نمایشگاه هنر ایران: از یک اثر هنری درست و عاقلانه انتقاد کنیم (قسمت دوم)
نقد هنری به بحث و ارزیابی در آثار هنر بصری می‌پردازد. منتقدان هنر معمولاً آثار هنری را از جنبه‌های زیبایی‌شناسی یا تئوری زیبایی مورد نقد و بررسی قرار می‌دهند. یکی از اهداف نقد هنری دستیابی به مبنای عقلانی برای درک هنر است. در این مطلب قصد داریم اصول نقد آثار هنری را در یک روند 4 مرحله‌ای مورد بررسی قرار دهیم.
نقد یک اثر هنری یک فرآیند چهار مرحله‌ای است:
1. توصیف. من چه می‌بینم؟
اثر را با دقت و با توجه به همه جزییات آن مورد بررسی قرار دهید و سپس آن را با همه جزییاتی که مشاهده کرده‌اید توصیف کنید. واقع گرایانه عمل کنید و به همه آن چیزهایی می‌بینید، اشاره داشته باشید.
2. تحلیل. کار چطور سازماندهی شده است؟
به دنبال المان‌ها و اصول به کار رفته در اثر هنری و طراحی غالب آن برگردید و درباره آن صحبت کنید.
الف) ببینید هنرمند از «المان‌های هنر» چطور استفاده کرده است.
نمایشگاه هنر ایران: خطوط – چه با اشاره مستقیم و چه ضمنی، منحنی یا مسنقیم، و جهت حرکت آن‌ها
شکل‌ها، فضا و فرم‌ها – آیا شکل‌ها هندسی هستند یا بدون فُرم؟ خط افق کجاست؟ نقد دید خود به عنوان بیننده را در کار پیدا کنید و بگویید در کجای کار قرار می‌گیرد.
رنگ‌ها – گرم، سرد، روشن، کدر، نرم، برجسته و غیره
ارزش رنگ – روشن: میزان بازتاب نور چقدر است، تاریک: میزان جذب نور چقدر است.
بافت – در مورد بافت هم محیط کار و سوژه اصلی بررسی کنید و میزان نرمی، زبری، براقی یا کدری آن را بررسی کنید.
ب) به دنبال «اصول طراحی» بگردید.
ریتم – آیا تکرار المان‌ها یا تصاویری مشاهده می‌کنید؟
حرکت – آیا حس حرکت از کار به شما انتقال داده می‌شود؟ چشم در اطراف کار چطور گردش می‌کند؟
تعادل – رسمی یا متقارن، غیر رسمی یا غیر متقارن؟
نسبت – نسبت یک قسمت از عکس با کل عکس و یا نسبت یک قسمت با قسمت دیگر چطور است؟ آیا رابطه‌ای وجود دارد؟
تنوع – تفاوت‌ها و کنتراست‌های موجود در کار به چه صورت است؟
تاکید – کدام قسمت غالب است و کدام قسمت مغلوب؟
وحدت – آیا این کار و اثر هنری حس واحد بودن القا می‌کند؟
3. تفسیر. چه اتفاقی در حال افتادن است؟
پاسخ به این سوال چیزی بیش از داستان‌سرایی است. همانند کاری که در ادبیات انجام می‌شود، باید بتوانید داده‌های موجود را تفسیر کنید و تعمیم دهید. باید بتوانید استعاره یا کنایه موجود در کار را دریابید. هنرمند قصد دارد چه چیزی را مخابره کند؟ از هوش، تخیل و شجاعت خود استفاده کنید و مفهوم کار را بیان کنید. این بر پایه تجربیات شخصی و مشاهدات عینی شما است. می‌توانید احساسات خود را بیان کنید که البته آن‌ها باید از مشاهدات و دریافت‌های بصری پس از تماشای کار نشات گرفته شده باشد.
4. قضاوت. نظر شما درباره این کار و اثر هنری چیست؟
نمایشگاه هنر ایران: آیا این کار از نظر بصری یکپارچی لازم را دارد؟ آیا با بیننده ارتباط برقرار می‌کند؟ درباره موفقیت و یا شکست اثر قضاوت کنید. نظر خود را بر پایه آنچه از سه مرحله قبل نتیجه گرفته‌اید بیان کنید. برای قضاوت باید با خودتان صادق باشید و بدانید چرا چنین احساسی نسبت به این اثر دارید.
سه تئوری درباره نقد هنری اثر:
ایمیتاسیونالیسم (Imitationalism) : برخی افراد بر این باورند که هنر باید تقلیدی باشید از آنچه در دنیای واقعی دیده می‌شود.
فرمالیسم – صورت‌گرایی (Formalism) : بعضی بر این باورند که مهم‌ترین قسمت کار هنری استفاده از اصول طراحی و عناصر هنر است. یک اثر هنری موفق است اگر بافت، رنگ، خطوط و غیره آن به درستی سازمان یافته باشند.
اموشنالیسم – احساس گرایی (Emotionalism) : و در نهایت عده‌ای بر این باورند که مهم‌ترین قسمت اثر هنری حس و حالی است که هنرمند در هنگام خلق اثر داشته و آن را منتقل می‌کند.
بی‌شک بهترین حالت این است که در هنگام نقد هنری اثر سعی کنید هر سه تئوری بالا در در نظر داشته باشید.
