نصب دستگاه جاجیم و زیلوبافى

نمایشگاه هنر ایران: نصب دستگاه جاجیم و زیلوبافى

ابزار و تجهیزات مورد نیاز برای کارگاه جاجیم

در کارگاه جاجیم، همچون سایر کارگاه های تولید دستبافته ها، تجهیزاتی مورد نیاز است تا بتوان با استفاده از آنها کارگاهی مناسب برای تولید جاجیم فراهم کرد. اهمّ تجهیزات مورد نیاز از این قرار است:
خط کش فلزی بزرگ و کوچک: خطکش ها در هنگام نصب و تنظیم دستگاه بافت، بسیار کارآمد و مفیدند و برای تنظیم فواصل اجزای دستگاه مورد استفاده قرار میگیرند. خطکش های فلزی بزرگ برای محاسبه و تعیین فاصله های محورها و اجزای بزرگ دستگاه و خط کشهای فلزیِ کوچک برای محاسبه و تعیین فاصله های نزدیک به کار میروند.
متر فلزی: بهتر است برخی از اندازه ها و تعیین فاصله های دستگاه را با متر فلزی مشخص نمود. مترهای پارچه ای در اغلب مواقع دچار کشش و افزایش طول میشوند. اما مترهای فلزی از این جهت بهترند و دقت بیشتری دارند. همچنین مترهای فلزی قابلیت جمع شدن دارند و در حین کار در کارگاه ابزاری مناسب به شمار میروند.
دستگاه آموزشی بافت جاجیم: این دستگاه قابلیت بافت جاجیم را در محیط های آموزشی دارد.
ابزار شامل انبردست، آچار فرانسه، پیچ گَشتی، تراز، گونیا: در کارگاه های جاجیم بافی وجود جعبه ابزار برای تراز کردن، تنظیم، بستن، شل و سفت کردن اجزای دستگاه لازم است.
کپسول اطفای : حریق در همه کارگاه ها وجود امکاناتی برای مقابله با آتش سوزی ضروری است. در مراحل آغازین بافت و مراحل تکمیلی جاجیم، علاوه بر تجهیزات کارگاهی یک عدد قیچی مورد نیاز است.

تعریف جاجیم
دستبافته ای با تارهای رنگین که عموماً با عرض کم و طول زیاد بافته میشود و به فراخور کاربردهای از پیش معلوم، بریده و دوخته میشود.

دار و دستگاه جاجیم بافی
دستگاه جاجیم بافی از اجزای ساده ای به وجود می آید. به طور اجمال با استقرار یک سردار و یک زیردار، پس از چله کشی، ضمن ایجاد فاصله ای معین، چارچوب دستگاه جاجیم تشکیل بافی میشود و با نصب و مهار کردن اجزایی نظیر کوجی، کمان و شانه، امکان بافت جاجیم فراهم میشود. دستگاه های جدید، به دارهای زمینی قالیبافی شباهت بیشتری دارند و از دو راست رو، سردار و زیردار و پیچ های تنظیم فاصله تشکیل میشوند. منظور از واژه دستگاه در اینجا، دارها و دستگاه بافندگی های که در مناطق مختلف ایران برای بافت جاجیم بکار می روند، می باشد. در برخی از مناطق ایران از دستگاه پارچه بافی نیز برای بافتن جاجیم استفاده میشود. برای کار با این دستگاه ها، بافنده به ترتیب خاصی پدالهای دستگاه ها را با پا جابه جا میکند و عملیات بافت ادامه مییابد. در همه این دستگاه ها جاجیم به شکل افقی بافته میشود؛ اما در دستگاه هایی که در کارگاه های آموزشی مورد استفاده قرار میگیرند، امکان بافت جاجیم به صورت عمودی فراهم شده است. بنابراین جاجیم را بر روی انواع مختلف دارهای افقی، عمودی و دستگاه های پارچه بافی و … میتوان بافت.

انواع دار و دستگاه های بافت جاجیم
انواع دستگاه های بافت جاجیم از نظر نحوه استقرار برای بافت جاجیم در گذشته از دستگاه افقی استفاده میشد. ابتدایی ترین نوع دستگاه بافت جاجیم در میان روستائیان و عشایر به کار میرفته است. این دستگاه ها با فاصله اندکی از سطح زمین و با اجزای ساده و دم دستی مهار میشد. به مرور دستگاه هایی با بدنه فلزی مورد استفاده قرار گرفتند. دستگاه های دارای بدنه فلزی در انواع فندک دار و بدون فندک ساخته شدند. دستگاه های بدون فندک خود به دو گروه سردار متحرک و زیردار متحرک تقسیم میشوند. دستگاه های ساده پارچهبافی را که در برخی مناطق برای بافت جاجیم مورد استفاده قرار میگیرند، میتوان نوع پیشرفته دستگاه های بافت دانست، زیرا در ساختارشان وردها، پدالها، ماکو ، ماسوره و سایر اجزا، امکان بافت را آسان ساخته و سرعت بافت را افزایش داده اند.

اجزای دار و دستگاه جاجیم بافی
دستگاه های جاجیم بافی ساختار ساده ای دارند. همین که بتوان تعدادی نخ چله تحت کشش را در یک راستا مهار نمود تا بتوان از بین آنها پود را عبور داد، ساده ترین دستگاه جاجیم شکل گرفته است. دستگاه های جاجیم عموماً دارای دو راست رو، سردار و زیر دار هستند، ضمن اینکه یا سردارشان متحرک است یا زیردارشان. در برخی از دستگاه ها یک فندک هم به آنها اضافه شده است.

استانداردهای کارگاه بافت جاجیم
یک کارگاه جاجیم زمانی مناسب بهره برداری است که در مقابله با حریق احتمالی، شرایط نوری، صوت، دما و هوا مطلوب باشد. از این نظر لازم است بدنه کارگاه با دیواری پوشیده با کاشی ساخته شده باشد و ً ترجیحا رنگ کاشی ها روشن انتخاب شود تا علاوه بر ایجاد تأثیر نشاط در روحیه کارکنان، در بهبود مصرف برق و تأمین نور کارگاه نیز مؤثر باشد. همچنین در صورت لزوم، امکان شست وشو را نیز داشته باشد. رنگ کف کارگاه بهتر است تیره نباشد تا کثافات احتمالی دیده شوند و بتوان نسبت به رفع آن اقدام عاجل نمود. از سوی دیگر رنگ سفید برای کف کارگاه مناسب نیست. چرا که انعکاس نورش موجب اختلال دید کارکنان میگردد. از این جهت مناسبترین رنگ برای کف کارگاه رنگهای روشنِ کرم، قهوهای روشن، طوسی و مشابه آنهاست که هم در سنگها و هم در سرامیکها به وفور یافت میشوند. شایسته است بدنه و دیوارهای کارگاه برای مقابله با صوت و دما و حریق عایق شوند. اصوات ناهنجار و ناگهانی، که گاه و بیگاه بیرون از کارگاه تولید میشوند، مانع از تمرکز کارکنان میشود. در هر کارگاهی امکان رخ دادن حریق وجود دارد. بنابراین بهتر است محیط کارگاه ضد حریق و به دور از مواد آتشزا و آتشافزا باشد؛ در عین حال لازم است کارگاه را به کپسولها و امکانات مقابله با حریق مجهز کنیم. امروزه بسیاری از بناها را در موقع احداث با عایقهای برودتی تجهیز میکنند تا در فصول گرم و سرد سال موجب اتلاف انرژی نشوند. تجهیز کارگاه به چنین امکانی صرفه جویی در هزینه های کارگاه و بهره وری در بلند مدت را در پی دارد. علاوه بر این لازم است کارگاه به سیستم حرارتی و برودتی مجهز شود. بهتر است دمای کارگاه بین 15تا 25درجه سانتیگراد باشد. تهویه مناسب کارگاه از نکات لازمی است که باید به آن توجه کرد. در کارگاه معمولاً تعدادی کارگر و سرکارگر به نوبت حداقل یک نوبت کاری حضور تمام وقت دارند، بنابراین چنانچه جریان هوا وجود نداشته باشد، سلامت جسم و روانشان به مخاطره میافتد. لذا باید در دو سوی کارگاه مکنده هوا فن نصب شود تا هوای داخل کارگاه را به بیرون هدایت نمایند. آخرین نکته ای که در این مبحث باید مد نظر باشد شرایط نوری کارگاه است. تأمین نور مناسب، آن هم در کارگاهی برای بافت، که بر حس بینایی بافنده تمرکز دارد، بسیار با اهمیت است. مناسبترین نور برای کارگاه نور خورشید است. این منبع طبیعی نور معمولاً از طریق پنجرههای تعبیه شده بر دیوارهای کارگاه تأمین میشود. همچنین میتوان از ترکیب نور سفید و زرد، که با مات کننده از شدت آن کاسته شده باشد به عنوان نور مصنوعی استفاده کرد.

برآورد مساحت کارگاه جاجیم
از آنجا که به کارگیری دستگاه های بافت جاجیم به صورت افقی است به استثنای دستگاه آموزشی که با طراحی خاصی به صورت عمودی به کار گرفته میشود، مساحت قابل توجهی را به خود اختصاص میدهد. امروزه جاجیم ها را با ابعاد مختلفی میبافند. بر خلاف آنچه گفته میشود که جاجیم با عرض کمتر از 50 سانتیمتر بافته میشود، جاجیم هایی با عرض 300سانتیمتر نیز تولید میشود. اما در همه موارد، طول نسبتاً زیاد چله ها در حین بافت بیشترین فضای کارگاهی را اشغال میکند. بنابراین دقیقاً نمیتوان گفت کارگاه جاجیمبافی باید چه مساحتی داشته باشد. البته برای هر دستگاه، با مشخص شدن ابعاد حداقلی و حداکثری آن، میتوان مساحت تقریبی کارگاه را معلوم کرد. چنانچه برای هر دستگاه جاجیم به طور میانگین ابعاد 10 * 1,5متر در نظر گرفته شود و فاصله هر دستگاه با دیوار کارگاه و دستگاه هم جوارش یک متر باشد، میتوان برای سالن بافتِ یک کارگاه با 8دستگاه بافت مساحت 252متر را مناسب دانست. این در حالی است که یک کارگاه بافت، علاوه بر داشتن سالن تولید، به محلی برای قفسه ابزار، کمد لباس، میز کار، انبار تولیدات و … نیز نیاز دارد که به مساحت کل کارگاه اضافه خواهد شد.

تعیین محل مناسب دستگاه جاجیم
برای استقرار دستگاه جاجیم در کارگاه ابتدا باید نوع دستگاه عمودی، افقی، پارچه بافی را مشخص کرد. دستگاه از هر نوع که باشد لازم است از طرفین، با دیوار کارگاه و با دستگاه های پیرامونِ خود یک متر فاصله داشته باشد.

نصب و راه اندازی دستگاه جاجیم
از آنجا که دستگاه های جاجیم ساختار ساده ای دارند، نصب و راه اندازیشان نیز به سادگی امکانپذیر است. اجزای اصلی و ضروری دستگاه جاجیم بافی را دو نَوَرد افقی که فاصله قابل توجهی با هم دارند، تشکیل میدهند. کاربرد این نوردها مهار کردن نخهای چله در دستگاه است.

معرفی دستگاه آموزشی جاجیم
این دستگاه قابلیت بافت همزمان دو جاجیم را دارد. در دو طرف این دستگاه دو نفر میتوانند به طور مجزا و همزمان، چله کشی و جاجیم بافی کنند.

معرفی اجزای دستگاه آموزشی
اجزای دستگاه های بافت جاجیم از این قرارند: سردار، زیردار، راستروها و ابزار تعویض دهنه بافت. هر کدام از این اجزا در دار گلیم نیز معادل دارند. موضوع ارگونومی در منابع علمی به ارزیابی و اصلاح مشاغل، محیطها و تجهیزات جهت متناسب نمودن آنها با ویژگی های انسانی میپردازد. بنابراین توجه به ارگونومی در حین بافت جاجیم، به منظور بهینه سازی شرایط بافندگی، توسعه ایمنی و سلامت انسان و کاهش عوامل مخاطره آمیز در حین بافت،کاملاً ضروری است. با این وصف حالت نشستن و کار کردن بافنده جاجیم، بهترین وضعیت در حین کار به شمار میرود.

نصب اجزای دستگاه آموزشی جاجیم
با توجه به ساختار دستگاه آموزشی، روش نصب اجزای آن با سایر دستگاه ها متفاوت است. نصب اجزای دستگاه آموزشی بافت جاجیم در سه مرحله انجام میشود:
– نصب و تنظیم چهارچوب دستگاه
– تنظیم ابزار الحاقی عامل ایجاد دهانه بافت
– قرار دادن اجزای تنظیم فشار چله

تعریف زیلو
زیلو نوعی زیرانداز فرش است، متشکّل از تار و پود پنبه ای که با دو رنگ و به صورت دو رو بافته میشود.

معرفی دستگاه زیلوبافی
دستگاه زیلوبافی را میتوان ترکیبی از دار عمودی گردان با قابلیت بافت دستور به حساب آورد.
دستور: برنامه ای پیش بینی شده برای جابه جایی تارها جهت ایجاد نقش است. در دستگاه زیلوبافی همانند دستگاه های دستوری در پارچه بافی، دو نفر با یکدیگر همکاری میکنند.
ساختار کلی دستگاه های زیلوی قدیمی به صورت ثابت است و قابلیت جابه جایی ندارد. دستگاه زیلوبافی شبیه به دارهای عمودی گردان است. منظور از گردان، قابلیت این دستگاه برای ذخیره کردن اندازه بیشتری چله بر روی سر دار و نیز برای جمع کردن قسمت بافته شده روی زیردار است. این ،قابلیت بافت زیلوهایی با طول زیاد را امکانپذیر میسازد. تفاوت این نوع دستگاه با دیگر دارهای عمودی در دستبافته ها ایجاد زاویه قرارگیری چله بر روی دستگاه است. دستگاه زیلوبافی نسبت به دارهای عمودیِ بافت قالی ارتفاع بیشتری دارد. این ارتفاع به دلیل اضافه شدن قطعاتی است که قابلیت بافت دستور را به دستگاه میدهد.

الف – انواع دستگاه زیلوبافی
دستگاه های زیلوبافی را میتوان به دو دسته کلی تقسیم نمود:
دستگاه ثابت؛
دستگاه متحرک.
دستگاه های ثابت، دستگاه هایی قدیمی اند که از چوب ساخته شده اند و در داخل چاله 1قرار دارند.
دستگاه های متحرک دستگاه هایی هستند که در سالهای اخیر طراحی و ساخته شده اند و جنس آنها از فلز است. در واقع این دستگاه ها جایگزین دستگاه های چوبی شدهاند و به چاله، اتاق و کارگاه ویژه نیاز ندارند و در یک کارگاه عادی نیز قابل نصب اند. در نمونه دیگری از دستگاه های فلزی، جهت اجرای دستور، به جای استفاده از قطعه های دستی، از قطعه های نیمه خودکار استفاده میشود و جابه جایی چله ها با استفاده از نیروی برق و با کلید و سوئیچ ها صورت میپذیرد. بیشتر دستگاه هایی که در حال حاضر مورد استفاده قرار میگیرند، فلزی هستند.

معرفی اجزای دستگاه زیلوبافی
اجزای دستگاه زیلوبافی را میتوان به پنج دسته تقسیم نمود:
-چهارچوب دستگاه؛
-قطعات عامل ایجاد دهانه بافت؛
-قطعات تنظیم فشار چله ها؛
-ابزار کنترل عرضِ بافته؛
-قطعات عامل ایجاد نقش و اجرای دستور.
در دستگاه زیلوبافی به غیر از قطعات ایجاد نقش و اجرای دستور، بقیه قطعات با سایر دارها مشترک است.

چارچوب دستگاه زیلو
چارچوب دستگاه زیلو شامل چهار قطعه با نامهای تیر بالا، تیر پایین و اُستونهاست. قطعات عمودیِ دستگاه اُستون و قطعات افقی آن تیر بالا و پایین نامیده میشود.

الف- اُستون
استونها ستونهای اصلی این دستگاه اند که بر زمین عمود و به موازات یکدیگر با فاصله ای برابر با عرض دستگاه نصب میشوند. طول اُستون معمولا 3متر است. استون در دستگاه های قدیمی از چوب درخت توت ساخته میشد، به طوریکه تنه درخت را به دو نیمه مساوی در راستای طولی برش میزدند. نیمتنه درخت در سمت راست اُستون سمت راست( و نیم تنه دیگر در سمت چپ )اُستون سمت چپ در داخل زمین نصب میشد. برای ساخت اُستون از تنه درختی که خمیدگی داشت استفاده میکردند. در دستگاه های فلزی با استفاده از پروفیل فلزیِ بدون خمیدگی استفاده . میشود

ب- تیر بالا و تیر پایین
در دستگاه های زیلوبافی دو استوانه را، به صورت افقی و موازی یکدیگر، بر روی استون مستقر میسازند. ضخامت این استوانه ها یا تیرها، نسبت به عرض دستگاه متفاوت است. هر قدر عرض دستگاه بیشتر باشد ضخامت تیرها بیشتر میشود. در یک طرف هر دو تیر دو سوراخ تعبیه شده است. همچنین در تیر بالا میخهایی تعبیه شده است که عمل نگهداشتن چله ها را بر عهده دارد. بر روی تیر پایین قطعه ای اضافه شده است. بین این قطعه و تیر پایین سوراخهایی با فاصله 7سانتیمتر از یکدیگر تعبیه شده است که به آن دماغه تیر گفته میشود. این سوراخها جهت مهار کردن و گره زدن چله ها بر روی تیر پایین است.

قطعات عامل ایجاد دهانه بافت
قطعات عامل ایجاد دهانه بافت در دستگاه زیلوبافی عبارت اند از  ِشِمشه بالا ،  ِشِمشه پایین، پُشت بَند، کَمو هنِ ، پاچه بَند کَمونِه و گُرت .

الف- شِمشِه بالا و شِمشِه پایین
دو استوانه چوبی است که در عرض دستگاه به موازات یکدیگر قرار گرفته اند.کاربرد این قطعات همانند کاربرد کوجی در دار قالی است. طول شِمشِه ها با توجه به عرض زیلوها متغیر است و به صورت تقریبی 20تا 30 سانتیمتر بلندتر از عرض زیلوی در حال بافت است. نکته قابل توجه بلندتر بودن طول شِمشِه پایین نسبت به طول شِمشِه بالاست.

ب- نخ گُرت بندی و نخ گُرت شِمشِه
گُرت نخ پنبه ای است که نخ چله ها را به شِمشِه ها اتصال میدهد. گُرت در واقع همان نخهای بسته شده بر روی شِمشِه اند که شامل نخ کوجی بندی و نخ کوجی در دار قالیبافی. در دستگاه زیلوبافی نخی که بر روی شِمشِه بسته میشود نخ گُرت بندی نامیده میشود و نخی که از شِمشِه به چله ها متصل میشود نخ گُرت شِمشِه نامیده میشود. به مجموعه نخ گُرت بندی و نخ گُرت شِمشِه در اصطلاح زیلوبافان گُرت گفته میشود.

پ- کَمونِه
همانطور که از نام کَمونِه مشخص است قطعه ای کَمانی شکل است با عرض 5و طول 60سانتیمتر که وظیفه جاب شِهجایی مشِه ها را به عهده دارد. کَمو هنِ توسط نخی چندلا به نام  پاچه بَند به شِمشِه ها متصل میشود. کاربرد کَمونِه در دستگاه جاب شِهجایی مشِه بالا و پایین است. با این جابه جایی دهانه ای جهت عبور پود یا ماسوره ایجاد میشود. به این صورت که با پایین آوردن کَمو شِنِه، مشِه بالا به عقب کشیده میشود. چله های بسته شده نیز به شِمشِه بالا به سمت بافنده کشیده میشوند و این دهانه را ایجاد میکنند. زمانی که کَمونِه به سمت بالا هدایت میشود شِمشِه پایین به عقب کشیده میشود و موجب میگردد چله های بسته شده به شمشه پایین جدا شو دن . به عبارت دیگر،ضمن ایجاد ضرب، عملیات بافت صورت میگیرد. به نخی که اتصال بین کَمونِه ها را ایجاد میکند پاچه بند میگویند.

پُشت بَند
چوب یا میله آهنی بلندی است که در پشت دستگاه زیلوبافی به صورت افقی قرار میگیرد و از دو طرف به دیوار محکم شده است. پشت بند وظیفه مهار کردن هنِکَمو و کِلی را بر عهده دارد.

قطعه تنظیم فشار چله ها
تِنگ
در دستگاه زیلوبافی به قطعاتی که از آنها جهت مهار کردن تیرها و تنظیم فشار چله ها استفاده میشود »تِنگ« میگویند. دو تِنگ در دستگاه زیلوبافی مورد استفاده قرار میگیرد که به آنها تِتِنگ بالا و نگ پایین
میگویند. این تِنگها در داخل سوراخ تیرها قرار میگیرند و از طریق زمین یا دیوارهای کارگاه مهار میشوند. همانطور که از اسم تِنگها مشخص است هرکدام مربوط به تیر بالا و پاییناند. تفاوت این تِنگها در طول
و بلندی آنهاست. تِنگ پایین کوتاه تر از تِنگ بالا با طول حدود 60سانتیمتر است و طول تِنگ بالا نیز در حدود 2متر است. نحوه کار کردن تِنگها به این صورت است که پس از آزاد کردن هر دو تِنگ، ابتدا تیرک پایین را با استفاده تِاز نگ میچرخانند تا زیلو بر روی تیر پایین جمع و چله ها از روی تیر بالا باز شود. سپس با قرار دادن تِنگ در داخل حفره، تیر پایین بر روی زمین مهار میشود سپس با استفاده از تِنگ تیر بالا، فشارِ چله ها را تنظیم و آنها را بر روی دیوار روبه رو یا در سکو مهار میکنند. به طور خلاصه میتوان گفت تِنگ پایین کاربرد ترمز و مهار بافته را دارد و کاربرد تِنگ بالا سفت کردن و تنظیم کشش چله است.

قطعه و ابزار تنظیم عرض بافت
الف- پهنابند
چوبی است افقی که بر لبه بخش بافته شده زیلو قرار میگیرد. این چوب به وسیله نخ و سوزن به کار بسته میشود. نصب این چوب برای آن است که لبه های کار در هنگام بافت به طرف داخل جمع نشود و وظیفه کنترل دو طرف عرض بافت را بر عهده دارد. طول این چوب حدود بیست سانتیمتر بیشتر از عرض زیلوی در حال بافت است. جنس پهنابند در دستگاه های فلزی از قطعه فلزی است که هب صورت اهرمی طراحی و ساخته شده است که قابلیت تنظیم فاصله را دارد.

قطعات عامل ایجاد نقش و اجرای دستور
عامل نقش اندازی در زیلو شَلیت نامیده میشود و قطعات آن عبارت اند از چوشَلیت، عَلَم پُشت بَند، گُرت شَلیت، پاچه بَند کِلی، اوسال کِلی و مَجها.

الف – شَلیت، مَج
شَلیت مجموعه ای از نخهای تابیده شده است که آنها را موازی هم در یک ردیف افقی به دوچوب، که در کنار اُستون قرار گرفته، میبندند.شَلیت از چندین رشته نخ ترکیب شده و هر رشته از به هم تابیدن 28 تا 30لایه نخ شماره 5تهیه میشود . این مجموعه را به 12دسته کوچکتر 10تا 12رشته ای تقسیم میکنند که به هرکدام از آنها مَج گفته میشود. در واقع مَجها اجزای تشکیل دهنده شَلیت اند.

ب- چوشَلیت
به چوبهایی که نخهای شَلیت به آنها بسته شده اند چوشَلیت میگویند. ارتفاع چو شَلیت از زمین حدود 2تا 2متر و 30سانتیمتر است قسمت پایین این چوب در داخل زمین مهار شده و قسمت بالای آن با استفاده از چوب دیگری به نام  پُلَعَم شت بند مهار شده است.

پ- عَلَم پُشت بند
چوب  پُلَعَم پشت بلند مابین چو شَلیت و اُستون یا ستون عمودی دستگاه قرار میگیرد. یک سرِ آن در داخل دیوار پشت سر بافنده مهار شده و سر دیگر آن پشت اُ تس ون مهار شده است. طول این چوب حدود دو متر است.

ت نخ گرت شَلیت
گُرت شلیت همانند گَرت شِمشِه عمل میکند. چله ها توسط نخ گُرت شَلیت به شَلیت متصل میشوند. نخ گُرت شَلیت نیز همانند نخهای شِمشِه در اصطلاح زیلوبافان  گُرت نامیده میشود.

ث -کِلی
کِلی چوب قلاب مانندی است که به وسیله دو رشته نخ ضخیم از یک سو به تیر بالا از روی شَلیت ها عبور داده شده و از سوی دیگر به پُشت بند مهار میشود تا حد فاصل شلیت و  پشت بند به صورت معلق قرار گیرد. به نخی که از تیر بالا به کِلی وصل است اوسال کلی و به نخی که از کلی به پشت بند متصل است پاچه بند میگویند. کار کِلی نگه داشتن جو مهار کردن مَهای شلیت برای نقش اندازی است. در واقع کار کِلی همانند کمانه جابه جایی گُرتهای نقش و جدا کردن چله ها است.

توضیح استانداردهای نور، صدا و تهویه در کارگاه زیلوبافی
تمامی مواردی که در خصوص کارگاه جاجیم توضیح داده شد و باید رعایت شوند در مورد کارگاه زیلو نیز صدق می کنند و باید نرعایت شود.

برآورد مساحت کارگاه زیلوبافی
فضای مورد نیاز جهت قرارگیری دستگاه زیلوبافی با قابلیت بافت زیلویی با عرض 1متر، اتاقی به ابعاد 2در 3متر و با ارتفاع 3متر و 50سانتیمتر است. همچنین فضای مورد نیاز برای قرار گرفتن 8دستگاه زیلوبافی، اتاقی به ابعاد 8در 12متر و ارتفاع 3متر و 50سانتیمتر . است.

تعیین محل مناسب و ایمن برای دستگاه
قسمت زیرین دستگاه زیلوبافی قدیمی در یک شیار با عمق 50و عرض 60سانتیمتر و با طول 3متر طول شیار نسبت به عرض دستگاه متغیر است قرار میگیرد. این شیار در اصطلاح محلی چاله یا پاچال گفته میشود. منظور از قسمت زیرین دستگاه زیلوبافی قسمت انتهایی اُستون ها، تیر پایین و تِنگ تیر پایین به همراه چوشلیت است و تنها تیر پایین به طور کامل داخل چاله قرار میگیرد. دستگاه در کارگاه باید هب صورت عمود بر ورودی یا پنجره، که تأمین کننده نور کارگاه است، قرار گیرد. دستگاه زیلوبافی با سه ضلع از اضلاع کارگاه دیوار روبه رو، دیوار پشت سر و کف در ارتباط است. قسمت زیرین دستگاه با زمین، دو طرف دستگاه چوب عَلَم پشت و پشت بند با دیوار پشت و دیوار روبه رو با تِنگ بالا در ارتباط است.

نصب و راه اندازی دستگاه زیلو
همانطور که در ابتدای بخش زیلو گفته شد، دستگاه های زیلو به دو دسته ثابت و متحرک تقسیم میشوند. دستگاه ثابت دستگاهی چوبی است که در کارگاه مخصوص بافت زیلو و دارای چاله نصب میشود، به گونه ای که بخشی از معماری کارگاه و فضا را تشکیل میدهد. اما دستگاه متحرک دستگاهی فلزی است دارای اتصالات پیچ و مهرهای، که قابلیت جابه جایی و نصب دارد.

معرفی دستگاه آموزشی بافت زیلو
در بخش اول با دستگاه بافت جاجیم آشنا شدیم. با افزودن به ارتفاع تیر بالا و باز کردن یکی از دستگاه جاجیم و با تغییراتی که در تصاویر زیر دیده میشود، این دستگاه به یک دستگاه زیلوبافی که دو نفر بر
روی آن کار میکنند، تبدیل می شود. نیمکتهای دستگاه به گونه ای طراحی شده اند که به صورت صندوقچه عمل میکنند و تمامی ابزار بافت و ابزار مورد نیاز جهت نصب دستگاه در داخل آنها قرار میگیرند. هر دستگاه شامل دو نیمکت است که در دو طرف دستگاه قرار میگیرد. در زمانی که این دستگاه به زیلوبافی تبدیل شود نیمکتها موازی ستونهای دستگاه قرار میگیرند. که در این حالت، آنها نقش سکویی ایفا میکنند که محل قرار دادن پود یا دامی بر روی آنها باشد و هر گاه به دستگاه جاجیم تبدیل شود، نیمکتها در دو طرف دستگاه موازی سردار و زیردار قرار میگیرند و محل نشستن بافنده میشوند. مراقب باز شدن مهار شلیت باشید. در هنگام اتصال برخی قطعات، از جمله مستقر ساختن اُستونها، با توجه به سنگین بودن این قطعات، بهتر است دو نفر با یکدیگر همکاری کنند.

بستن شَلیت
با توجه به تعداد مجها، دسته هایی از نخ را در دو فاصله چوشلیت مهار میکنیم. تعداد نخها برای هر مج 12 نخ چله میباشد که برای انجام این کار گلوله ای از نخهای چله را آماده میکنیم. مقدار این گلوله به میزانی باشد که به راحتی در دست قرار گیرد و توسط دو نفر همانند چله کشی گلیم با کشش یکنواخت انجام شود. سپس دو نخ مهار به طول 5/1متر و شش لا شده از نخ چله در دو سمت چوشلیت قرار میگیرند. کار این نخ ها دسته بندی کردن مجها به دسته های 12تایی می باشند. نحوه پیچیدن نخهای مهار در تصویر دیده میشود.

نصب و اتصالات اجزا دستگاه زیلو
کلیه قطعات این دستگاه به صورت پیچ و مهره میباشد که قابلیت تغییر هو جاب جایی را دارد. همانطور که در ابتدا گفته شد دستگاه زیلوبافی همانند دار عمودی گردان میباشد که تیر پایین و تیر بالا حول محور خود میچرخند که با استفاده از تِنگها مهار میشود. به این دلیل تیر پایین و تیر بالا شامل سه قطعه میباشد که دو قطعه به شکل L در محل قرارگیری آنها بر روی اسون نصب میشود. سپس تیرهای پایین و بالا بر روی آنها نصب شده و قطعه سومی به شکل Lدر طرف دیگر تیرها بر روی اسون نصب میشود. اُستونهای دستگاه نیز به صورت کشویی و لولایی طراحی شده اند. قسمت کشویی آن مربوط به تیر بالا و تنظیم ارتفاع آن با توجه به محدودیت سقف کارگاه میباشد. حداکثر ارتفاع تیر بالا 5/3متر میباشد. قسمت لولایی دستگاه مربوط به چوشلیت که قطعه مربوط به مهار شلیت میباشد در نظر گرفته شده است. این قطعه نیز به صورت دو تکه و کشویی طراحی شده تا طول شلیت مورد نظر را بتوان تنظیم نمود.

مطلب قبلی

نکات کلی درمورد تولید فرش

مطلب بعدی

روش چله کشی و بافت زیلو