نمایشگاه هنر ایران: گلیم سوزنی: شایستگی بافت گلیم سوزنی
بافت گلیم سوزنی مراحل مختلفی دارد. پس ازکنترل دار و چله کشی و تنظیم کشش چله ها و قرار دادن هاف و مهار به ترتیب برای بافت سوزنی مراحل زیر انجام می شود.
مرحله :1سربندی(قایقی)
همانطور که در قسمت گذشته آموخته اید برای شروع بافت گلیم ابتدا سربندی آن بافته میشود. سربندی ها انواع مختلفی دارند. در این پودمان نوع دیگری از آنها به نام سربندی «قایقی» را فرا خواهید گرفت. باید توجه داشت که این نوع سربندی هم شامل سه قسمت «زنجیره،» «گلیمک» و «قایق» است. بافت سر بندی در چند گام به ترتیب زیر انجام میشود:
1ـ پودها را به رنگهای مورد نظر انتخاب و به صورت کلاف کوچک آماده میکنند.
2ـ زنجیره بافی: ردیف اول این نوع سربندی مانند گلیم ساده با زنجیره بافی آغاز میشود.
3ـ بافت گلیمک: بعد از زنجیره، چند ردیف پودگذاری سراسری با پودهای رنگی انجام میشود.
4ـ بافت قایقی: ابتدا حلقۀ نخ دو لا شده را با اولین چله سمت راست درگیر میکنند (برای زیباتر شدن کار معمولاً رنگ نخ بافت قایقی را متفاوت از رنگ پود سراسری انتخاب میکنند.)سپس پود را از روی دومین چله از سمت راست (برای راست دستها) عبور میدهند و دور آن حلقه میکنند، از میان دو چله اول و دوم و زیر پود به سمت جلوی دار خارج میکند. در این صورت از پشت بافت حلقه و از جلو یک خط
اریب دیده میشود.
5ـ پس از بافت هر رج (به شیوۀ گام )4یک ردیف پود سراسری از لابه لای چله ها، یک در میان عبور میدهند و دفتین میزنند.
6ـ درست به شیوۀ «گام »4و این بار از جهت مخالف همان کار را با پود و چله ها انجام میدهند. (یک رفت و برگشت پود در بافت قایقی شکل جناقی ایجاد می کند).
7ـ به شیوۀ گام 5پود سراسری و دفه زنی انجام میشود.
8ـ پس از بافت قایق، دوباره به اندازۀ ساده بافی اولیه چند ردیف ساده بافی(گلیمک) انجام میشود. چنانچه در میان بافت، پود رنگی تمام شود دوباره پود رنگی جدید، مانند شروع کار دور چله اخیر حلقه
و درگیر میشود و بافت ادامه یابد. اضافه نخ قبلی نیز از لابه لای چله ها یکی در میان عبور میدهند و پنهان میکنند. میزان بافت قایقی در سربندی به سلیقۀ بافنده وابسته است. گاهی چند ردیف ساده بافی و دو ردیف قایقی بافته میشود و تکرار میگردد. گاه پس از چند ردیف ساده بافی چند ردیف قایقی در رنگهای مختلف بافته میشود. تنوع سربندی های بافت قایقی، بسته به مناطق گلیم بافی، متفاوت است.
مرحلۀ :2بافت گلیم سوزنی
پس از پایان سربندی، بافت بدنۀ اصلی گلیم برای سوزنی آغاز میشود. باید دانست که بدنه اصلی گلیم را به روش گلیم ساده میبافند. ضمناً غیر از گلیم عبوری یا پود معلق از انواع گلیم ساده نیز میتوان به عنوان زمینه گلیم سوزنی استفاده نمود. گلیم های سوزنی زمینۀ یک رنگ یا چند رنگ دارند. در زمینه های چند رنگ پودها را به فواصل معین با رنگ متفاوت انتخاب میکنند. به همین دلیل زمینۀ آن به شکل راه راه افقی نمایان میشود. در گلیم هایی که زمینه یکرنگ دارند نقش اندازی سوزنی میتواند در دو بخش حاشیه و متن انجام شود.اما در گلیم هایی که زمینه راه راه رنگی دارند معمولاً نقشها در راه های رنگی دوخته میشود. پس از بافت بدنه گلیم و پایین کشی از دار با استفاده از سوزن بر آن نقش اندازی میکنند (میدوزند) این مرحله در چند گام انجام میشود:
1ـ ابتدا طرح انتخابی را روی کاغذ شطرنجی میکشند.
2ـ با مداد سیاه (برای زمینه های کرم و روشن) و مداد رنگی سفید برای قسمتهای تیره کار از روی طرح، نقش ها را با دست بر روی زمینه گلیم منتقل میکنند.
3ـ پس از پایان انتقال طرح بر زمینۀ گلیم بافته شده، نقش ها در جاهای مختلف (از نظر کامل بودن و صحیح بودن انتقال،)کنترل میشوند.
4ـ چند سوزن را که با پود در رنگ مورد نیاز نخ شده است، آماده میکنند.
5ـ خطوط اصلی نقشها دوخته میشوند. برای دوخت خطهای نقش که به سمت بالا یا پایین حرکت میکنند، دوخت به شکل پیچ بهدور دو چله انجام میشود. پیچها هنگام حرکت، اریب، چله به چله و به صورت پلکانی دوخته میشوند. سوزنهای نخ شده را در کلاف نخها و در سبد قرار میدهند. رها کردن سوزن با نخ یا بدون آن بر روی میز یا هر جای دیگر، باعث اختلال در کار و گاهی آسیب دیدگی میشود.
6ـ داخل نقشها با دوخت رنگی پر میشوند. پس از پایان دوخت خطوط اطراف نقشها، داخل آنها به روش قایقی رج به رج پر میشود. برای این کار یک ردیف دوخت را با دست راست و ردیف دیگر را با دست چپ انجام میدهند. (برای راست دستها و چپ دستها هردو.) راست دستها از سمت چپ کار را آغاز میکنند به این شکل که گره پود را پشت کار قرار میدهند و سوزن از پشت به سمت جلو از میان دو چله خارج میشود.
ـ انتخاب رنگ پودها برای نقش اندازی سوزنی، بر اساس اصول زیبایی شناسی و مبانی رنگ و اصالت رنگ بندی منطقه ای، انجام میشود.
ـ پود استفاده شده برای نقش اندازی سوزنی بهتر است دو لا تاب باشد تا استحکام بیشتری در کار داشته باشد.
ـ پودهای رنگی مورد نیاز به طول حدود 2متر بریده میشود و پس از عبور از سوراخ سوزن دو سر آن به یکدیگر گره میخورند.
ـ برای دوخت نقوش مجاور هم رنگ، میتوان پود را از پشت کار از یک نقش به نقش دیگر به شکل عبوری گذرانید.
ـ انتهای پودهای رنگی را پس از دوخت قایقی و تمام شدن نقشه در پشت کار، رها میکنند و گره میزنند.
ـ اگر جهت دوختن رجها از یک سمت انجام شود دیگر فرم جناغی ایجاد نمیشود. اما اگر رفت و برگشت از دو جهت باشد، فرم جناغی شکل میگیرد.
