نمایشگاه هنر ایران: انواع لعاب در هنر سفالگری
پس از انجام مراحل سفالگری ، نوبت به انجام لعاب کاری در سفال می رسد. با استفاده از رنگ و لعاب در سفالگری ، می توان سفال های بسیار زیبا و با درخشش بی نظیری را تهیه کرد.
اگر به هنر سفال و سفالگری علاقه مند باشید حتما می دانید که یکی از مهم ترین مباحث در هنر سفال و سرامیک سازی، لعاب ها هستند.
لعاب در واقع یک نوع پوشش است که خاصیت درخشندگی دارد. اشیا سفالی را معمولا با لعاب تزیین کرده و می آرایند. تاریخچه ی استفاده از لعاب در هنر سفالگری ایران به دوران ورود اسلام بازمی گردد. در هنر اسلامی استفاده از لعاب و درخشندگی خاص آن مورد توجه هنرمندان قرار گرفت.
لعاب از از ماده ای سیلیکاته ساخته می شود که در ابتدا حالت مایع دارد. در دما و حرارت بالا این ماده حالت چسبندگی پیدا می کند. لعاب در واقع رنگ خود را از انواع اکسیدها مانند (اکسید آهن، کبالت، منگنز و…) بدست می آورند. با استفاده از لعاب می توان آثار سرامیکی و سفالی را به رنگ های بسیار متنوع و زیبا درآورد.
علاوه بر زیبایی رنگ ها، لعاب باعث شفافیت و درخشندگی ظروف و ابزار سفالی می شود.
حال اینکه این درخشندگی و رنگ ها بر چه اساسی نتیجه می دهند و شکل نهایی خود را می گیرند به عوامل بسیاری بستگی دارد.
برخی از این عوامل عبارتند از: دمای کوره ی سفال، ترکیب شیمیایی لعاب ها، فضای کوره و نحوه ی خنک کردن سفال.
در بالا توضیحاتی کلی را درباره ی لعاب از نظر گذراندید. در ادامه با انواع لعاب آشنا می شویم.
این را به یاد داشته باشید که لعاب ها به دو دسته ی سخت و نرم تقسیم می شوند.
- انواع لعاب
- لعاب قلیایی
- لعاب نمکی
- لعاب زرین‌فام
- لعاب رنگین کمانی
- لعاب مات
- لعاب کدر
- لعاب شفاف یا درخشان
- لعاب سربی
- لعاب ترک دار یا ترک نما
- زیر لعاب ها
لعاب های قلیایی
نمایشگاه هنر ایران: لعاب قلیایی یکی از پرکاربردترین و پرمصرف ترین لعاب هایی است که در هنر سفالگری و سرامیک از قدیم الایام استفاده می شود. همانطور که نام آن پیداست، لعاب قلیایی خاصیت قلیایی دارد، برای تهیه لعاب قلیایی از ۶۰٪ شیشه قلیایی ۲۵٪ سیلیس خام ۱۵٪ بلور یا شیشه خرده استفاده می کنند.
لعاب نمکی
این نوع لعاب ها اغلب در کوره های مخصوص لعاب نمکی ساخته می وند و حالتی شبیه به پوست پرتقال به اثر سفالی می دهند.
لعاب رنگین کمانی
این لعاب های نورهایی با طول موج بنفش و آبی انعکاس می دهند ولی بقیه رنگها از لعاب عبورمی کند و جذب بدنه می‌شود که در نهایت آن، محصول سفالی حالت رنگین کمانی به خود می گیرد که به آن لعاب قاز‌مغازی نیز می گویند.
لعاب کدر
این نوع در حقیقت لعاب درخشانی دارد اما نور از آن عبور نمی کند.
لعاب شفاف یا درخشان
درست برخلاف لعاب کدر در این لعاب نور به خوبی عبور می کند. به همین علت است که در نقاشی های زیر لعابی از این نوع لعاب استفاده می شود.
لعاب مات
تفاوت لعاب مات با لعاب درخشنده و شفاف، در ذرات کریستالی شان است که در موقع سرد‌شدن در سطح لعاب پدیدار می شوند که نوع، تعداد و اندازه این کریستال‌ها، مقدار زبری و مات بودن سطح این لعاب را مشخص می کند.
لعاب فریت
زمانی که مواد اولیه تشکیل دهنده لعاب پخته می شود ترکیب فریت به دست می آید. فریت ها موادی هستند که ابتدا ذوب و یک دفعه سرد می‌شوند تا بر اثر شوک حرارتی ایجاد شده ذرات لعاب به تکه‌های شیشه‌ای تبدیل شود. همچنین با اضافه کردن اکسیدهای رنگ کننده، لعاب فریت به رنگ‌های گوناگون در می‌آید.
لعاب سربی
لعاب سرب شفاف و براق است و به دمای 800 درجه سانتی گراد نیاز دارد
این نوع لعاب با آب ترکیب شده و نتیجه ای بی رنگ دارد. برای اینکه رنگی شود لازم است با اکسید دیگر فلزات یا پودر آستین ترکیب شود. برای تهیه لعاب سربی از ٪۴۰ اکسید سرب ۴۰٪ بلور ۲۰٪ سیلیس خام استفاده می کنند.
لعاب زرین‌فام
استفاده از لعاب زرین فام به دوره سلجوقی بازمی گردد دراین نوع لعاب ابتدا سطح بدنه را با یک لایه لعاب کدر می پوشانند و پس از پختن در کوره مخصوص با لعاب دومی پوشانده می شود در پخت دوم اکسیدهای فلزی آن احیاء شده وعنصر فلزی در سطح لعاب باقی می‌ماند به دلیل اینکه، این لعاب دارای جلای خاصی تقریبا همانند جلای فلزی، همچون طلاست، آن را زرین‌فام می‌نامند.
لعاب ترک دار یا ترک نما
نمایشگاه هنر ایران: این لعاب نیز یکی از لعاب های محبوب است که ضریب انبساط و انقباض زیادی را تجربه می کند و محصولی زیبا ارائه می کند.
زیر لعاب ها
زیر لعاب در حقیقت حد وسطی میان بدنه و لعاب اصلی است و عیوب کار را ترمیم می کند.
دلایل استفاده از لعاب
حال شاید با خود فکر کنید که اساسا چرا به آثار سفالی لعاب زده می شود و چه چیز مبحث لعاب را تا این حد مهم کرده است.
در ادامه به این پرسش شما پاسخ می دهیم. استفاده از لعاب دلایل بسیاری دارد که برخی از آن را برمی شماریم.
- – به لحاظ زیبایی، زیباترکردن و تنوع ظاهر آثار سفالی و سرامیکی تاثیر زیادی از پروسه ی لعاب و وجود آن می گیرد.
- – غیر قابل نفوذ کردن آثار سفالی، لعاب باعث می شود که خاصیت نفوذ پذیری سفال از بین برود.
- – زیاد کردن مقاومت، لعاب ها سبب می شوند مقاوت اشیا و آثار سفالی به لحاظ شیمیایی و مکانیکی بالا رود.
- – رفع ناصافی، لعاب تاثیر بسیاری در رفع ناصافی های آثار سفالی دارد که این یک خاصیت ترمیمی محسوب می شود.
- – بهداشت، همانطور که گفته شد لعاب خاصیت ضد نفوذ دارد و همچنین لعاب باعث می شود که اشیا سفالی قبل شستشو شوند.
- – پوشش و رنگ ثابت
- – دوام بیشتر
- – خاصیت ضد رطوبتی و عایقی لعاب
- – رنگ پذیری
