چله ریزی: انتقال ‏چله ‏بر‏دار

نمایشگاه هنر ایران: چله ریزی: انتقال ‏چله ‏بر‏دار

در پودمان قبل آماده کردن نخ های چله و چله دوانی را آموخته اید. مرحلۀ بعد از چله دوانی آماده سازی دار و چله ریزی است. آیا میدانید چله کشی و چله ریزی چه تفاوتهایی دارد؟ در این پودمان چله ریزی بر روی دار را فرا خواهید گرفت و کار آماده سازی چله و چله ریزی را به صورت مشروح، مرحله به مرحله و عملی انجام خواهید داد و شایستگی های فنی و غیر فنی آن را هنگام اجرای کار فرا خواهید گرفت.

مشخصات‏ یک ‏چله ‏سالم

از آنجایی که دارها ابعاد مختلفی دارند و قالیها با رج شمار و نقشه های متفاوتی بافته میشوند، باید چله ها نیز تناسب لازم را با آنها داشته باشند.چلۀ مناسب و سالم دارای مشخصاتی از قبیل زیر است:
1- باید طول و عرض چله متناسب با دار انتخاب شده باشد.
2- در ابتدای چله باید ملیله به صورت یکنواخت وجود داشته باشد.
3- بعد از ضرب چله، باید نزله یا ملیله های پایین کشی وجود داشته باشد.
4- تارهای زیر از رو جداگانه به وسیلۀ ادامۀ نخهای ملیله یا نخ دیگری در دو قسمت، بالای ضرب و پایین ضرب چله، باید بسته شده باشد.

روش اجرای کار
اجزای دار منتخب را از هم باز میکنیم و از سلامت و درستی انتخاب دار برای چله ریزی مطمئن میشویم. سپس تمام اجزای دار، از قبیل سردار، زیردار، راست روها و گوه یا اهرم های تنظیم کننده مورد بررسی قرار میگیرد. پس از این که تمام اجزای دار آماده شد، میتوانیم چلۀ مورد نظر را بر روی آن انتقال دهیم.

انتقال چله بردار(فندکدار)
سر دار،که قبلا از راست روها جدا شده است، از بین تارهای رو و زیر در نقطه ای از چله که به وسیلۀ نخ های کمکی از هم جدا شده اند زیر ملیلۀ پایین کشی (نزله) عبورداده میشود. به طوری که ملیلۀ پایین کشی روی سردار قرار گیرد.

انتقال سر دار به روی راست روها
پس از قرارگیری سر دار در بین چله ها، آن را بر روی راست روها قرار میدهیم و تنظیم و محکم میکنیم.

مهار کردن دو سر نخ نزله روی سردار
در دارهای چوبی به دو طرف سر دار میخ کوتاهی را طوری باید کوبید تا کمی از آن بیرون قرار گیرد. سپس دو سر نخ نزله را به این میخها باید قلاب کرد و محکم کشید تا ثابت و گره زده شود. در صورت فلزی بودن سردار، باید از قبل گیره هایی برای اتصال دوسر نزله پیشبینی گردد.

باز نمودن نخ های کمکی جدا کنندۀ تارها
نخهایی که در زمان چله دوانی برای مهار و جدا نمودن تارهای زیر از رو بسته شدهاند ، باید باز شوند و کاملا از چله ها جدا گردند. در این مرحله از کار، تارهای زیر و روی چله کاملا رها و آزاد است و به این ترتیب تیرک سر دار تارهای زیر را از رو تا پایان بافت جدا نگه میدارد. بنابراین، دیگر به نخ های جدا کنندۀ مرحلۀ چله دوانی احتیاج نیست.

مهار و اتصال چله، از محل ملیلۀ اول به زیردار به روش دوخت با نخ پنبه ای
نخی از جنس پنبه چندلا، به طول یک و نیم برابر عرض چله آماده میشود، به طوری که مانند طنابی محکم و پُرتاب باشد. سپس طناب آماده شده را باید از بین تارهای زیر و رو عبور داد و دو سر آن را محکم و کشیده به دو طرف راست روها یا گیره هایی که قبلا آماده شده و به زیر دار نصب است گره زد.

روش اجرای دوخت
نخ پنبه ای چند لا و ضخیم مانند شش رشته از نخ چله را باید پرتاب کرد و از سوراخ سوزن جوال دوز عبور داد و ابتدای آن را به زیر دار محکم گره زد. سپس دوخت را باید در فاصلۀ کمی از هم تا آخر انجام داد و انتهای نخ دوخت نیز باید به زیر دار محکم بسته و مهار گردد. مهار و اتصال چله به زیردار از محل ملیلۀ اول، به روش دوخت با میلۀ کمکی و مفتول یا نخ پنبه ای در کنار دوخت سنتی چله به زیر دار، روش دیگری نیز رواج یافته که نسبتاً جدید است و برای این کار از امکانات جدیدتری استفاده میشود. به نظر شما چرا به جای روش دوخت سنتی، از روش دوخت میله و مفتول به زیر دار استفاده می شود؟ آیا روش مذکور نسبت به شیوه دوخت سنتی بهتر است؟ با دریافت پاسخ این سؤالات متوجه میشویم که چرا در مناطقی از کشور این شیوه رایج شده است.

نحوۀ قرار دادن و مهار میلۀ کمکی
پس از مهار و کنترل چله روی سر دار، میله یا تیرک چوبی را، که از قبل برای این کار تهیه شده است، از بین تارهای زیر و رو در نقطه ای که ملیلۀ اول زده شده عبور میدهند و میله یا تیرک به صورت موقت به زیردار مهار و ثابت میگردد. در این مرحله از کار، نخ های کمکی که در زمان چله دوانی به چله ها بسته شده بود و تارهای زیر و روی چله را از هم جدا میکرد، باز میشود و چله ها رها میگردد. دو سر نخ ملیله به دوطرف میله یا تیرک مهار محکم گره زده میشود و در ادامه، عرض چله به اندازۀ عرض فرش، که متناسب برای آن چله آماده شده است، از هم باز میشود و یکنواخت تنظیم میگردد، به طوری که اندازۀ عرض چله با اندازۀ قالی در دست بافت ، یکی شود.

روش اجرای دوخت
به تیرک مهار، پس از اینکه چله روی آن تنظیم گردید و محکم بسته شد، در فواصل ده تا پانزده سانتیمتری علامت زده میشود و به وسیلۀ مفتول نرم، باید دو نقطۀ ابتدا و انتهای تیرک به زیر دار بسته شود. در ادامه، نقاط علامت گذاری شده به تیرک با مفتول نرم و با کشش یکنواخت بسته و مهار میشود.

گره زدن دسته های چله بر روی سردار و تنظیم آنها
پس از مهار و محکم نمودن چله بر روی زیر دار( دوخت و مهار با مفتول فلزی نرم،)مهار و گره زدن چله ها به سر دار انجام می شود.این کار باید دارای کششی یکنواخت و یک اندازه باشد و با زدن دو یا سه گره پیوسته برای یک دسته چله، ثابت و محکم میگردد.

نحوۀ اجرا
برای گره زدن چله ها باید یک دسته چله از رو، و یک دسته از پشت سر دار انتخاب گردد و به صورت یکنواخت به وسیلۀ دو دست محکم آن را بکشند و یک گره بزنند و برای استحکام بیشتر یک یا دو گره دیگر
را به صورت متوالی تکرار کنند.

تنظیم گره های زده شده
پس از گره زدن کل چله ها، تنظیم نهایی چله ها انجام میشود و در نقاطی که تارها روی هم قرارگرفته اند، لازم است آن تارها منظم شوند و در جای خود قرار گیرند. شاید به نظر برسد که چله دوانی و چله ریزی کار پیچیده و سخت تری نسبت به چله کشی مستقیم بر روی دار است. اما در این روش قابلیت هایی وجود دارد که در چله کشی مستقیم نیست. از جمله این قابلیت ها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
1- بافت فرش با طول چند برابر ارتفاع دار در عرض های مختلف امکانپذیر است.
٢- کنترل لحظه به لحظه درستی نقشه از پشت کار، هنگام بافت در این روش امکانپذیر میشود.
٣- درستی تکنیک بافت و پوددهی هر لحظه از پشت کار قابل مشاهده و کنترل است.
۴- بافت قالیهای دو رو با این روش چله کشی امکانپذیر میشود.
۵- امکان نصب میله های سراسری در بالا و پایین کارگاه های بزرگ به جای دار که علاوه بر امکان بافت قالیهای بزرگ پارچه، صرفه اقتصادی نیز دارد.
۶- تنظیم کشش چله های مقطعی به صورت دقیق و آسانتری در این روش چله ریزی امکانپذیر میشود. پس از انقلاب به همت مهندسان، طراحان و بافندگان خلاق کشور و با استفاده از این قابلیت مهم چله ریزی، شرکت سهامی فرش ایران موفق به تولید قالی بزرگ پارچهای به ابعاد ۶٠٠٠مترمربع شد. این قالی در مدت 1٨ماه و با تلاش و کار گروهی و هماهنگ 1٢٠٠بافنده در سه روستای اطراف نیشابور بافته شد. این اثر ارزشمند از جمله آثار هنری ارزشمند و بینظیری بود که برای اولین بار در کشور عزیزمان ایران تولید و در کتاب گینس نیز در سال 1٣٩٧ثبت جهانی شد. این قالی اکنون در ابوظبی و مسجد خلیفه گسترده شده است. هر ساله بسیاری از متخصصین در زمینه پرداخت و سرویسکاری این قالی به کشور خریدار برای خدمات و نگهداری پس از فروش اعزام شده و کارهای مورد نیاز برای حفاظت بیشتر این اثر هنری فاخر را انجام میدهند.