نمایشگاه هنر ایران: ابــزارکار و نحــوه ی اســتفاده از وســایل خیاطی
اولین قدم در هر کار فراهم کردن ابزار کار مناسب و آشنایی با کاربرد صحیح آن هاست. در این صورت، کار سریعتر و راحتتر انجام میپذیرد. داشتن محیطی تمیز و دلنشــین هنگام دوخت ودوز باعث میشود که فرد کار دلخواه خود را با دقت و سرعت به نتیجه برساند. وسایل خیاطی باید دارای مکانی مناســب و مرتبط باشــد، تا از ریخت و پاش و شــلوغی و گم شدن آنها جلوگیری شــود. بنابراین، داشتن جعبه ای مناسب برای نگه داری وسایل دوخت و دوز در هر خانه لازم است.
وسایل برش
قیچی: یکــی از ابزارهای خیاطی که به طور مداوم مورد اســتفاده قرار میگیرد قیچی اســت. به همین سبب باید هنگام خرید آن دقت فراوان کرد. از مشــخصه ی قیچــی خوب، داشــتن تیغــه فولادی است که قابلیت تیز کردن داشته باشد. هنگام خرید برای مطمئن شــدن از تیزبودن قیچی بابرش چند تکه پارچه، با ضخامت های مختلف،آن را امتحان کنید. قیچی را باید در جای خشک نگه داری کنید تا زنگ نزند. تیغه های قیچی بــه کمک پرچ یا پیچ و مهره به یکدیگر وصل میشــود. بهترین نوع آن قیچی ای اســت که تیغه های آن به کمک پیچ و مهره به یکدیگر وصل شده است، زیرا میتوان تیغه رابرای برش،با ِ ضخامت پارچه، تنظیم کرد.
یـاد آوری: هیــچگاه قیچی را بــا تیغه های باز به طــرف دیگــری نگیرید. همیشــه بعــد از کار، تیغه ها را ببندید، ســپس قیچــی رادر جــای مخصوص خود بگذارید. هیچگاه با قیچــی مخصوص پارچه کاغذ را نبرید، زیرا قیچی ُکند میشود. همیشه برای برش کاغذ و پارچه از قیچی مخصوص هر یک استفاده کنید.
قیچی انواعی مختلف دارد.
الـف) قیچی سـاده: طراحی و شــکل این قیچی صاف وحلقه های دسته ی آن هم اندازه است. معمولاً این نوع قیچی پشت و رو ندارندو دو طرف آن شبیه یکدیگر است.
ب) قیچـی کوچک: کاربرد این قیچی در برش تکه هــای کوچک یا شــکافتن درزهــا و دوختهای ظریف است. این قیچی به دو شکل است.
اگر قیچــی دارای تیغه بــا نوک گرد باشــد برای شکافتن درزها به کاربرده میشود. چنانچه دارای تیغه با نوک تیز و برنده باشد برای بازکردن جادکمه و برش برودری های مختلف به کار میرود.
ج) قیچـی بـرش پارچه های ضخیم: شــکل ظاهری ایــن قیچی با قیچی های دیگــر کمی متفاوت اســت. بالاتر ازجای اتصال دو تیغه ی این قیچی کمی خمیدگی وجود دارد.این خمیدگی باعث میشود. که تیغه های قیچی هنگام برش کاملا روی میز قرار گیرد.
چنانچــه قیچی این خمیدگی را نداشــته باشــد برش مشــکل خواهد بود. حلقه های قیچــی یکی بزرگتر از دیگری اســت. در حلقه ی کوچک قیچی انگشــت شست و در حلقه ی بزرگ آن انگشتهای دوم و سوم دســت قرار میگیــرد. امروزه برای افراد چپ دســت قیچی مخصوصی ســاخته اند که میتوانند به راحتی از آن استفاده کنید.
د) قیچـی زیگـزاگ: لبه ی این قیچی به شــکل زیگزاگ اســت و بــرای برش پارچه هایــی که هنگام برش ســریع ریــش ریش میشــوند بــه کار میرود. کاربــرد دیگر آن تمیزکردن جــای درزها در دوخت است.
هـ) کاتر مخصوص برش پارچه: این وسیله یک دسته با تیغه ای گرد دارد تقریباً شبیه رولت وبیشتر برای پارچه هایی که به دقت زیاد نیاز دارد به کار برده میشــود. مثــل برش پارچه برای تکه دوزی چهل تکه.برش بااین وسیله باعث میشــود که پارچه صاف و بدون ریش شدن برش بخورد.
و) بشـکاف : کاربرد بشــکاف در خیاطی بســیار است. گاهی برای شکافتن درزها و زمانی برای بازکردن جادکمــه از آن اســتفاده میکنند. هنگام اســتفاده از بشــکاف باید دقت کرد. وگرنه امکان دارد باعث سوراخ شدن پارچه شــود. دقت کنید، پس از استفاده از بشکاف سرپوش آن را بگذارید،سپس آن را درجایگاه اصلی خود قرار دهید.
وسایل اندازه گیری
مترخیاطی: وسیله ای است برای اندازه گیری که در مراحل مختلف اندازه گیری پارچه، اندام و… به کار گرفته میشــود. این وســیله روکش مشــمع یا پلاستیکی دارد و به سبب انعطاف پذیری و نرمی برای اندازه گیری مناسب است. طول آن 150سانتیمتر است. دریک روی آن هــر 10ســانتیمتر یک رنگ و روی دیگر رنگ دیگری دارد.پس از هر بار اســتفاده متر را جمع کنید و در جایگاه خود قرار دهید.
توجه!
هر متر 100ســانتیمتر و هر سانتی متر 10میلیمتر است. در ترسیم الگو، اندازه ها حتی یک میلی متر هم باید محاسبه و ترسیم شود.
خطکش: این وســیله در اندازه های کوتاه به طول 15-20 ســانتیمتر تا طول یک متر از جنس های مختلف چوبی، فلزی و پلاســتیکی ســاخته میشود. کاربرد این خطکش در ترسیم الگو است. خطکش باید مدرج و لبه ی آن صاف باشــد تا هنگام ترسیم، خطوط صاف رسم شود. از خطکش هایی که به شکل تیT ســاخته میشــوند، برای ترســیم خطوط عمود و طول کادر الگو اســتفاده میکنند. باید مراقب بود که لبه ی خط کش با جایی برخورد نداشته باشد، و گرنه تا لبه ی آن آسیب میبیند و ناصاف میشود.
گونیا: از این وســیله برای گونیا کردن زاویه در ترســیم الگوها اســتفاده میکنیم در رســم خطوط کوتاه کاربرد بهتری دارد.
پیستوله : نوعی دیگراز خطکش است که در خیاطی برای طراحی خطــوط منحنی، مثل حلقه ی گردن، حلقه ی آســتین یا خط کمــر، میتوانیم ازآن اســتفاده کنیم. پیستوله در سه اندازه ی بزرگ، متوسط و کوچک در بازار موجود است.
خطکش موازنه: در وســط این خطکش، درجــه ای متحــرک تعبیــه شــده و کاربــرد آن در اندازه گیری و قرینه کردن پنس ها، خط راه و جا دکمه است.
وسایل علامتگذاری
از این وســایل برای تسهیل کار استفاده میکنند. با توجه به نوع پارچه، نوع رنگ، جنس و ضخامت، این وسایل را میتوان تغییر داد.
رولت: رولت وســیله ای برای ردگذاری و انتقال طــرح روی پارچه یا کاغذ اســت و دندانه های مختلف تیز، بلند، کند، کوتاه و یا بدون دندانه است و ِ هنگام استفاده از آن باید دقت کرد. با رولت و کاربن میتوان روی پارچه ردگذاری کرد.
کاربن مخصوص خیاطی: کاربن مخصوص خیاطی در رنگ های مختلف عرضه میشــود. با توجه بــه رنگ پارچه، نزدیکترین رنگ کاربن به پارچه را انتخاب کنید و قبل از شــروع به کار لازم است کاربن را روی تکــه ای از پارچه امتحــان کنید و از هماهنگی آن با پارچه مطمئن شــوید، زیرا گاهــی اثر کاربن از روی پارچــه محو نمیشــود و روی لبــاس لک ایجاد میکند.
گــچ خیاطی (مِل): مِــل نوعی گچ خیاطی است که برای رســم خطوط یا هرنوع علامتگذاری روی پارچه به کار میرود. مِل به شــکلهای مختلف یافــت میشــود. معمولیتریــن آن به شــکل ورقه ی سه گوش یا مربع است. گاهی مل را میتوان به صورت مداد تهیه کرد. اســتفاده از این وســیله برای علامتگذاری باعث میشــودکه کار ســریعتر و راحتتر صــورت پذیرد. چنانچه علامتی اشــتباه گذاشته شــود میتوان با برس مخصوص، که در ِ ته مداد نصب شــده است. به راحتی خطوط را از روی پارچه پاک کرد.
وسایل دوخت:
هنرخیاطی از هنرهای ظریف اســت.به همین سبب بایــد در ِ انتخــاب ابزار مناســب آن دقت کــرد. ابزار نامناسب عیوبی غیرقابل رفع در لباس ایجاد میکند.
سنجاق (سوزن ته گرد): بیشترین وسیله ی مورد اســتفاده ی خیاطی ســنجاق اســت. بهترین نوع ســنجاق باید بلند و نوک تیز و دارای انتهایی برجسته از جمله با مروارید رنگی یا به شــکل مستطیل باشد. کار با این نوع سنجاقها راحتتر است.
هیچگاه از سنجاق های کوتاه و کند استفاده نکنید. بعد از استفاده ســنجاق ها را در جاسنجاقی مخصوص قرار دهید.
سوزن: دوخت هر پارچه به سوزن مخصوص خود نیاز دارد و به همین سبب سوزن خیاطی انواع مختلفی دارد که هر یک بــرای دوخت پارچه ی به خصوصی به کار مــیرود. ســوزن باریک با نوک تیز و ســوراخ ریز برای دوخت پارچه های لطیف و ســوزنهای درشــت با سوراخ بزرگ و ضخامت بیشتر برای پارچه های ضخیم توصیه میشود.
توجه!
همیشه نخ را از ته سوزن خارج کنید و در جاسوزنی قرار دهید تا نخها به هم نپیچد و گره نخورد.
سوزن نخکن: سوزن نخ کن وسیله ی مناسبی است برای عبور دادن نخ از داخل سوراخ سوزن، با این وسیله به راحتی سوزن دست یا سوزن چرخ را میتوان نخ کرد. برای این کار کافی اســت که ســوزن نخکن را از داخل ســوراخ سوزن عبور دهید، سپس نخ را در حلقه ی سوزن نخ کن وارد کنید. ســپس، حلقه ی ســوزن نخ کن را با نخ از سوراخ سوزن خارج نمایید.
انگشــتانه: انگشــتانه معمولاً از جنس فلز یا پلاستیک است و ِ هنگام دوخت و دوز با سوزن دستی کاربرد دارد. نــوع فلزی آن اگر زنگ نزند مرغوبتر است. استفاده از انگشتانه باعث سرعت در کار میشود و همچنین نوک انگشت از خراشیده شدن به واسطه ی ســوزن محفوظ میماند. بهتر است فرد، هنگام دوخت به استفاده از این وسیله عادت کند.
انواع نخ دوخت
نــخ ِ همانند پارچه از نظــر جنس، ضخامت و رنگ از تنوع فراوان برخوردار اســت. هنگام خرید برای هر نوع پارچه باید نخی متناسب با آن و در صورت امکان همجنس بــا آن تهیه کرد. همچنین بایــد رنگ قرقره را کمــی پررنگتر از رنگ پارچــه انتخاب کرد. زیرا رنگ نخ قرقره پس از بازشــدن کم رنگ تر از آنچه روی قرقره پیچیده شده به نظر خواهد رسید. انواع مختلف نخ های دوخت عبارت انداز: قرقره ی نخی مرســریزه، قرقره ی ابریشــمی، قرقره ی نایلونی، کش قیطانی، عمامه ی نخی، نخ گلدوزی، ابریشــمی تابیده و نتابیده، نخ کوک.
قرقره ی نخی مرســریزه: ایــن نوع قرقره ها دارای نخ تابیده اســت و بیشتریــن مصرف را درکار دوخت دارد.
قرقــره ی ابریشــمی: از این نــوع نخ برای دوخت انواع پارچه های پشــمی و ابریشــمی اســتفاده میکنند. این نخ ِ هنگام دوخــت به خوبی روی پارچه میخوابــد و درآن گــره نمیافتد و به ســبب ظرافت نخ، اثر آن روی گــره پارچه باقی نمیماند. پس روی پیلی هــا را میتــوان با این نخ،کــوک زد و اتو کرد و سپس کوک را شــکافت.اثری از دوخت روی پارچه باقی نخواهد ماند.
قرقــره ی نایلونــی: از این نــوع قرقره برای دوخــت پارچه هایــی کــه دارای الیــاف مصنوعی اند استفاده میکنند، الیــاف نایلونــی در تمــاس با اتو ذوب میشــوند. بنابرایــن، هیچگاه از قرقــره ی نایلونی بــرای دوخت پارچه های پشمی و نخی استفاده نکنید. زیرا در تماس با اتوی داغ ذوب خواهد شد.
کــش قیطانــی باریــک: کــش قیطانی با ضخامت هــای مختلــف و گاهی با ضخامت رشــته ی قرقــره ی نخــی، خیلی ظریــف بافته میشــود. از این نخ بــرای چینکش کــردن پارچه اســتفاده میکنند. همانطور کــه از نامش پیداســت، خاصیت ارتجاعی دارد برای دوخت آن را به دور ماســوره بپیچید و پیچ روی ماسوره را کمی شل کنید و به پارچه بدوزید. به این ترتیب، پس از چرخ کــردن، کش قیطانی در زیر پارچه قرارمیگیرد.
نــخ کــوک: هنگام خرید نــخ کوک هم باید دقت کرد. این نوع نخ باید فاقد آهارباشــد، تاب کمی داشته باشد و ضخامت آن نیز متوسط باشد.سطح نخ باید یکدست و با یک ضخامت و فاقد گره باشد.
لایی
لایی وسیله ای است که در خیاطی برای جلوگیری از تغییر فرم در قســمت هایی از لباس، مثل یقه، کمر، مچ، سجاف و… به کار میرود. این لایی ها عبارت اند از:
الـف) لایی پارچه ای: این لایــی از پارچه های نخی لطیف و نازک اســت که یک طرف آن کاملا با چســب پوشانده شده اســت. این لایی به کمک اتو به پارچه چســبانده میشــود. این عمل باعث میشود که پارچه آهاردار و صاف شود. گاهی به سبب آب ِ رفت پارچه، ِ لایی آن را در آب میگذارند و سپس به پارچه میچسبانند.
در حــال حاضر لایی های بســیار ظریفــی دربازار عرضه میشــود که به ِ لایی حریری معروف اســت و بسیار کاربرددارد.
ب) لایی کاغذی: شکل ظاهری این لایی تقریباً شبیه کاغذ اســت و در ضخامتهای مختلف در بازار موجود است.
ج) لایـی مویـی: این لایی نیز پارچه ای اســت فقط داخل ِ بافت این لایی کمی موی اسب به کار رفته است. گاهی نیز از موهای مصنوعی به جای موی اسب استفاده میکنند. این لایی درکت و پالتوکاربرد دارد.
د) زانفیکـس: لایی دیگری به صــورت متری یا نوار یک ســانتی یا دوســانتی در بازار موجود اســت که از هــر دو طرف به پارچه میچســبد و کاربرد آن بیشتر در لبه ی پایین دامن، آستین، شلوار و… است.
اتو
اتو وســیله ای اســت که برای برطرف کردن چین و چــروک لباس بــه کار میرود. همچنیــن مهمترین ابزاری است که هنگام دوخت از آن استفاده میکنند و به لباس و دوخت آن جلوه ی خاصی میدهد.
انــواع اتو: اتوی زغالی، اتوی برقی ســاده، اتوی بخار و اتوی پرس خانگی.
الف) اتوی زغالی: یکی از اتوهای اولیه اســت که دیگر مورد اســتفاده ندارد. این اتو به کمک آتش زغال گرم میشود.
ب) اتوی ِ برقی سـاده: این نوع اتو، که برقی و بدون بخار اســت، درجه ای دارد که میتوان، با توجه بــه جنس پارچه، گرمای اتو را باآن کنترل و ســپس با اطمینان اتوکشی کرد.
ج) اتوی بخار: این نوع اتو دارای یک محفظه ى آب است. کف آن نیز مشبک و از جنسهای مختلف ساخته شده است. با این اتو چین و چروک لباس ً کاملا برطرف میشود.
د) اتو پرس: علاوه بر اتوپرس هاى بزرگ، که در اتوکشى هاست، اتوپرس هایی نیزدراندازه هاى کوچک طراحی شــده که در منازل از آن استفاده مىکنند و به کمک آن خیلى آسان و به سرعت میتوان لباس را به بهترین وجه اتو کرد.
جالباسی
پس از اتوکشــی باید لباس رابه کمک رخت آویز به جالباسی آویزان کرد تا لباس دوباره چروک نشود.
وسایل اتوکشی:
مهمتریــن وســایل عبــارت انداز:میز اتــو، ژانت، دستمال اتوکشی و جالباسی.
میزاتو: در اندازه هــای مختلف، با پایه های کوتــاه و بلند و قابل تغییر و تنظیم بــا ِ قد فرد، در بازار موجود است. روی میز اتو را باید همیشه با پارچه ی نخی و سفید و ضخیم بپوشانیم تا روکش آن تمیز بماند. پس از چند بار اســتفاده، روکش را بشویید و مجدداً مورد استفاده قرار دهید. همچنین،برای راحتی در کار میتوانید پارچه را به شکل روی میز ولی بزرگتر از آن بــرش بزنیــد و به دور آن را یــک کش بدوزید تا رومیزی به صورت قالب و صاف روی میز قرار گیرد.
توجه!
چنانچــه میــزی برای اتوکشــی در منــزل ندارید میتوانید از هر میز دیگری جهت اتوکشــی اســتفاده کنیــد. روی میــز را بــا دولایه پتوی ضخیم بپوشــانید و روی آن پارچه ی ســفید نخی پهــن کنید. پارچه را طوری روی پتو پهن و وصل کنید که محکم روی پتو قرار گیرد تا پارچه، هنگام اتوکردن، جمع نشود.
ژانت: میزکوچکی با پایه ی کوتاه اســت که برای اتو کردن آســتین،مچ،شــانه ویقــه ی لباس بهکار میرود.
بالشــتک های اتو: این نوع بالشــتکها نیز برای اتوکردن قسمتهای مختلف شانه، سینه، حلقه ی آســتین و قســمت های مختلف لباس، که انحنا دارند، مورد استفاده قرار میگیرد.
پارچه ی مخصوص اتوکشی: همیشه جهت اتوکشی یک پارچه برای انداختن روی لباس نیاز است. بایداین پارچه نخی،بدون پرزدهی و ظریف باشــد مانند پارچه ی چلوار و کتان ظریف.
هیچگاه اتو را بدون دســتمال روی لباس قرار ندهید، زیرا امکان دارد لباس شــما بر اثر اتوکشی مستقیم، برق بیفتد یا براثر بی احتیاطی دچار حادثه گردد.
