پرسپکتیو، بازنمایی نور، رنگ آمیزی مهارت داشت. اوج مهارت و خلاقیت او را در یکی از آثار رنگ و روغنش با عنوان ” استنساخ ” میتوان دید. اثر استنساخ از اهمیت فراوانی برخوردار است و آن را می توان پیش نمونه ای برای نقاشی نوگرای معاصر ایران دانست.
استنساخ، اثر محمودخان، تهران، 1275 ه.ق
– محمد غفاری از هنرآموزان دارالفنون بود که زیر نظر مزین الدوله آموزش می دید. کار محمد غفاری توسط ناصرالدین شاه مورد قبول واقع شد، به دربار احضار و به عنوان نقاشباشی به فعالیت پرداخت و لقب کمال الملک را بر او نهاد. اثر ” تالار آیینه ” از جمله آثار مهم و معروفی است که کمال الملک در این دوره خلق کرد.
نقاشی تالار آیینه، اثر کمال الملک، تهران، 1260 ه.ش
– کمال الملک نوعی هنر آکادمیک را در دربار ناصرالدین شاه تثبت کرد. شیوه ی او، هنر استادان رنسانس و باروک بود و از استادانی چون رافائل و رمبرانت پیروی میکرد. آثار او تصاویر دقیق و عکس گونه و طبیعت نگاری محض است.
– کمال الملک مدرسه ی صنایع مستظرفه را تاسیس کرد و به پرورش و آموزش شاگردان زیادی پرداخت اما بعد از مدتی به دلیل اختلاف با وزیران معارف از تدریس و شغل دولتی کناره گیری کرد.
پرده فالگیر یهودی، اثر کمال الملک، بغداد، 1322 ه.ق
