نمایشگاه هنر ایران: مواد، عناصر، تجهیزات و فرایند تولید فرش
شناخت مواد مصرفی
از مواد اولیه و اصلی فرش میتوان به پنبه، ابریشم و پشم اشاره کرد که هریک دارای ویژگی ها و خصوصیت های خاصی میباشد.
پنبه: یک الیاف کاملا گیاهی و سلولزی است. نشانه های مرغوبیت پنبه بستگی فراوان دارد به رنگ ، ظرافت ، نرمی، شفافیت و درجه خالص بودن ، هرچه الیاف پنبه سفیدتر باشد خالصتر است. پنبه تنها لیفی است که با جذب رطوبت باعث افزایش استحکام آن میشود اما اگر زیاد تحت تأثیر رطوبت باشد دچار پوسیدگی میشود. پنبه در برابر نور خورشید تقریباًمقاوم است. الیاف پنبه معروفترین الیاف گیاهی است که امروزه در صنعت نساجی به صورت گسترده به کار برده میشود و بیشتر پوشاک مردم جهان از این جنس است. پنبه انواع و اقسام گوناگون دارد و هر نوع پنبه برای تهیه کالای خاصی مصرف میشود. نخهای پنبه ای در قالیبافی مورد مصرف زیاد دارند به طوریکه تقریباً میتوان گفت که تار و پود اکثر فرشهای ایران از پنبه میباشد. یکی از امتیازات رشته های پنبه ای نسبت به انواع پشمی آن این است که چون آفت بید به خوردن آن تمایلی ندارد لذا فرشهایی که تار و پود آنها از پنبه میباشد درصورتیکه در معرض بیدخوردگی قرار گیرند تنها پرز و یا گوشت آنها از بین میرود. الیاف پنبه ای استحکام زیادتری نسبت به پشم دارند و همچنین به دلیل خاصیت کشش کمتری که در مقایسه با الیاف پشمی دارند برای تار و پود قالی مناسبتر میباشند. پنبه ایران با خصوصیات ویژه ای که دارد برخلاف عدم قابلیتش برای بافت پارچه های ظریف، برای تار و پود فرشهای درشت بافت و متوسط بسیار مناسب است. از الیاف پنبه ای نمیتوان برای پرز قالی استفاده کرد.
ابریشم: الیاف طبیعی ابریشم از پیله کرم ابریشم به دست می آیند. این لیف دارای براقیت و درخشش خاصی است امااگر زیاد در معرض حرارت قرار بگیرد از جلای آن کاسته و دوام آن کاهش می یابد. این لیف از ظرافت و مقاومت بالایی برخوردار است. الیاف ابریشمی در نسبت مساوی به قطر به مراتب مستحکم تر از الیاف پشمی میباشند. بافت فرش با مصالح ابریشمی کاری بسیار دقیق و پرزحمت است به این سبب همیشه فرشهای گرانبها و با رجشمار بالا را با آن می بافند. گاهی از ابریشم برای برق و جلا دادن و برجسته نشان دادن طرح و نقش استفاده میکنند مانند فرشهای گل ابریشم نائین، کاشان، تبریز و بیرجند و یا اینکه به عنوان تار و پود آن را به کار میبرند (قالیچه های چله ابریشمی اصفهانی.) معمولاً نسبت وزنی تار و پود و پرز در فرشهای پشمی و ابریشمی با توجه به نوع بافت به شرح زیر میباشد. چله (تار) 20ـ 12درصد، خامه یا پرز 70ـ 50درصد. و به عنوان یک قاعده کم و بیش کلی میتوان گفت که از صددرصد وزن فرش پانزده درصد آن چله، پانزده درصد وزن پود و بقیه (هفتاد درصد) مربوط به وزن پرز فرش میباشد.
پشم: از الیاف حیوانی است که از بدن گوسفند به دست می آید. بهترین نوع پشم ظریف به وسیله گوسفندان مرینوس به دست می آید. نوع پشمی که به عنوان گره قالی به کار میرود باید از پشم خالص و نو باشد و از کاربرد پشم دباغی و پشم کهنه و الیاف مصنوعی و سایر الیاف نامرغوب در آن خودداری شود.
انواع پشم
معمولاً پشم گوسفندان را سالی دوبار میچینند ، یکی در نیمه بهار و دیگری در پاییز. پشم حاصل از چیدن بهاره با پاییزه متفاوت است. چین بهاره به خاطر استفاده گوسفند از گیاهان تازه و فاصله زیاد با چیدن قبلی و آفتاب کم، بهتر از چین پاییزه است. پشم را از نظر مرغوبیت به دو نوع تقسیم بندی می نمایند.
الف) پشم چیده شده از بدن گوسفند که به آن پشم زنده میگویند.
ب) پشم دباغی شده یا جداشده از پوست گوسفند که در دباغ خانه ها صورت میپذیرد و به آن پشم مرده میگویند.
اگر این دو پشم با هم مخلوط شوند در هنگام شور و خشک کردن کاملا از هم متمایز میشوند. انتهای پشم مرده سوخته است و به علت استفاده از آب آهک بوی نامناسبی دارد. پس از چیدن پشم از بدن گوسفند، آنها را سرت یا طبقه بندی میکنند. به این صورت پشم پشت، سرو گردن، زیر شکم، دست و پا، شانه، پهلو. در این تقسیم بندی، بدترین قسمت، پشم دست و پا و بهترین قسمت پشم پشت حیوان است ؛ چون با زمین تماس مستقیم ندارد و نسبت به سایر قسمتها از آلودگی کمتری برخوردار است. از نظر رنگ هم پشم های گوسفند را طبقه بندی میکنند.
۱ـ پشم سفید (ممتاز)
2ـ پشم سفید درجه دو
3ـ پشم شکری
4ـ پشم سیاه که هیچ رنگی به خود نمیگیرد
5ـ پشم ابلق یا الوان
رنگ های مورد استفاده
رنگ درفرش هم در مرحله رنگرزی الیاف و همچنین در مرحله نقشه کشی و رنگ آمیزی طرح فرش کاربرد دارد. در مورد رنگرزی الیاف فرش که هم میتوان از رنگهای طبیعی و سنتی (گیاهی) و هم از رنگ زاهای مصنوعی (شیمیایی)استفاده کرد. قطعاً رنگهای طبیعی و گیاهی از کیفیت بالایی برخوردارند. رنگهایی که در گذشته برای نقاشی نقشه فرش به کار میبردند، همان رنگهای سنتی بود که برای رنگرزی الیاف استفاده میشد. البته این رنگها به صورت سرد و با مخلوطی از صمغ و در فرایندی سخت تهیه و آماده سازی میشد. هنرمندان ایرانی و باذوق در دوره های مختلف خود را به سه رنگ اصلی قرمز و زرد و آبی محدود نکرده اند و از مخلوط کردن مواد رنگزای طبیعی به مرور زمان رنگهای متنوعی را برای رنگ آمیزی الیاف و نخهای به کار رفته در فرش به دست آورده اند. دانش و تجربه با روشهایی که از دیر باز پدید آمده است، امروزه اندوخته ای را به وجود آورده است که بسیاری از اهل فن را به دنبال خود کشانده است. امروزه برای آسانی کار بیشتر از گواش یا آبرنگ برای به دست آوردن رنگ مناسب در رنگ آمیزی نقشه ها استفاده میکنند.
دستگا ه ها و تجهیزات
دار قالی و گلیم از مهمترین تجهیزات بافت فرش به حساب می آید که با پیشرفت و گذر زمان انواع مختلفی پیدا کرده است. دارها بر اساس حالت قرارگیری و نصب آنها بر زمین به دو دسته کلی تقسیم میشوند. این دو دسته دار افقی و عمودی نام دارند که هر کدام از ویژگیهای خاصی برخوردار بوده و متناسب با زندگی گروهی از افراد جامعه هستند. همچنین دار عمودی خود دارای انواع مختلفی است که در مناطق مختلف از آنها استفاده میشود.
دستگاه زیلو بافی
از 2پایه اصلی که شباهتی به دار گلیم بافی دارد تشکیل شده است. زیلوبافان این 2پایه را “اسون (“osoon) میگویند. اجزای دیگر این دستگاه تیر بالا و پایین (نورد،) علم پشت، چوب پشت، کلی (kali)و کمونه هستند. این دستگاه مانند دستگاه پارچه بافی دارای ورد و شانه بوده است.
دستگاه جاجیم بافی
دارای ساختمان ساده ای است مشتمل بر: کوجی، میخهای فلزی، سه پایه چوبی، نورد، تخته چوبی جهت دفتین زدن، قمیش، سرند، ماکو و ماسوره. این دستگاه را میتوان در میانه بافت جمع کرد و پس از تغییر مکان در محلی دیگر، آن را دوباره برپا کرد، بدون اینکه به بافت آسیبی وارد شود.
کوجی: در حین چله کشی با استفاده از نخهای پنبه ای تابیده شده بر روی چوبی که در قسمت تحتانی آن در زمین فرو رفته است به صورت گره خاصی ایجاد میشود و وظیفه آن کنترل عرض جاجیم و جدا کردن تارهای زیر ورو و ایجاد نقش میباشد.
میخهای چوبی و فلزی: در انتهای دستگاه برای محکم نگه داشتن گلوله رنگی استفاده میشود.
سه پایه چوبی: که اندازه آن به حدود یک متر میرسد برای نگهداشتن کوجی استفاده میشود که در قسمت پایین در زمین قرار دارد و به وسیله طنابهایی کوجی را نگه داشته است.
نورد: در قسمت جلوی دست بافنده قرار دارد که پس از چند سانت بافت، پارچه بافته شده به دور آن پیچیده میشود.
ماکو: جعبه ای لوزی شکل چوبی است که داخل آن فضایی جهت قرار گرفتن ماسوره وجود دارد و به ماسوره کمک می نماید تا به راحتی در بین تارها عبور نماید.
ماسوره: از جنس نی یا چوب و اخیراً پلاستیکی است که نخهای پود بر روی آن پیچیده میشود.
فرایند بافت
برای تولید هر نوع فرش یا دست بافته ای (پرزدار یا تخت، بزرگ یا کوچک، با کاربرد پارچه، روانداز یا زیرانداز، ابریشمی، پشمییا پنبهای و)… به طور کلی لازم است مراحل زیر به ترتیب انجام شود:
1ـ آماده سازی مواد اولیه شامل نخچله، نخ پشمی (خامه،) نخ پود
تار و پود و پرز در فرشهای مختلف با توجه به نوع بافت، رج شمار، نقشه و رنگ بندی آن تهیه میشود. کسانی که مسئولیت آماده سازی مواد اولیه فرش را دارند به کیفیت الیاف و نخها، سالم و یکنواخت بودن آنها، رنگرزی مناسب و یکدست آنها، کاملا طبیعی بودن نخها و مقدارشان (وزن) که باید متناسب با نقشه و ابعاد فرش باشد توجه داشته و با دقت همه آنها را بررسی و انتخاب میکنند.
2ـ آماده سازی دستگاه، دار و ابزار
اندازه گیری ابعاد دار و دستگاه و کنترل تناسب آن با نقشه و ابعاد فرش اولین کار در مرحله آماده سازی است. سپس دستگاه، دار و ابزار از نظر سالم، صاف و محکم بودن بررسی میشود؛ زیرا هرگونه کجی و انحنا یا پوسیدگی و شگستگی در حین کار علاوه بر ایجاد خطرات به محصول نهایی نیز آسیب میرساند.
3ـ آماده سازی نقشه مورد نظر
برای آسانی کار بافندگان معمولاً نقشه را به قطعات کوچکتر تقسیم کرده و آن را روی مقوا یا تخته چسبانده و رویش را با مواد شفاف مختلفی میپوشانند تا حفاظت شود.
4ـ چله کشی (نصب نخ چله یا تارها بر روی دار یا دستگاه)
حساسترین و مهمترین مرحله بافت فرش چله کشی میباشد که پایه و اساس آن را تشکیل میدهد. هر قدر این کار بهتر و با حساسیت بیشتری انجام شود در پایان فرشی از نظر ساختار اصلی بیعیب و نقص خواهیم داشت. به عبارتی دیگر قرار دادن تارها در کنار یکدیگر و به موازات هم در طول دار را چله کشی میگویند. در کل دو نوع چله کشی وجود دارد. یکی چله کشی فارسی و دیگری چله کشی ترکی، چله کشی فارسی به دو طریق چله کشی بر روی دار و چله دوانی بر روی زمین انجام میشود. برای چله کشی با توجه به ابعاد، رج شمار و مواد اولیه قالی تعداد معینی از تارهای چله را به موازات یکدیگر و در کنار هم و در طول قالی قرار میدهند. هنگام چله کشی دو نفر یکی در کنار سر دار دیگری کنار زیر دار قرار گرفته و شروع به چله کشی میکنند. ابتدا سرنخ چله را به دور زیر گره زده از جایی که چله کشی شروع میشود. و گلوله نخ را از بالای سردار به طرف زیر عبور داده و امتداد میدهند سپس گلوله نخ را از بالای زیر دار عبور داده و دوباره مرحله قبلی را تکرار میکنند این کار را تا جایی انجام میدهند که قسمت های تعیین شده برای چله کشی پر شود . در این چلهکشی در بین تارها ضربی ایجاد میشود که اگر از مقطع جانبی به آن نگاه کنیم به حالت هشت انگلیسی دیده میشود. چله کشیها به دو نوع ترکی و فارسی انجام میشود. پس از چله کشی بهتر است نکات زیر مورد توجه قرار گیرد:
الف) کنترل تعداد تارها: محاسبه تعداد تارها طبق نوع نقشه و رجشمار آن صورت میپذیرد.
ب) کنترل رجشمار چله ها: لازم است چلهها در طرفین مرکز سردار و زیر دار به طور یکنواخت روی دار کشیده شده باشند و همچنین تراکم تارها در همه نقاط باید یکسان باشد. بعد از انجام چله کشی و در حین گلیمبافی ابتدایی باید مراقب بود که این تراکم به هم نخورد که موجب به وجود آمدن فرش معیوب خواهد شد. همچنین باید قطر تارها با رج شمار فرش مطابقت داشته باشد.
پ) کنترل سفتی و شلی چله ها: درصورتیکه چله ها شل باشند فرش بافته شده دچار بالازدگی خواهد شد درصورتیکه چله ها بیش از حد سفت شوند فرش بافته شده دچار پایین زدگی خواهد شد در ضمن اینکه خطر پارگی نیز وجود خواهد داشت.
ت) کنترل هماهنگی کشش تارها: درصورتیکه چله کشی به صورت هماهنگ انجام نگیرد و قسمتی از تارها شل و قسمتی سفت چله کشی شود و در بافت دچار مشکل خواهیم شد و قالی بافته شده معیوب خواهد شد.
ث) کنترل طول چله ها: قبل از شروع بافت فرش با توجه به طول فرش مورد نظر باید طول چله ها را کنترل نمود و همانگونه که شرح داده شد طول چله ها باید از طول فرش مورد نظر بیشتر باشد تا بافنده جای دست مورد نیاز برای بافت را داشته باشد.
5ـ بافت تزیینی اولیه
عبور چند رشته نخ پود برای صاف و منظم نمودن چله ها و استحکام نمودن دم کار شروع به انجام زنجیره بافی میکنیم که این کار باعث منظم و جفت نمودن تارهای زیر و روی انواع فرش و به ویژه ابتدای قالی میشود و موجب میگردد که هنگام استفاده از آنها گلیم ابتدا و انتهای فرش از هم گسیخته و پاره نشود.
6ـ ساده بافی ابتدایی
7ـ نقشه خوانی و بافت نقشه با نخهای رنگی
این مرحله از کار مهمترین بخش بافت قالی است و که بافنده تمام مهارت، ذوق و سلیقه خود را در آن به نمایش میگذارد. گره زدن و قرار دادن خامه های رنگی در جای خود با خواندن شماره های هر یک از خانه ها در نقشه، ایجاد نقشه ای متنوع مطابق آن دقت فراوان بافنده را میطلبد.
8ـ انجام عمل پودکشی (پود زیر یا ضخیم و پود رو یا نازک) و عمل کوبیدن پودها
پس از بافت گره ها در هر ردیف در قالی یک ردیف پود ضخیم برای استحکام گره ها روی آن میکشند و سپس با ابزار دفتین پود را کوبیده و فشرده میکنند. همچنین پس از کشیدن پود ضخیم در قالی، پود نازک برای ایجاد نظم در بافت به صورت مواج از لابلای چله ها عبور داده و بر روی پود ضخیم کوبیده میشود. برای دستبافته هایی مانند گلیم، زیلو و جاجیم تنها عمل پودگذاری و کوبیدن آنها در بافت انجام میشود.
9ـ شیرازه پیچی کناره ها یا کنترل آنها
10ـ عمل کوبیدن رجها و قیچی زدن سرپرزهای اضافی
پس از بافت هر رج، انجام عمل پودکشی و دفتین زدن، گره ها با دست به سمت بیرون مرتب میشوند (به اصطلاح پیشکشی میشوند.) هنگامیکه 3یا 4رج بافته شد، با قیچی اضافه پرزهای نامرتب، صاف و با ارتفاع مناسب چیده میشود.
11ـ رعایت اصول صحیح بافت و جلوگیری از معایب احتمالی هنگام بافت
الف) اگر چله کشی ناهمگون و نامناسب باشند موجب قوس دار شدن میانه قالی و یا اختلاف طول در دو سوی آن میشود.
ب) پود کلفت پس از عبور باید دارای کشش مناسب باشد چنانچه کشش زیادی داشته باشد لبه های قالی به مرور به سمت داخل جمع میشود. همچنین در صورت شل بودن پود کلفت، قالی را از پشت کیسدار خواهیم دید.
پ) پود نازک پس از عبور باید دارای کشش مناسب باشد. اگر پود نازک شل باشد به صورت حلقه های نازک و کوچک از پشت قالی دیده خواهد شد و اگر سفت کشیده شود از پشت به صورت خطی دیده میشود و درست بر روی گره ها نمیخوابد. همچنین اجازه نمیدهد گره های قالی بر روی یکدیگر قرار بگیرند (از پشت قالی بین رجها یک فاصله ایجاد میشود.)
ت) عدم دقت در قیچی زدن پرزهای قالی موجب میشود که سطح ناصاف از پرزها به وجود آید و به شدت از زیبایی نقوش قالی میکاهد و به اصطلاح آن را بره بره نشان میدهد. کوتاه نمودن بیش از حد پرزها نیز باعث ذرتی شدن قالی میشود.
ث) بالازدگی و پایین زدگی قالی، نقوش آن را دچار بهم خوردگی میکند و دیگر با نقشه هماهنگی نخواهد داشت.
12ـ پایینکشی یا جدا سازی بافته از دار یا دستگاه و پرداخت
پس از پایان گره زدن آخرین رج قالی و عبور دادن پودها از روی آن گلیمبافی انتهای کار نیز انجام میشود و قالی تمام شده بر روی دار آمادۀ پایین کشیدن است. البته روش پایینکشی همه فرشهای داری یکسان و به شکل زیر انجام میشود:
برای پایین کشیدن قالی از روی دار، ابتدا چله ها را از سمت راست و یا چپ سردار با قطع نمودن اولین تار، که فاصله مناسبی از گلیم باف (حداقل 6سانتیمتر) دارد، آغاز میکنیم. سپس تار بعدی را با فاصله 7سانتیمتری قطع میکنیم. تارهای بعدی هم به ترتیب با همین فواصل قطع میشوند. قطع نمودن تدریجی تارهای چله به ترتیبی که ذکر شد باعث میشود فشار تارهای چله به مرور کاسته شود و فشار ناگهانی بر قسمتی از قالی وارد نشود و از کج شدن آن جلوگیری شود. پس از پایین کشی قالی پرزهای اضافی گره ها قیچی و ارتفاع آنها متناسب با رج شمار فرش کوتاه میشوند. و یا توسط قیچی های برقی در کارگاه هاپرداخت میشوند. قیچی های برقی که برای پرداخت و کوتاه کردن اضافی پرزها به کار میرود دارای دندانه های مختلفی هستند تا امکان تنظیم ارتفاع پرز با رج شمار و به دلخواه تنظیم شود. معمولاً پس از پرداخت نهایی فرش برای بیرون آوردن پرزهای پشم و الیاف اضافی ناشی از قیچی شدن نخهای پشم، ارۀ دندانه دار بزرگی را بر روی فرش میکشند تا پرزهای اضافی از لابه لای فرش خارج گردد. به قیچی نمودن پرزهای اضافی فرش، پرداخت، روگیری و سرچین کردن نیز گفته میشود.
شیوه های بافت
شیوه های بافت قالی : روشهای بافت درانواع فرش با یکدیگر تفاوت دارند. برای مثال در قالی سه نوع روش بافت تخت. نیم لول و لول وجود دارد.
شیوه بافت تخت: در این شیوه بافت تارهای قالی به صورت موازی و تخت و بدون هیچگونه زاویه ای در بین تارهای زیر و رو در کنار یکدیگر قرار گرفته و فاصله آنها تقریباً 1/5برابر قطر نخ چله میباشد. در هر رج بر خلاف رج قبلی چله های زیر و رو با کشش و ضخامت یکسان جابه جا میشوند. برای تشخیص این شیوه، یک گره از پشت فرش به صورت دو قوس دیده میشود، فرش بافته شده به این روش نرم و دارای انعطاف زیادی است. پس از بافتن یک رج پودی متناسب با قالی و به ضخامت متوسط از بین چله ها عبور داده میشود. همچنین چله و پودها از پشت کار به صورت اریب و یک در میان قابل مشاهده هستند.
شیوه بافت نیم لول: در این روش فاصله بین تارهای چله به اندازه قطر نخ چله است. بافت نیم لول از دو پود تشکیل میشود. پود زیر پود کلفت و پود بالا پود نازک میباشد. پس از هر رج بافت پود اول از بین چله ها با کشش سفت عبور داده میشود. سپس پود دوم که نازک است بر خلاف چله های زیر و روی پود قبلی با کشش متوسط عبور داده میشود. نتیجه این کار در پشت بافته دیده میشود. یک گره از پشت فرش یک و نیم قوس دیده میشود و چله نمایی ندارد و پود نازک قابل مشاهده است. چله ها باعث شده گره ها در پشت این تکنیک، راه راه دیده شوند.
شیوه بافت لول: در این شیوه بافت فاصله ای در بین تارهای قالی وجود ندارد و زاویه ای در بین تارهای زیر و رو مشاهده میشود. ابتدا یک پود کلفت با کشش سفت پس از هر رج بافت از بین چله ها عبور داده میشود و پود دوم (نازک) با کشش شل و به صورت بر عکس از زیر و روی چله ها گذرانده میشود. پشت بافته یک گره به صورت یک قوس دیده میشود و پود نازک آن نمایان است. نمای کلی کار به گونه ای است که گره ها در پشت کار راه راه دیده میشوند. بافندگان حرفه ای در هرمنطقه که باشند و با هر شیوه ای که بافت خود را انجام میدهند، معمولاًتلاش میکنند تا همزمان با افزایش دقت در نقشه خوانی و نقشه بافی، سرعت بافت خود را نیز بالا ببرند. هر چه سرعت بافنده بیشتر باشد، زمان پایان مرحله بافت کوتاهتر شده و سریعتر دستمزد خود را دریافت میکند. همچنین معمولاً کارفرمایان به چنین بافندگانی پاداش داده یا دستمزدشان را افزایش میدهند.
شیوه های بافت در گلیم
بافت گلیم ها نیز به روشهای گوناگونی انجام میشود. چگونگی حرکت پودهای رنگی از میان چله ها تفاوت روشهای بافت را به وجود آورده است. به طور کلی و خلاصه گلیم ها به دو شیوه ساده و پیچشی بافته میشوند.
شیوه بافت ساده: پود از لابه لای چله ها یک در میان عبور کرده و ایجاد نقش میکند و رج بعدی بر خلاف این ردیف بافته میشود پشت و روی کار یکسان است. کشش پود بایستی در این روش شل باشد.
شیوه بافت پیچشی: ابتدا یک رج پود ساده با کشش متوسط یا شل از لابه لای چله ها به صورت زیر و رو عبور میکند. سپس پود دوم به صورت پیچشی بر اساس نقشه دور چله پیچیده و نقش ایجاد میشود. در این نوع بافت گلیم های به دست آمده یک رو هستند.
شیوه های بافت جاجیم:
جاجیم ها نیز که از دیگر دست بافته های سنتی ایران هستند، دارای سه شیوه بافت ساده نقشدار و پیچشی یا شیریکی هستند.
شیوه بافت جاجیم ساده: تارها در بافت جاجیم ساده رنگی بوده و بر اساس نقشه انتخاب میشوند. پود با کشش سفت از لابه لای چله ها عبور میکند. چون کشش پود سفت است تارها نمایان میشود و راه راه های رنگی نمایان میشود. اما جاجیم نقشدار علاوه بر این راه های رنگی نقش نیز در آنها ایجاد میشود. جاجیم ساده پشت و روی یکسان دارد. جاجیم معمولاً با عرض 25الی 30سانت و به طول نامحدود بافته میشود. شیوه بافت جاجیم پیچشی (شیریکی:) شیوه بافت جاجیم پیچشی کمی پرکارتر از جاجیم ساده است. هنگام بافت در هر رج پس از عبور دادن پود از لابه لای چله ها، پودهای آزاد رنگی، متناسب با نقشه به صورت پیچشی دور تا دور تارها پیچانده میشود. پشت کار جاجیم پیچشی پرزهای اضافه از نقشه نمایان است. لازم به یاداوری است که هر کدام از شیوه های نام برده شده خود چند نوع زیر مجموعه دارد.
روش های تولید فرش
به طور کلی روشهای تولید فرش به دو دسته تقسیم میشود:
1ـ روش متمرکز
2ـ روش غیر متمرکز
روش متمرکز به شیوه کارگاهی نیز گفته می شود. در این روش وظایف کار بین گروهی از افراد تقسیم میشود و هر فرد با توجه به شایستگی های فنی و غیر فنی خود مسئولیتی بر عهده دارد. سرپرست کارگاه، تهیه کننده مواد اولیه، ناظر فنی، انباردار، استادکار بافت و بافندگان، کسانی هستند که در چنین کارگاه هایی مشغول به کارند. همچنین در کارگاه های خیلی بزرگتر بخشهای مختلف دیگری با افراد متخصصی در زمینه هایی مانند رنگرزی، طراحی فرش، نقشه کشی فرش، سرویسکاری، بسته بندی و… نیز اضافه میشود. شیوه های شهری بیشتر به صورت کارگاهی است و این روش کمتر در منزل اتفاق میافتد.
تولید فرش دستباف به صورت متمرکز: سهم عمده ای از تولید فرش در ایران به صورت خویش فرما اجرا میشود و سهم اندکی بر عهده سفارش دهندگان است. اما همین اندک نیز در کارگاه هایی به شکل غیرمتمرکز انجام میگیرد. تعداد کارگاه هایی با بافت متمرکز در ایران بسیار کم است. علت این امر عدم حمایت قانونی از این کارگاه هاست. قوانین مختلفی که با شرایط کارگاه های صنعتی سازگار است ولی قابل اعمال در کارگاه های قالی بافی خانگی نیست، کلیه کارگاه های قالی بافی موجود در گذشته را به تدریج تکه تکه کرده و به کارگاه های خانگی تبدیل نمود.
ویژگی های کارگاه های قالی بافی به صورت متمرکز عبارتند از:
اکثراً مشاهده میشود هنرمندانی که به صورت خانگی قالیبافی مینمایند وقتی پیر و از کار افتاده میشوند یا فوت میکنند، کلیه تجارت ایشان از بین رفته و نام و آوازهای که یافتهاند و باعث افزایش ارزش تولیدات ایشان است، از بین میرود. درحالیکه اگر این کار در کارگاه هایی انجام شود، تجارت جمع و ثبت و ضبط شده و همواره راه تکامل و بهبود کیفیت را میپیماید. در کارگاه های تولید متمرکز، کنترل و نظارت بر کیفیت تولید به سهولت انجام میگیرد. وقتی برای یک مؤسسه بنام کارگاه قالی بافی شرایط بهداشتی و کاری مشخص را تعریف نماییم، در حقیقت اولاً ما قالیبافان خود را که به دلیل مشکلات مادی و کمبود اطلاعات در شرایط کاری نامناسب از نظر نور، هوا، رطوبت و بهداشت کار میکنند ؛ از چنین محلهایی به کارگاه های بهداشتی هدایت میکنیم، ثانیاً الگوهایی برای کار در شرایط مناسب در اختیار تک بافان قرار میدهیم. قالیبافان تکباف به دلیل محدودیت اطلاعات در انتخاب مواد اولیه، طرح و نقشه و اندازه مناسب بازارهای بینالمللی، شیوه های بافت و پرداخت و شست وشوی فرش معمولاً، فرشهای خود را با قیمت نازلتری میفروشند، درحالیکه در کارگاه های بزرگ، تهیه مواد اولیه با تخصص بیشتری انجام میشود و با ارتباط وکسب اطلاعات لازم از بازار بین المللی طرح و نقشه و اندازه های مناسب تهیه و بافته و عرضه میگردند که این امر خود به معنی افزایش کیفیت و افزایش قیمت محصول تولید میباشد. کارگاه های بزرگ میتوانند با خریداران نهایی فرش در خارج ارتباط برقرار نموده و با قبول سفارش نقشه و طرح و رنگ و اندازه مورد نیاز خریداران را با قیمتی بالاتر تهیه و تحویل نمایند. این امر برای تکبافان میسر نمیباشد ولی نهایتاً حرکت و نوع تولید کارگاه ها میتواند الگو و راهنمایی برای تک بافان باشد. وجود تعداد زیاد کارگاه های قالی بافی با نام و شهرت در ایران، میتواند زمینه برای کسب برتری قابل توجه در بازار جهانی فرش و تضعیف رقبای اصلی در این بازار نظیر چین و هندوستان که توانسته اند با استفاده از نیروی کار ارزان قیمت کارگاه های بزرگ و متمرکز تاًسیس و تجهیز نموده و مفاهیم جدید مدیریت تولید را به خدمت گرفته و تولیدات خود را از لحاظ مواد اولیه و ابعاد استاندارد نماینده فراهم سازد. شیوه غیر متمرکز یاهمان شیوه خانگی است که یا توسط افراد در منزل یا توسط عشایر و روستاییان در چادرها بافته میشود.
تولید به صورت غیر متمرکز: بخش عمده تولید فرش دستباف در کشور بدون حداقل اعمال مدیریت متمرکز انجام میگیرد. این شیوه از تولید به ویژه به علت پراکندگی و تعداد مراکز تولید محدودیتها و موانع جدی و عمده ای را برای اعمال مدیریت، انجام کنترل و بازرسی و نظارت بر مراحل مختلف تولید از تهیه مواد اولیه و ابزار کار تا انتخاب طرح و نقش و رنگرزی، تولید، بازاریابی و فروش داخلی و خارجی و آموزش شیوه های نوین و نوآوری و رعایت سلیقه خریداران فرش در تولید فرش دستباف به وجود آورده است. ویژگی های تولید غیر متمرکز عبارتند از:
با توجه به ماهیت طرح، تولید به صورت خانگی در محل زندگی صورت میگیرد، لذا نیاز به اخذ مجوزهای مختلف ندارد. میزان سرمایه گذاری در این طرح بسیار کمتر از شیوه کارگاهی متمرکز بوده و لذا قیمت تمام شده محصول کمتر از تولید به شکل متمرکز است. با توجه به اینکه، انجام نظارت مستمر بر تولید به شکلی که در تولید کارگاهی متمرکز وجود دارد، در این شیوه تولید امکانپذیر نیست، لذا پیشبینی تعدادی استادکار به عنوان ناظر فنی و چله کشی که طی برنامه های زمانبندی شده به دارهای قالی بافی سرکشی نمایند، بسیار ضروری است. کار بافت قالی در این روش فقط به صورت کارمزدی (خویش فرما) برای هر دار قالی با انعقاد قرارداد کتبی بین سرمایه گذار و قالی باف صورت خواهد گرفت و میزان دریافتی قالی باف نسبت به کیفیت فرشی که باید بافته شود از قبیل نوع بافت و رج شمار فرش تعیین خواهد شد. در این روش تضمین خرید فرش از طرف سرمایه گذار صورت میگیرد و سرمایه گذار موظف است که مواد اولیه، نقشه و ابزار کار را برای قالی باف فراهم کند.
ابعاد و اندازه رایج در فرش
در طی قرون گذشته به ویژه با گسترش زندگی شهرنشینی به تدریج الگوهای جدیدی در زندگی شهر نشینان به وجود آمده که بسیاری از پیامدهای آن در جهات مختلف تأثیرات مستقیمی بر جای گذاشته است. از جمله این تأثیرات میتوان به الزاماتی اشاره نمود که معماری جدید در منازل مسکونی به وجود آورده و مفروش نمودن کف اتاقها به ابعاد خاصی محدود شده است و امروزه قالیهای بافته شده، از نظر اندازه دارای استاندارد خاصی میباشند، مگر در مواردی خاص که ممکن است برحسب سفارش این ابعاد و اندازه ها تغییر کند. گفتنی است که علاوه بر ابعاد و اندازه قالیها از لحاظ شکل نیز دارای گوناگونی میباشند. به طور کلی قالی از نظر شکل به دو دسته تقسیم میشود:
فرشهای چهار گوش، شامل مربع و مربع مستطیل که دارای دو بعد طول و عرض هستند.
فرشهای گرد شامل دایرهای و بیضی که دارای قطر هستند.
فرشهایی با شکل سایر اشکال هندسی (چند ضلعی مثل حوض)
همانطور که میدانید واحد شمارش فرش تخته است. از طرفی، فرشها براساس اندازه، به عبارتی خاص موسوم شده اند به طوریکه میتوان جهت بررسی تنوع ابعاد فرشها از عناوین فوق یاری گرفت.
رج شمار
واحدی است برای سنجش و اندازه گیری تراکم بافت قالی (میزان تراکم یا تعداد گره های قالی) در هر 7یا 6/5سانتیمتر طول یا عرض را رجشمار مینامند. یکی از اصطلاحات رایج در فرش دستبافت مفهوم رجشمار است. رجشمار فرش را در کنار چند عامل دیگر همچون کیفیت بافت، جنس مواد به کار رفته در بافت فرش و… میتوان از عوامل اصلی تعیین کننده قیمت فرش دستبافت ایرانی دانست. رجشمار واحدی است برای سنجش و اندازه گیری تراکم بافت فرش یعنی میزان تراکم گره های قالی. از آنجا که محاسبه رجشمار فرش یا قالی ایرانی بر اساس واحد ذرع محاسبه میشود برای سنجش تراکم یا رجشمار دو واحد اندازه گیری وجود دارد. ذرع، یکی از واحدهای اندازه گیری طول در زمان قدیم است که در تبریز آن را معادل 112سانتیمتر کنونی و در اصفهان آن را معادل 104سانتیمتر کنونی در نظر میگیرند. رجشمار فرش را در یک شانزدهم ذرع محاسبه میکنند. با این حساب، رجشمار فرش بر اساس ذرع اصفهان، در هر 6/5سانتیمتر و بر اساس ذرع تبریز در هر 7 سانتیمتر (طول یا عرض) محاسبه میگردد. از این رو رجشماری که بر اساس 6/5سانتیمتر باشد را فارسیباف و رجشمار بر اساس 7سانتیمتر را ترکیباف مینامند. هرچه رجشمار بالاتر باشد به این معنی است که تعداد گره بهکار رفته در 7یا 6/5سانتیمتر بیشتر بوده ونشان دهندۀ ریز بافت بودن آن قالی است. رجشمار نیز مانند عوامل همچون کیفیت بافت، جنس مواد بهکار رفته در قالی در قیمت نهایی آن اثر مستقیمی دارد. قالیها به طور کلی از نظر رجشمار به سه گروه درشت بافت، نیمه ریز بافت یا متوسط بافت و ریز بافت تقسیم میشوند. آنهایی که رجشمار کمتر از 30داشته باشند درشت بافت، فرشهایی با رجشمار بین 30تا 50را متوسط و بالاتر از 50را ریز بافت مینامند. البته فرشهای با رجشمار بالاتر از 70وجود دارد که فرشهای نفیس و اعلا هستند و بیشتر به صورت سفارشی بافته میشوند. هنگامی که تجار قالیهای خود را برای صادرات به گمرک میبرند، دسته بندی آنجا بر اساس رجشمارها به ترتیب درجه 1 (شامل قالیهای دارای رجشمار از 50به بالا،) درجه ( 2قالیهای با رجشمار بین 30تا )50و درجه ( 3قالیهای با رجشمار کمتر از )30میباشد.
محاسبات فنی مقدار مواد اولیه فروش
به طور معمول بافندگان با تکیه بر تجربه خود و به صورت سنتی و تخمینی مقدار خامه مورد نظر را محاسبه و تهیه میکنند. اما میتوان این مقدار را با محاسبه میانگین طول هر گره قبل از قیچی و پرداخت فرش با کمک محاسبات و فرمولهای مشخصی حساب کرد و نتیجه دقیقتری را به دست آورد. همچنین برای محاسبه پود نازک و کلفت و مقدار چله های به کار رفته در فرش از روشهای خاصی استفاده میشود.
روش های نگهداری و شست و شوی فرش
شست وشوی فرش از دیرباز در بین خانواده های ایرانی رایج بوده و این کار به صورت سنتی و خانگی انجام میشده است. شست وشوی دقیق و اصولی فرش باید به گونه ای باشد که به طور صحیح و اصولی انجام شود و کمترین آسیب و ضرر به فرش وارد شود. فرش باید از آلودگیها و از سطوح چربی کاملا پاک شود. باید توجه داشت که در مورد فرشهای قدیمی و موزه ای و با ارزش توجه زیادی به نحوه شست وشو شود تا از آسیب آنها جلوگیری شود. در روش قدیمی فرشها را درون رودخانه ها یا کنار نهرها میشستند و پس از شست وشو آنها را بر روی سنگها وصخره ها پهن میکردند تا کاملاًخشک شود. امروزه کارگاه ها و کارخانه های فرش شویی هم تقریباًبا شیوۀ سنتی و قدیمیبه شست وشوی فرش میپردازند. در برخی کارگاه ها دستگاه های خاصی طراحی و ساخته شده اند که دارای برسهای بزرگ و دایره ای شکل میباشد. البته لازم به یادآوری است که اینگونه دستگاه های دایرهای به فرشهای دستباف آسیب جدی وارد میکنند.
رعایت نکات خاص در شست و شوی فرش
ـ شست وشوی فرش باید روی یک سطح صاف و سخت مثل سطح سیمانی، سنگی یا موزاییکی انجام شود.
ـ مواد شوینده ای که استفاده میکنیم باید کاملاًخنثی باشد تا از آسیب رسیدن به الیاف پشم جلوگیری شود.
ـ فرشهایی که در بافت آنها از خامه (الیاف پرز)هایی که درست رنگرزی نشده اند استفاده شده باشد، هنگام شست وشو دچار رنگ پس دادن شده و رنگها در هم ادغام میشوند. برای شست وشو، این فرشها را باید به افراد متخصص در زمینه شست وشوی فرش سپرد.
ـ برای خشک کردن فرش به صورت خانگی باید آن را کاملاًباز کرده تا دچار تا خوردگی یا لول شدن نشود.
ـ حتی المقدور بایستی از شست وشوی قالی در منازل و به صورت سنتی جلوگیری کرد و از شوینده های متداول خودداری شود. چون احتمال اختلاط رنگ بسیار است. این کار بهتر است در کارخانه ها و با استفاده از مواد شوینده مناسب و توسط دستگاه صورت گیرد.
مراحل شست و شو در قالی شویی
برای شست وشوی فرشهای دستباف و حتی ماشینی نیز در مراکز خاص شست وشوی فرش به ترتیب مراحل زیر انجام میشود.
ـ دور دوزی و مقاوم سازی مناطق آسیب دیده که به وسیله سرویس کاران فرش و با دست انجام میشود.
ـ خاک گیری به دو روش دستی و دستگاهی صورت میگیرد.
ـ پیش از شست وشوی فرشهای نو باید عملیات پرداخت اولیه و کز دادن انجام شود.
ـ عملیات شست وشو با کمک ماشین آلات برقی و مواد شوینده مناسب انجام میشود.
ـ آبگیری که توسط دستگاه گردان و با استفاده از خاصیت گریز از مرکز انجام میگردد.
ـ خشک کردن در هوای آزاد و زیر نور آفتاب که با پهن کردن روی ریگها و آویزان کردن فرشها انجام میشود.
ـ عملیات پرداخت و موگیری پس از خشک شدن فرشها برای صاف و یک دست شدن سطح پرز دار فرش انجام میشود.
ـ دارکشی آخرین مرحله کار است که در آن چنانچه فرشی دارای کجی در طول یا عرض باشد، برای اصلاح این اشکال انجام میشود. برای دارکشی معمولاًفرش را بر روی سطح صاف و چوبی پهن کرده و ابعاد گونیای فرش را در اطراف آن با خطوط یا نخهایی که با میخ بر تخته میکوبند، مشخص میکنند. سپس با ابزارهای مناسب این کار ضلع های کج فرش را به مرور کشیده و آن را صاف و گونیا میکنند.
ایمنی نگهداری و مرمت فرش
عملیاتی است برای رفع آسیب پیش آمده و یا تکمیل یک فرایند در فرش، نیازمند تجربه فراوان و مهارت خاصی است. و افرادی که در این زمینه فعالیت میکنند باید شناخت کافی و لازم از فرش را داشته باشند. آسیب دیدگی در فرش با توجه به میزان آن به سه گروه آسیب دیدگی کم، آسیب دیدگی متوسط و آسیب دیدگی زیاد تقسیم میشود:
الف) آسیب دیدگی کم شامل دررفتگی شیرازه، ترمیم پارگی (از بین رفتن ریشه ها) و رفع لکه های سطحی میباشد.
ب) درآسیب دیدگی متوسط ترمیم ساییدگی ها، پارگی های کوچک، بیدزدگی ها، کیس و تابر شدن انجام میشود.
ج) آسیب دیدگی زیاد سوختگی فرش، پاره شدن و پوسیده شدن فرش را در بر میگیرد.
برای انجام عملیات مرمت و رفوگری انواع آسیب های یاد شده لازم است به ترتیب کارهای زیر انجام شود:
ابتدا فرش کاملاً غبارگیری شده و در صورت لزوم شسته شود. سپس فرش را مورد بررسی قرار داده تا نوع آسیب کاملاًمشخص شود. مرحله بعدی تهیه و آماده سازی وسایل لازم کار رفوگری است و در آخر با توجه به نوع آسیب، بهترین روش رفوگری برای ترمیم انتخاب میشود.
عوامل آسیب رسان به فرش و راه های حفظ و نگهداری آن
عوامل آسیب رسان فرش به دو دسته کلی عوامل آسیبرسان زنده و عوامل آسیب رسان غیر زنده تقسیم میشوند:
عوامل آسیب رسان زنده عبارتند از: انسان، حشرات، انواع قارچها، کپکها و سایر موجودات ذره بینی
عوامل آسیب رسان غیر زنده نیز شامل: آب و هوا، نور، گرما، رطوبت و مواد آلوده کننده شیمیایی هستند.
توصیه هایی برای حفظ و نگهداری فرش: برای حفظ و نگهداری فرش و افزایش دوام و طول عمر آن رعایت برخی نکات ضروری است.
ـ تا جایی که امکان دارد از تا کردن فرش خودداری شود.
ـ محل قرارگیری فرش کاملا خشک و بدون هرگونه رطوبت بوده و سطح آن نباید از گچ یا آهک ساخته شده و حتما صاف و مسطح و بدون درز باشد.
ـ فرش را نباید در معرض تابش مستقیم نور آفتاب قرار داد.
ـ شست وشوی فرش باید به صورت دقیق و اصولی و بدون ایجاد آسیب در فرش صورت بگیرد.
ـ غبارگیری فرش از نکات مهم در فرش میباشد که باید دقت شود اگر فرش قدیمی و با ارزش است این عملیات با احتیاط انجام شود تا موجب آسیب در فرش نشود.
ـ از نفوذ آب به فرش جلوگیری شود تا هم از پوسیدگی و هم از اختلاط در رنگها جلوگیری شود.
ـ قسمتی از فرشها که بیشتر در معرض پا خوردگی قرار دارند به مرور زمان از تراکم فرش کاسته شده بهتر است هر چند ماه یک بار جهت فرش را تغییر دهیم.
ـ نباید اشیایی که دارای پایه تیز فلزی و چوبی است بر روی فرش قرار داد زیرا باعث پارگی و سوراخ شدن فرش میشود.
حوادث شغلی
در این بخش ابتدا به بیان کلیاتی درخصوص تعریف حادثه و انواع آن میپردازیم و سپس به بررسی حوادث ناشی از کار مذکور در قانون تأمین اجتماعی و تأثیر زمان و مکان در وقوع آن پرداخته میشود.
الف) حادثه: حادثه از لحاظ قانون تأمین اجتماعی اتفاقی است پیشبینی نشده که تحت تأثیر عامل یا عوامل خارجی رخ میدهد و موجب صدماتی به جسم یا روان بیمه شده میگردد. بدین ترتیب هر اتفاقی را نمیتوان حادثه تلقی نمود مگر دارای ویژگی چهارگانه زیر باشد:
1ـ اتفاق قابل پیشبینی نباشد.
2ـ وقوع آن ناگهانی باشد.
3ـ متأثر از عامل یا عوامل خارجی باشد.
4ـ باعث وارد آمدن صدمه به جسم و روان فرد گردد.
بنابراین با توجه به این ویژگی ها اتفاقی نظیر خودکشی که قابل پیشبینی میباشد و یا سکته که علی الاصول بدون تأثیر عوامل خارجی صورت میگیرد را نمیتوان حادثه تلقی کرد.
ب) انواع حادثه: شامل: 1ـ سقوط اشیاء 2ـ سقوط کردن و لغزیدن 3ـ ضرب خوردگی 4ـ گیرکردن داخل یا بین اشیاء 5ـ داخل شدن اجسام در چشم 6ـ داخل شدن اجسام در بدن 7ـ حوادث ناشی از جابه جا کردن اشیا 8ـ سوختگی 9ـ حوادث ناشی از مواد سوزان 10ـ انفجار و آتشسوزی 11ـ ریزش و ماندن زیرآوار 12ـ تصادف با وسیله نقلیه 3ـ بریدگی و قطع اعضاء 14ـ شکستگی اعضا 15ـ تصادف با اجسام مختلف 16ـ حوادث ناشی از ابزار ماشینی 17ـ حوادث ناشی از ابزار دستی 18ـ برق گرفتگی و 19ـ سایر حوادث، میشود.
حوادثی که در فرآیند بافت فرش از اولین تا آخرین مرحله امکان رخ دادن دارند، به طور کلی ممکن است آسیب هایی به دو دسته جانی یا مالی وارد سازد.
حوادثی که در آن آسیب های جانی در پی دارد
ـ سرایت بیماریهای مشترک بین انسان و دام که در صورت پاکیزه نبودن نخها و نداشتن شست وشوی مناسب و دقیق از طریق پشم آلوده و در هنگام بافت با ایجاد بریدگی و زخم اتفاق میافتد.
ـ سقوط از بالای دار هنگام بافت و چلهکشی در دارهایی که ایمنی مناسب برای بافنده در آنها رعایت نشده است و یا چله کشی به شکل صحیح و با رعایت نکات ایمنی انجام نمیشود.
ـ آتش سوزی انبار یا کارگاه زمانی رخ میدهد که بافندگان یا انبار داران مواد اولیه (نخها) را در کنار مواد آتش زا قرار داده و یا فردی با سهل انگاری آتشی (سیگار، فندک و)… در محل کارگاه و کنار فرش در حال بافت یا در انبار می افروزد. آتش سوزی میتواند باعث سوختن افراد و محصول یا سرمایه شود.
ـ بریدگی دست، پاره شدن زخم و جراحت در حین بافت و پرداخت فرش که بر اثر بی توجهی بافندگان اتفاق میافتد.
ـ برق گرفتگی هنگام شست وشو و پرداخت که با رعایت نکردن نکات ایمنی مانند کنترل سالم بودن سیم دستگاه و پریز، پوشیدن چکمه لاستیکی و درست و صحیح به کارگیری دستگاه ها رخ میدهد.
ـ مسمومیت،گازگرفتگی و بروز حساسیتهای پوستی که ممکن است در قالیشویی ها با مواد مختلف اتفاق بیافتد.
ـ مشکلات جسمانی که در محیط کار با رطوبت بالا (قالیشویی ها) و یا نشستن با یک حالت در کارگاه های فرشبافی بدون رعایت ایجاد فاصله بین کار و انجام نرمشهای لازم به وجود می آید.
حوادثی که در آن آسیب های مالی در پی دارد
ـ بریدگی دستکه هنگام بافت و در دعوا و درگیری بین افراد اتفاق میافتد.
ـ شکستن دار که در صورت استفاده نادرست از آن رخ میدهد.
ـ ریختن و پاشیده شده رنگ یا نوشیدنی رنگی و… بر روی فرش در حال بافت که از دست بافنده و دیگر افراد حاضر در کارگاه میریزد.
ـ دو دست شدن بافت فرش که با تغییر بافنده (به دلایل مختلف) رخ میدهد و از ارزش نهایی فرش میکاهد.
حوادثی که در آن آسیب های جانی و مالی هر دو را در پی دارد
ـ زنگ زدگی دار فلزی و یا خورده شدن دارهای چوبی به وسیله موریانه که نتیجه استفاده از این نوع ابزار ممکن است هم به فرد هم به فرش آسیب وارد شود.
ـ آسیب دیدگی افراد و فرش که هنگام دعوا و درگیری اتفاق میافتد. و در نهایت حوادثی که در جریان کار با دستگاه ها و ماشین آلات پیچیده اتفاق میافتد.
بیمه
قانون بیمه های اجتماعی قالی بافان، بافندگان فرش و شاغلان صنایع دستی”
هنگامی که این قانون ابلاغ شد، همه استادکاران و کارگران قالی و فرش دستباف شاغل در کارگاه های خانگی تکبافی و غیر خانگی زیر پوشش بیمه تامین اجتماعی قرار گرفتند. با توجه به اهمیت و ضرورت تعمیم و گسترش بیمه قالیبافان و ایجاد انگیزه های لازم در استقبال قالی بافان از حمایتهای بیمه ای و ضرورت قانونی پرداخت حق بیمه سهم دولت متناسب با سهم حق بیمه قالیبافان، لازم است دولت حمایت لازم به منظور تحت پوشش قرار دادن شاغلان فرش دستباف اصیل را به عمل آورد. ماهیت بیمه قالی بافان اختیاری بوده و از زمانی که فرد قالیباف درخواست بیمه شدن را کتباً به سازمان تأمین اجتماعی ارائه نماید و از طریق مراجع ذیصلاح معرفی گردد، سازمان تأمین اجتماعی میتواند رأساً وی را بیمه نماید.
