نمایشگاه هنر ایران: ارزیابی شیوۀ بافت فرش
«روشهای بافت در انواع فرش با یکدیگر تفاوت دارند و به عنوان مثال سه نوع روش بافت تخت، نیملول و لول برای بافت قالی وجوددارد.» برای ارزیابی شیوۀ بافت در هرکدام از سه حالت گفته شده لازم است موارد زیر بررسی شود.
1- نوع گره؛
2- شیوۀ پودگذاری؛
3- نوع زنجیره و گلیم ابتدا و انتهای فرش؛
4- نوع شیرازه ها
ابزار و تجهیزات ارزیابی شیوۀ بافت فرش
برای ارزیابی شیوۀ بافت فرش جهت ثبت خواسته های مورد نظر، به تکه هایی از فرش های کهنه، متر، کاغذ، خودکار و در صورت نیاز برای برش و بررسی بیشتر به ابزارهایی مانند قلاب، قیچی و درفش احتیاج خواهد بود. دستبافته های کهنه متر یا خطکش کاغذ و خودکار رایانه پوستر انواع گره ها و روش های پود دهی و دوربین عکاسی
وضعیت تار و پودها در شیوه های بافت
هنگام باف قالی به شیوه های مختلف میزان کشش پودها باعث میشود که تارها نسبت به یکدیگر با کمی زاویه قرار بگیرند. از این رو شیوه های مختلف بافت قالی با تعداد، ضخامت و کشش پود عبور داده شده از میان چله ها تعیین و مشخص میشود.
شیوه بافت تخت: در این شیوه هنگام چله کشی معمولاً بین دو چله به صورت تقریبی فاصله ای به اندازه قطر یک چله باقی میماند. پس از بافت یک ردیف از گره ها (در هر نوعی،) پود از میان چله ها به صورت یکی در میان (یکی زیر و یکی رو) عبور میکند. این پود در مناطق مختلف با کشش های سفت، متوسط و ُشل بافته میشود. در رج بعدی پس از بافت گره ها این بار حرکت زیر و روی پود برخلاف رج قبلی است، همین مسئله سبب میشود که بافت قالی تخت شود.
شیوۀ بافت نیم لول: در بافت نیملول معمولاً بین دو تار چله به اندازۀ نصف قطر چله فاصله وجود دارد. پس از بافت یک ردیف از گره ها (در هر نوعی) دو پود کلفت و نازک به ترتیب ابتدا پود کلفت از بین چله ها بهصورت یکی در میان (یکی زیر و یکی رو) با کشش سفت عبور کرده و پس از آن پود نازک برخلاف زیروروی پود کلفت با کشش متوسط عبور داده میشود. به عبارتی پود کلفت از زیر ضربدر (هاف) و پود نازک از بالای ضربدر (کوجی) عبور میکنند. در تصویر زیر نمای روبه رو و بالای بافت نیملول مشاهده میشود.
شیوۀ بافت لول: در این شیوه بافت معمولاً بین چله ها فاصله ای وجود ندارد. همچنین بافت لول همانند شیوه بافت نیملول انجام میشود با این تفاوت که در این بافت، پود نازک با کشش شل عبور داده میشود. این مسئله باعث میشود که زاویۀ بین دو چله ابتدا با پود کلفت ایجاد میشود و کشش شل پود نازک با پیچیده شدن به دور چله ها آنها را در همان زاویه تثبیت میکند.
تعیین نوع گره
همانطور که میدانید، روش های مختلفی برای گره زدن وجود دارد. تاکنون رایج ترین آنها را فرا گرفته و شناخته اید. باید گفت گره های مختلف دیگری نیز وجود دارد که با توجه به پراکندگی مناطق قالیبافی در ایران کم و بیش از آنها استفاده میشود. از آنجاییکه تعیین نوع گره در ارزیابی شیوۀ بافت و ارزیابی کلی فرش بسیار تأثیرگذار است، ضرورت دارد نوع گره به درستی تشخیص داده شود.
روش تشخیص شیوه های بافت
شیوۀ تخت : در شیوه بافت تخت قالی نسبت به ریز و درشتی بافت آن از پود کلفت استفاده میشود. برای تشخیص شیوۀ بافت در یک قالی بافته شده به شیوۀ تخت، ابتدا پشت قالی مشاهده و بررسی میشود. سطح پشت این قالی صاف و یکدست است و سه ویژگی عمده در آن قابل مشاهده است. نخست برای هر گره دو قوس رنگی دیده میشود. همچنین به دلیل کشش متوسط پود، چله ها یا تارهای قالی نیز قابل مشاهده هستند. سومین ویژگی قابل رؤیت بودن پودهای عبور داده شده به دلیل فاصله میان چله ها و کلفتی پود آن است. علاوه بر این فرش های تخت بافت معمولاً لخت و نازک هستند و به راحتی تا میشوند.
شیوۀ نیملول: در شیوه بافت نیملول، هنگام مشاهده پشت قالی برای هرگره یک و نیم قوس رنگی مشاهده میشود. در این بافت، پود کلفت قابل مشاهده نبوده و تنها پود نازک دیده میشود. بین چله ها در پشت و طول قالی به اندازۀ همان
نیم قوس پستی و بلندی های راه راهی به وجود آمده که یک راه برجسته و راه کناری کمی گود است. این قالی نیز مانند قالی تخت بافت، لخت بوده و به همان راحتی تا میشود.
شیوۀ لول: در این شیوه نیز بایستی به پشت قالی توجه کرد. سه ویژگی بارز برای تشخیص این شیوه نیز وجود دارد. یکی آنکه برای هر گره از پشت قالی، تنها یک قوس رنگی قابل مشاهده است. پود کلفت به هیچ وجه دیده نمیشود. پود نازک به دلیل اینکه شل عبور داده شده و به دور تارهای چله پیچیده شده است، مشاهده میشود. سطح پشت کار در این شیوۀ بافت نیز مانند شیوه تخت، صاف و یکدست است. اما به دلیل تراکم بافت، قالی سفت و ضخیم بوده و به سختی تا میشود.
خواب فرش: پرز فرش، به دلیل شکل گره و شیوه های اجرای بافت، پس از اتمام کار بافت به یک سمت متمایل است. با کشیدن دست برروی سطح فرش میتوان احساس کرد که دست در یک جهت آسانتر حرکت میکند که همان جهت خواب فرش است. خواب اصلی هم راستای چله هاست (پایین و بالای فرش) که با آن میتوان ابتدا و انتهای فرش را تشخیص داد. خواب فرعی نیز هم جهت با پودهاست که نشان دهندۀ راست یا چپ بودن خواب فرعی فرش است.
فقط فرش های نیملول و لول، دارای خواب فرعی هستند. در فرشهای تخت باف و فرشهایی که با گره Uبافته شده باشند خواب فرعی وجود ندارد و صرفاً به مرور زمان و پا خوردن فرش، پرزها به یک جهت تمایل پیدا میکنند.
ارزیابی سربندی فرش (زنجیرۀ ابتدا و انتهای فرش)
معمولاً در مرحلۀ آماده سازی چله بر روی دار، به منظور تنظیم تارها برای بافت گلیم ابتدای فرش، از زنجیره استفاده میشود. این کار در پایان بافت نیز تکرار میشود. علاوه بر امکان اجرای زنجیرۀ ابتدا و انتهای فرش با دست یا قلاب بر روی دار، میتوان آن را، بعد از پایین آوردن فرش از دار نیز، اجرا کرد. زنجیرۀ قایقی یکی از متداولترین زنجیره هایی است که از آن به وفور استفاده میشود.
نکات مهم در ارزیابی زنجیرۀ فرش
از آنجاییکه اجرای زنجیره قبل از بافت، معمولاً استحکام لازم را ندارد، در برخی مناطق قالیبافی از آن صرفنظر میشود و بعد از اتمام بافت و در مرحلۀ تکمیل از زنجیرهای محکم و با دوام با نام «دو گره» استفاده میشود. از اینرو میتوان زمان اجرای زنجیره را از روی نوع و استحکام آن تشخیص داد.
ارزیابی سربندی فرش (گلیم ابتدا و انتهای فرش)
در ابتدای فرش، به منظور ایجاد تنظیمات اولیه برای شروع بافت در هنگام چله کشی یا چلهریزی و حفاظت از فرش ِ و زیبایی آن، از گلیم بافی استفاده میشود. این کار در پایان بافت نیز تکرار میشود. گلیم سربندی فرش به صورت لول بافت، نیملول بافت و تخت بافت اجرا میشود.
نکات مهم در ارزیابی گلیم ابتدا و انتهای فرش
عبور صحیح پود از لابه لای تارها به صورت یک در میان؛
یکنواختی و کشش پود در سراسر بافت سربندی؛
متناسب بودن پود با تار و رجشمار فرش.
ارزیابی شیرازه های طرفین فرش
همانطورکه میدانید، شیرازه های فرش به صورت متصل یا منفصل پیچیده میشوند. بنابراین در هنگام ارزیابی شیرازه های فرش لازم است متصل یا منفصل بودن آنها را به درستی تشخیص دهید. سپس نوع آن را تعیین کنید.
نکات مهم در ارزیابی شیرازههای فرش
تشخیص متصل یا منفصل بودن آن؛
اجرای صحیح و درست آن (صاف و یک دست بودن شیرازه)؛
تناسب پهنای شیرازه با فرش (داشتن نخ تراز مناسب)؛
همخوانی رنگ شیرازه با رنگ پرز فرش؛
داشتن ضخامت مناسب با پرز فرش.
