نمایشگاه هنر ایران: عدل بندی فرش
آیا میدانید عدل بندی چه معنا و مفهومی دارد؟
عدل بندی روشی است برای بسته بندی آن دسته از محصولاتی که به لحاظ ماهیت شبیه هستند اما از نظر اندازه، حجم، وزن، کیفیت و مواردی از این قبیل با یکدیگر تفاوت دارند. در هر بستۀ این نوع محصولات انواع مختلفی از آن محصول وجود دارد. لذا سعی و تلاش میشود که برای بسته بندی آنها عدالت درنظر گرفته شود. بنابراین ممکن است در هر یک از این بسته ها تعداد یکسانی از آن محصول وجود نداشته باشد، اما تمام بسته ها دارای وزن و ارزش نسبتاً یکسانی باشند. به همین علت برای بسته بندی قالی، گلیم و دیگر فرش های دستباف که دارای تنوع اندازه، نقش و طرح و کیفیت هستند، « عدل بندی » میشوند. یعنی در هر یک از بسته بندی های فرش، انواع مختلفی از فرش وجود دارد که هم از نظر ابعاد و هم از نظر کیفیت با یکدیگر تفاوت دارند؛ اما متصدی و ناظر عدل بندی تلاش میکند که هریک از این بسته ها، هم از نظر ابعاد بسته بندی و وزن با هم برابر باشند و هم از نظر ارزش مالی با هم برابر باشند. از اینرو به بسته فرش نیز «عدل بندی» گویند. بیشترین کاربرد عدل بندی فرش در امور بازرگانی و صادرات اتفاق میافتد. یعنی زمانی که قیمت و ارزش مالی محصول با مقدار وزن آن ارتباط داشته باشد و ارزیاب گمرک بتواند به راحتی با شمارش تعداد بسته های
فرش، مقدار وزن و میزان ارزش مالی آنها را تخمین و محاسبه نماید. با این توضیح متوجه میشویم که برای حمل و نقل های داخلی که موضوع گمرک و ارزیابی در آن مطرح نیست، نیاز چندانی به عدل بندی نخواهد بود. برای حمل و نقل های داخلی، فرش را « بسته بندی » میکنند.
مراحل عدل بندی:
گستردن فرش و بررسی آن روکش کردن
جاروکشی و تمیز کردن هر فرش کلاف کشی
ثبت مشخصات هر فرش وزن کشی
تا زدن فرش شماره گذاری و یادداشت مشخصات روی هر بسته
طناب کشی و بستن فرش
عدل بندی و بسته بندی در بیشتر مراحل مشابه یکدیگر هستند. اما در عدل بندی به دلیل مسئولیت بیشتر اشخاص در برابر قانون صادرات، باید دقت عمل بیشتری داشته باشند و برای تکمیل فرم ها و پرسشنامه های دولتی، باید اصولی را رعایت کنند. یکی از مواردی که فرد عدل بند باید در حین بسته بندی فرش درنظر داشته باشد ثبت مشخصات تمامی فرشها خواهد بود.
اندازه گیری و ثبت مشخصات فرش:
اندازه گیری ابعاد فرش، اندازه گیری اجزاء فرش
اندازه گیری ابعاد فرش شامل طول، عرض و قطر فرش میشود. و اندازه گیری اجزاء فرش که شامل پهنای حاشیه در چهار طرف فرش و همچنین تعیین مرکز طرح فرش (مثلا مرکز ترنج فرش) و فاصله نقطه مرکز تا حاشیه های بالا و پایین و فاصله نقطه مرکز تا کناره های فرش خواهد بود.
الف)اندازه گیری ابعاد فرش:
اندازه گیری ابعاد فرش که شامل اندازه طول، عرض و قطرهای فرش میشود را به دقت اندازه گیری کرده و آن اندازه ها را به طور کاملا دقیق ثبت میکنند.
1ـ اندازه گیری عرض فرش: برای تعیین عرض فرش، سه بخش را باید اندازه گیری کرد. خط عرض بالا و خط عرض پایین و خط تقارن عرضی در وسط فرش هرکدام جداگانه اندازه گیری میشود. چنانچه ایرادی در ابتدا، انتها و وسط فرش وجود داشته باشد و این سه قسمت با هم برابر نباشند، به عنوان ایراد و اشکال ثبت میگردد. در غیر اینصورت فقط اندازه عرض فرش یادداشت میشود.
2ـ اندازه گیری طول فرش: برای اندازه گیری طول فرش نیز به موازات حاشیه فرش، در سه بخش اندازه گیری خواهد شد. یعنی طول فرش در سمت راست و طول فرش در سمت چپ و همچنین خط تقارن وسط فرش نیز اندازه گیری میشود. در این اندازه گیری اگر فرش دچار تغییر اندازه باشد معلوم میشود.
3ـ اندازه گیری قطر فرش: نقاط دیگری که باید مورد اندازه گیری قرار گیرد، قطرهای فرش میباشد. یعنی از گوشه سمت راست بالا تا گوشه سمت چپ پایین اندازه گیری میشود؛ یک بار هم گوشه های مخالف اندازه گیری خواهد شد. با این کار مشخص میشود که زوایای چهارگانه فرش دارای اندازه یکسانی هستند یا خیر. یعنی اگر فرش از حالت مستطیل خارج شده باشد و به شکل ذوزنقه در آمده باشد، قطرهای فرش باهم برابر نخواهند بود.
ب) اندازه گیری اجزاء فرش:
این اندازه گیری برای تعیین پهنای حاشیه و مشخص کردن وضعیت مرکز واقعی فرش نسبت به وضعیت مرکز طرح فرش میباشد. اگر پهنای حاشیه در اطراف فرش یکسان باشد، در نتیجه متن فرش نیز به درستی رعایت شده است. گاهی اوقات در بافت یک تخته فرش چند بافنده با یکدیگر همکاری میکنند. لذا ممکن است هر بافنده با فشار دست متفاوتی نسبت به دیگران کار کند که این موضوع باعث اعوجاج در نقش خواهد شد. اندازه حاشیه ها میتواند وجود چنین ایرادی را نشان دهد. گاهی اوقات هم بافنده های فرش ابعاد طولی و عرضی فرش را رعایت میکنند، اما بنا به دلایل مختلف در اجرای طرح و نقشه فرش دچار مشکل میشوند. به همین دلیل نمیتوانند مرکز طرح و نقشه را با مرکز فرش منطبق نمایند. چنین حالتی برای فرش امتیاز منفی میباشد و از ایرادات بافت به شمار میرود.
در عدل بندی فرش، چندین فرش را باید در یک بسته بندی قرار داد. از این رو باید اصول و قواعدی در نظر گرفت. این اصول عبارت اند از:
کیفیت هر بسته با هم برابر باشند.
همانگونه که گفته شد، عدل بندی فرش در زمانی صورت میگیرد که موضوع صادرات فرش در میان باشد. به این جهت قیمت و ارزش مالی تمامی بسته ها باید نسبتاً برابر باشند. به همین علت در یک عدل بندی، از فرشهایی با کیفیت متفاوت استفاده میکنند.
وزن بسته ها با هم برابر باشند.
یکی دیگر از نکاتی که در عدل بندی مد نظر است، وزن هر بسته میباشد. عدل بندی فرش تقریباً 60الی 70 کیلوگرم در نظر گرفته میشوند. البته این مقدار وزن معیار ثابتی ندارد. وزن بسته بندی ها بستگی به قوانین کشور واردکننده دارد. در برخی کشورها معیار عدل بندی را حدود 100کیلوگرم تعریف میکنند.
ابعاد بسته ها با هم برابر باشند.
قبلا نیز اشاره شد که عدل بندی تابع قوانین کشور واردکننده صورت میگیرد. به طور معمول عدل بندی فرش در ایران در ابعاد 100در 60در 80سانتیمتر انجام میشود. یعنی طول هر بسته 100سانتیمتر، عرض آن 60سانتیمتر و ارتفاع آن هم 80 سانتیمتر درنظر میگیرند. البته لازم به ذکر است که این ابعاد به صورت تقریبی است و امکان دارد این اندازه ها اندکی کم و زیاد شوند. ولی در هر سری عدل بندی دقت میشود که اندازه و ابعاد بسته ها نزدیک به هم باشند و تفاوت چندانی بین آنها دیده نشود.
مصالح به کار رفته در بسته ها مشابه باشند.
در هر سری عدل بندی استفاده از مواد و مصالح مشابه ضروری است. مثلا همه بسته ها باید در گونی یک رنگ و مشابه بسته بندی شده باشند. و برای دوخت آنان از یک نوع نخ استفاده شده باشد.
نکات عدل بندی:
معمولاً در یک بسته فرش هایی با کیفیت و ابعاد مختلف قرار میگیرد. و چون قرار بر این است که این بسته ها مسافت طولانی را از طریق راه های زمینی و دریایی تا کشور مقصد طی کنند، در زمان بسته بندی، پیشبینی هایی برای مراقبت از فرش های نفیس در نظر میگیرند. به همین علت فرش هایی که دارای استقامت بیشتری هستند و یا ارزش کمتری نسبت به دیگر فرشها دارند، آنها را در زیر و روی دیگر فرشها قرار میدهند. و فرشهای نفیس تر و قالیچه های ظریفتر را بین این فرشها میگذارند. برای جلوگیری از تأثیر رطوبت بر رنگ الیاف به کار رفته در فرشها، استفاده از مواد رطوبت گیر در بسته بندی فرش ضروری است. سیلیکاژل که به شکل قطعات کریستالی میباشد را به صورت بسته بندی های کوچکی در بسته بندی فرش قرار میدهند. این ماده جاذب رطوبت میباشد و رطوبت موجود در بسته بندی ها را جذب کرده و مانع از درهم دویدن رنگ الیاف فرش خواهد شد. برای پیشگیری از حمله جوندگان کوچک، سوسک و حشرات موذی به فرشهای بسته بندی شده، از موادی مانند نفتالین استفاده میشود. نفتالین که به شکل قرص یا گویهای کوچکی است، بین فرشها قرار میدهند. بوی ناشی از نفتالین باعث فرار جوندگانی مانند موش و حشرات خواهد شد. طناب پیچ کردن فرشها باعث اطمینان خاطر صادرکننده فرش میشود. موضوع بستن فرشها بسیار مهم و حائز اهمیت میباشد. هرچه بسته بندی محکمتر باشد امکان ورود حشرات و جوندگان به بسته بندی کمتر میشود و دیگر اینکه حجم هر بسته کمتر خواهد شد و تعداد فرش بیشتری را میتوان در هر بسته قرار داد. دقت در روکش کردن بسته با کیسه نایلونی که باعث جلوگیری از نفوذ آب و رطوبت به بسته فرش میشود، از دیگر نکات مهم در عدل بندی فرش است. در این مرحله باید نهایت دقت را داشت، زیرا قرار است که این بسته ها راه طولانی تا مقصد را طی کنند. پس احتمال بارش باران و مواردی از این قبیل را باید در نظر داشت تا آسیبی به این کالای با ارزش وارد نشود. کشیدن گونی پلاستیکی روی هر بسته که موجب ایجاد مقاومت در برابر آسیب هایی مانند پارگی کیسه نایلونی خواهد شد، از دیگر مواردی است که در عدل بندی مورد توجه میباشد. البته باید توجه نمود که گونی های مورد استفاده از جنس مرغوب و دارای اندازۀ مناسبی باشند. ضمناً تمامی گونی ها باید دارای رنگ یکسانی نیز باشند تا در حین حمل و نقل شناسایی آنها راحتتر باشد. دقت در دوختن دهانه گونی ها از دیگر نکاتی است که در عدل بندی مورد توجه میباشد. برای این کار از نخ پلاستیکی مناسب و سوزن ضخیم (جوال دوز) استفاده میشود.
مراحل دوخت دهانه گونی روکش:
1- تا زدن لبه های اضافی دهانه گونی
2- جمع کردن گوشه های طرفین دهانه و دوختن آنها
3- دوختن دهانه گونی با استفاده از نخ و سوزن مناسب
مراحل نوارکشی بسته:
1- بسته را به صورت افقی قرار داده و نوار پلاستیکی را از زیر آن گذرانده و دور آن میپیچانند.
2- ابزار نوارکش را آماده کرده تا به کمک آن بسته بندی را نوارکشی کنند.
3- وقتی نوار به اندازه کافی کشیده شد، بست فلزی را روی نوار قرار میدهند.
4- با استفاده از ابزار مخصوص، بست را پرس کرده و ابزار نوارکشی را از نوار پلاستیکی جدا میکنند. به طور معمول روی هر عدل فرش دو نوار پلاستیکی کشیده میشود. پس از آن عدل فرش با استفاده از باسکول وزن کشی خواهد شد.
5- شماره زنی روی بسته ها و نصب شناسه روی هر بسته
