نمایشگاه هنر ایران: بافت جاجیم شیرکی
طی ادوار مختلف، فنون بافت از مراحل شکل گیری به مراحل تکاملی و شکوفایی رسیده است. در این بین ذوق ورزی بافندگان ابداعاتی را رقم زده، که با تکرار آن ابداعات تدریجاً نشانه هایی از هویت خالقان و پدیدآوران آن فنون ابداعی به عنوان مؤلفه هویتی به منصۀ ظهور رسیده است. پارهای از این ابداعات، ناشی از اقتباس برخی تکنیک ها یا تلفیق دو یا چند تکنیک بوده است. فی المثل در گلیم های ایرانی، شیرکی پیچ از معتبرترین و شناخته شده ترین گلیم هاست. تکنیک اجرای نقش به روش شیرکی پیچ در تلفیق با گره بافته ها، گلیم فرش را به وجود آورده است. با نگریستن به برخی از این دستبافته هایی که ماحصل خلاقیت و اشراف بر فنون بافت اند، این سؤال در ذهن شکل میگیرد که آیا هنوز امکان آفرینش روشها و تکنیک های جدیدتری وجود دارد؟
تعیین طرح جاجیم
برای تعیین طرح جاجیم، شاکله کلّی جاجیم مورد نظر را بر روی کاغذ ترسیم میکنیم. نوع نقش مایه ها و محل قرارگیریشان در جاجیم و رنگ بندی در این طرح معلوم میباشد.
تبدیل طرح جاجیم به نقشه
نقشه، بافته شدن قدم به قدم طرح را نشان میدهد و طرح، شکل نهایی آن را نمایش میدهد و همان طور که قبلاً اشاره شد، نقشه جاجیم شیرکی از طرح آن تهیه میشود. یکی از وجوه تمایز در روند تولید این نوع از جاجیم با سایر جاجیم ها این است که برای بافت آن باید نقشه ترسیم شده در اختیار باشد و پیشِ روی بافنده قرار بگیرد. وجود نقشه برای این است که بافنده برای بافتن هر ردیف افقی پیچباف نیاز به نقشه خوانی دارد.
مرحلهیکم: برای تهیه نقشه جاجیم، ابعاد تکه های جاجیم را بر اساس طرح نهایی مشخص کنید.
مرحله دوم: سپس برای هر تکه لااقل 3سانتیمتر ریشه از هر طرف در نظر بگیرید.
مرحله سوم: تکه های جاجیم را که در طرح نهایی در نظر دارید ، به صورت یک جاجیم بریده نشده بر روی کاغذ نقشه ترسیم کنید.
مرحله چهارم: نقوش و رنگ های جاجیم را بر روی کاغذ نقشه مشخص و نقشه را تکمیل کنید.
مقدمات بافت
به منظور محاسبه مقدار نخ مورد نیاز برای نقوشی که به روش پیچان بر روی جاجیم ایجاد میشود، مقیاس مشخصی وجود ندارد. مقدار مورد نیاز، به طور تخمینی و تقریبی تعیین می شود پس از تعیین مقدار نخ مورد نیاز، اجزای دستگاه بافت را برای شروع چله کشی، کنترل میکنیم.
چله کشی
در این مباحث برای بافتن جاجیم دو روش چله کشی را فرا گرفتید. روش یکم را در بافت جاجیم ساده به کار بردید و از روش دوم برای بافت جاجیم نقش دار استفاده کردید.
کوجی بندی
در مباحث قبل برای بافتن جاجیم آموختید که چگونه با جابه جایی هاف یا تغییر محل کوجی ها میتوان به بافت جاجیم ادامه داد.
سربندی
حداقل سربندی که میتوان اجرا کرد، ملیله است. اما برای منظم شدن چله ها بهتر است دو یا سه پود به صورت کرباسی بر روی ملیله عبور داده شود. از آنجا که تقسیم جاجیم بافته شده به چند تکه برای دوخته شدن بوده، شیرازه نداشتن بسیاری از جاجیم ها، یکی از خصلت های آن به شمار می آمده است. اما گاهی که جاجیم را به صورت یک تکه میبافند، از همان مراحل ابتدایی کناره های جاجیم شیرازه پیچ میشود. در حین بافت برخی از جاجیم ها، یک طرف جاجیم شیرازه پیچ میشود تا جاجیم دو تکه گردد و به صورت متقارن در کنار هم قرار داده شوند و عملیات دوخت صورت گیرد. با این ترفند جاجیم دوخته شده دارای دو شیرازه خواهد شد. در هنگام سربندی توانمی با یک نخ ضخیم تر از چله، یک طرف جاجیم را شیرازه پیچ کرد. در برخی از جاجیم ها، به خصوص جاجیم های عریض، دو کناره جاجیم شیرازه پیچی میشود.
بافت جاجیم شیرکی
انجام مراحل زیر برای بافتن جاجیم هایی که در آنها نقوش به روش پیچشی شکل میگیرند لازم است.
مرحلهیکم: آماده کردن ماسوره
مرحله دوم: پوددهی
پوددهی تا این مرحله همچون بافت جاجیم ساده انجام میشود.
مرحله سوم: اجرای نقش با پودپیچی
ذکر این نکته جایز است که واژه شیرکی که در این بخش به کار رفته، برگرفته از گلیم شیرکی است؛ چرا که اجرای نقش در این جاجیم ها با پود رنگی انجام میشود که همچون روش بافت گلیم شیرکی، به دور تارها پیچانده میشود. پیچش پود در این روش همچون بافت گلیم ورنی است. این روش نقش پردازی در سایر روشهای بافت جاجیم نیز قابل اجراست. هر چند عموماً به جاجیم های ساده اختصاص دارد. شاید تنوع بافت و امکان نقش پردازی های گوناگونی که در جاجیم های نقش دار وجود دارد موجب شده است تا بافندگان به روشهای ایجاد نقش با پود الحاقی احساس نیاز نکنند.
پایین کشی
با مراحل و شیوه پایین کشی جاجیم در قسمت قبل آشنا شدید. در حین انتقال جاجیم بافته شده به زیردار باید مراقب بود که تارها به طور عمود به طرف پایین کشیده شوند.
ادامه بافت
برای ادامه بافت، پس از پایین کشی، همان روش پوددهی جاجیم ساده اجرا میشود و برای نقوش اصلی طرح، روش پودپیچی تکرار میگردد. پوددهی تا جایی که بافت به اتمام برسد ادامه پیدا میکند. انتهای بافت را همچون ابتدای آن با یک ملیله میتوان به اتمام رساند.
عملیات تکمیل
مرحله یکم: جداسازی
مراحل جداسازی جاجیم را در قسمت های قبل یعنی سوم و چهارم همین مباحث آموختید.
مرحله دوم: برش جاجیم
در این مرحله لازم است محل های برش جاجیم، که در نقشه مشخص شده اند، معلوم شود. مراحل برش جاجیم را در قسمت قبل آموختید.
1- در هنگام کار با قیچی و بریدن جاجیم احتمال آسیب رسیدن به انگشتانتان وجود دارد.
2- همچنین احتمال بیراه رفتن قیچی و برش غلط وجود دارد.
3- اندازه برش های جاجیم یکسان باشد.
مرحله سوم: دوخت جاجیم
تکه های بریده شده را با توجه به طرح اولیه، در کنار یکدیگر قرار دهید و عملیات دوخت را آغاز کنید.
