نمایشگاه هنر ایران: ارسال گنجینه موزه هنرهای معاصر به خارج از کشور برخلاف نظر وزیر فرهنگ و ارشاد
علی نجفی| با وجود تاکید سیدرضا صالحی‌امیری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی مبنی بر منتفی شدن فرستادن گنجینه موزه هنرهای معاصر به خارج از کشور هنوز برخی در حال تلاش برای انجام این کار هستند و این جای سوال دارد که واقعا چرا موضوعی که با مخالفت وزیر ارشاد مواجه شده است همچنان باتلاش برخی در معاونت هنری در جریان است. درآخرین اقدام موافقان فرستادن گنجینه موزه هنرهای معاصر به خارج از کشور خبر بازدید تعدادی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی در روز چهارشنبه ۱۴ تیرماه از گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران که با حضور علی مرادخانی معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مجید ملانوروزی مدیر کل هنرهای تجسمی و علی محمد زارع سرپرست موزه هنرهای معاصر تهران بوده است. این بازدید به نوبه خود بسیار هم خوب و قابل تقدیر است اما در کنار این بازدید خبر بحث و تبادل نظر نمایندگان مجلس درباره برگزاری نمایشگاه گنجینه موزه هنرهای معاصر در برلین و رم بود که با توجه به تاکید منتفی شدن ماجرا توسط وزیر محترم ارشاد جای سوال و تعجب دارد که پشت این همه اصرار و پافشاری روی ارسال آثار به خارج از کشورچیست؟ آیا مبلغ یک و نیم میلیون یورویی که قرار بود در مقابل ارسال آثار به ایران پرداخت شود و بخشی از این هزینه به مرمت موزه هنرهای معاصر اختصاص یابد دلیل اصلی این پافشاری‌ها است یا دلایل دیگر از جمله تبادلات فرهنگی را می‌توان برای این اقدامات برشمرد؟ برای یادآوری و تشریح بیشتر این موضوع اشاره‌ای به شکل گیری این تفاهم نامه که در زمان علی جنتی اتفاق افتاد می‌اندازیم.
نمایشگاه هنر ایران: چند ماه پس از آمدن مجید ملانورزی به دفتر امور هنرهای تجسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای گسترش همکاری موزه هنرهای معاصر تهران با سایر موزه‌های دنیا خبرهایی مبنی بر امضای تفاهمنامه میان موزه هنرهای معاصر با موزه‌های برلین و رم برای نمایش بخش مهمی از گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران در این شهرها که در پاییز سال ۹۴ به گوش رسید. در ادامه طی برپایی نمایشگاه «ذهنیت ملموس» ۱۷ تن از مدیران و فعالان فرهنگ و هنر کشور اتریش به همراه رئیس جمهور این کشور از موزه هنرهای معاصر تهران بازدید کردند. در همین دید و بازدیدها بود که خبر رسید بر اساس یک تفاهمنامه، نمایشگاهی شامل بر ۳۰ اثر از هنرمندان ایرانی و ۳۰ اثر از هنرمندان خارجی از گنجینه موزه هنرهای معاصر در برلین و رم برپا می‌شود. این نمایشگاه قرار بود اواخر سال ۲۰۱۶ و اوایل سال ۲۰۱۷ میلادی برگزار شود. آثار خارجی گنجینه از میان همان آثاری که در نمایشگاه «ذهنیت ملموس» به نمایش درآمد توسط تیم کارشناسی ایتالیایی انتخاب شده بود. اما اجرای این پروژه با اعتراض هنرمندان و نهادهای صنفی مواجه شد و همچنین پس از تغییر وزیر ارشاد این پروژه متوقف شد. در این راستا همچنین قول و قرارهایی از سوی وزارت خارجه آلمان به وزیر خارجه ایران داده شده بود که گویا تضمینی برای نگهداری و امنیت این آثار نفیس باشد. اما اعتراض هنرمندان ایرانی چند سویه داشت؛ اول اینکه گروهی از عدم بازگشت این آثار می‌هراسیدند و دومین دلیل نیز بیمه‌شدن این آثار بود که مبادا در این سفر طولانی از تهران به برلین و سپس رم آسیبی ببیند و اگر احتمالا چنین شد باید خسارت وارده جبران شود. اما بیشتر همان برنگشتن آثار بود که برایشان نیز دلایلی داشتند. که با توجه به عملی نشده بسیاری از وعدههای برجام این اتفاق دور از ذهن هم نبوده و نیست. با آنکه دولت آلمان تضمین داده بود که هیچ اتفاق و آسیبی این آثار را تهدید نخواهد کرد اما همچنان مخالفان خروج آثار، با پافشاری بر لغوشدن این پروژه تاکید می‌کردند و آن را به‌هیچ‌وجه به نفع ایران نمی‌دانستند. در همین ادامه هفدهم اسفندماه سال گذشته، نمایشگاهی با عنوان «مسافران برلین و رم» در موزه هنرهای معاصر افتتاح شد. این نمایشگاه شامل ۳۰ اثر از هنرمندان خارجی و ۳۰ اثر از هنرمندان ایرانی بود و در ابتدای این مراسم افتتاحیه نمایشگاه مجید ملانوروزی گفت: «امروز شاهد افتتاح نمایشگاهی هستیم که پیش از این قرار بود در برلین و پس از آن در رم برگزار شود، اما به جهاتی و به‌خاطر حاشیه‌هایی به تاخیر افتاد که امیدواریم این نمایشگاه تابستان سال آینده در برلین و بعد از آن در رم افتتاح شود. ما این نمایشگاه را برپا کردیم تا هنرمندان ایرانی و علاقه‌مندان ببینند چه آثاری برای این نمایشگاه انتخاب شده بود. خیلی‌ها می‌گفتند برخی از این آثار عوض شده یا به خارج از کشور رفته و برنگشته است. متاسفانه این‌گونه حاشیه‌ها در حوزه فرهنگ و هنر وجود دارد.»
حواشی و اما و اگرها درباره ارسال گنجیه موزه هنرهای معاصر به خارج از کشور همچنان ادامه داشت تا سرانجام وزیر ارشاد عصر جمعه ۲۶ خرداد سال جاری در حاشیه مراسم اختتامیه نمایشگاه قرآن گفت: «از ابتدای قبول مسئولیت در این وزارتخانه بر ارسال‌نکردن این آثار به گالری‌های خارج از کشور تاکید داشته و دارم. موضوع ارسال آثار گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران به گالری‌های خارج از کشور صحت ندارد. ارسال آثار موزه هنرهای معاصر به گالری‌های خارج از کشور در دستور کار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار ندارد.»
نمایشگاه هنر ایران: همچنین حجت‌الاسلام مهدی شیخ، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس، از قطعیت عدم ارسال آثار گنجینه موزه هنرهای معاصر خبر داد و گفت: «در دوره وزارت علی جنتی، وزیر سابق فرهنگ و ارشاد اسلامی، موضوع ارسال آثار گنجینه موزه هنرهای معاصر برای نمایش فرهنگی در برلین و رم مطرح بود. این موضوع در همان زمان کمیسیون مورد نقد و بررسی قرار گرفت و قرار بر این شد که ارسال آثار در صورت رعایت تمامی مسائل امنیتی و با کارشناسی کامل صورت گیرد. این موضوع با حضور وزیر جدید به صورت کلی منتفی شد، چراکه سیدرضا صالحی‌امیری، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، با این موضوع مخالف هستند. وقتی که وزیر ارشاد با این موضوع مخالف است، قطعا این اتفاق نخواهد افتاد و نیاز به بررسی ندارد. حتی افرادی که این موضوع را پیگیری کرده بودند، وقتی برای توضیحات به کمیسیون می‌آمدند، به دنبال این بودند که راهی برای این انتقال پیش آید. حتی از طرف سفارت آلمان نیز با ما صحبت‌هایی شد، ولی تا وقتی وزیر مخالف است، موضوع ارسال آثار به‌کلی منتفی است و نیاز به ورود مجدد کمیسیون فرهنگی نیست».
همچنین محمود صادقی، نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی، در همان روزها در توییتر خود نسبت به شایعه انتقال آثار هنری به آلمان واکنش نشان داد و نوشت: «وزیر ارشاد طی تماس تلفنی با اینجانب تاکید کرد دستور داده انتقال آثار گنجینه موزه هنرهای معاصر برای نمایش به آلمان منتفی شود».
در ادامه به جلسه روز چهارشنبه نمایندگان مجلس و مسوولین معاونت هنری اشاره می‌کنیم، تا ببینیم نظر نمایندگان و همچنین مسوولین معاونت هنری در خصوص ارسال گنجینه‌های ایران به خارج از کشور چیست.
در این بازدید که محمود صادقی، احمد مازنی، سیده فاطمه ذوالقدر، پروانه سلحشوری، طیبه سیاوشی شاه عنایتی، مهدی شیخ و پروانه مافی حضور داشتند درباره وضعیت گنجینه موزه، نگهداری آثار و تفاهم نامه برگزاری نمایشگاه گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران در برلین و رم بحث و گفتگو کردند.
نمایشگاه هنر ایران: علی مرادخانی معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در این بازدید عنوان کرد: تبادل هنری از جمله برگزاری نمایشگاه آثار خارجی و ایرانی گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران چهره ایران را در دنیا تغییر خواهد داد و بدون صرف هزینه‌ای از سوی موزه هنرهای معاصر تهران امکان مرمت و تجهیز موزه نیز فراهم می‌شود. رای برگزاری نمایشگاه آثار گنجینه در برلین و رم قوانین و مقررات با تضمین‌های جدی و بیمه آثار رعایت شده است و قرار شد آثار به دولت کشور آلمان تحویل داده شود و دولت آلمان نیز در مکاتبه‌ای با وزرای امور خارجه و فرهنگ و ارشاد اسلامی کشورمان اعلام کرد هرگونه تضمینی برای بازگشت کامل و سلامت آثار می‌دهد.
مجید ملانوروزی مدیرکل هنرهای تجسمی نیز در این نشست گفت: موضوع گنجینه آثار موزه هنرهای معاصر تهران و برگزاری نمایشگاه آثار گنجینه در آلمان و ایتالیا موضوع تخصصی است و لازم است به طور دقیق به دور از نگاه کلی نگاه شود.
ملانوروزی ادامه داد: برای برگزاری نمایشگاه گنجینه در آلمان و ایتالیا، شرط نمایش آثار ایرانی در کنار آثار خارجی از طرف ما مطرح شد که فرصت مناسبی برای معرفی هنر ایران فراهم می‌کند. تضمین‌های لازم هم توافق شد و معتبرترین بیمه جهانی برای بیمه آثار در نظر گرفته شد. تمامی آثار خارجی گنجینه موزه قبل از انقلاب اسلامی خریداری شده اما تعدادی از آثار بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به ایران آمده است؛ از جمله ۱۴ اثر طراحی معماری از دو هنرمند آمریکایی که زمانی که قبل از انقلاب خریداری شد به ایران تحویل داده نشد و پس از سال‌ها پیگیری و طرح دعوا در دادگاه بین المللی لاهه سال گذشته این آثار به موزه هنرهای معاصر تهران تحویل داده شد.
مدیرکل هنرهای تجسمی ادامه داد: تاکنون گزارش‌ها و مدارکی از آثار گنجینه و تفاهم نامه برگزاری نمایشگاه در برلین و رم به نهادهای نظارتی از جمله سازمان بازرسی کل کشور و مجلس شورای اسلامی داده شده است.
مدیرکل هنرهای تجسمی ادامه داد: برگزاری نمایشگاه آثار گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران می‌تواند دقیق و جامع بررسی شود و از نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی درخواست می‌کنم این موضوع را دقیق بررسی کنند و با هنرمندان و منتقدان برگزاری نمایشگاه آثار گنجینه در اروپا نیز نشست‌هایی داشته باشند و نظرات و نقدهای آنان را نیز دریافت کنند.
نمایشگاه هنر ایران: در ادامه علی محمد زارع سرپرست موزه هنرهای معاصر تهران با ارایه اسناد خرید آثار موزه به ابهام زدایی پرداخت. وی با ارایه اسناد خرید آثار در زمان‌های مختلف به نام موزه هنرهای معاصر تهران، روند خرید آثار را تشریح کرد که نمایندگان مجلس با حساسیت و دقت کامل به بررسی اسناد پرداختند و اسناد خرید و ثبت آثار مورد توجه آنان قرارگرفت. زارع با اشاره به فهرست آثار موزه گفت: هر اثری که به گنجینه موزه تعلق دارد، ثبت شده است و آثار گنجینه به مرور روی سایت قرار می‌گیرد.
محمود صادقی نماینده مجلس شورای اسلامی پس از بازدید از گنجینه و بررسی اسناد و فهرست آثار گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران گفت: با بازدید گنجینه و اسناد و توضیح مدیران اطمینان خاطر نسبی از وضعیت ثبت آثار حاصل شد. البته شرایط نگهداری آثار گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران به حمایت نیاز دارد و ما هم به عنوان نمایندگان مجلس شورای اسلامی وظیفه داریم، حمایت کنیم تا نیازهای مالی موزه هنرهای معاصر تهران برطرف شود. امیدواریم دولت و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای نگهداری آثار گنجینه موزه بودجه مناسبی را اختصاص دهد. در موضوع برگزاری نمایشگاه آثار خارجی و ایرانی گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران در برلین و رم علاوه بر جنبه‌های هنری و دیپلماسی فرهنگی با توجه به ضرورت نگهداری و مرمت آثار و موزه، تامین درآمد برای مرمت و نگهداری هم مدنظر بوده است که امیدواریم حمایت‌های مالی لازم از موزه هنرهای معاصر تهران انجام شود.
صادقی افزود: تاکنون سازمان بازرسی کل کشور و نهادهای نظارتی دیگر هم انتقال آثار موزه به آلمان و ایتالیا را بررسی کرده‌اند و ما هم به عنوان نمایندگان مجلس با انگیزه برگزاری این نمایشگاه و اطمینان سازی به این موضوع می‌پردازیم و نشستی را با هنرمندان و منتقدان نیز برگزار خواهیم کرد.
این نماینده مجلس شورای اسلامی در ادامه بیان کرد: پیرو جلسه‌ای که با وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی داشتیم قرار شد آثار گنجینه را ببینیم که به همراه تعدادی از نمایندگان از گنجینه بازدید کردیم و سوالاتی نیز درباره مالکیت و اصالت آثار، شرایط نگهداری و تعداد آثار گنجینه را با مسئولان معاونت هنری، دفتر هنرهای تجسمی و موزه هنرهای معاصر تهران مطرح کردیم که تا حدودی پاسخ گرفتیم و نیاز به بررسی بیشتر دارد.
نمایشگاه هنر ایران: صادقی با اشاره به اسناد و فهرست آثار گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران عنوان کرد: نمونه‌هایی از آثار گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران را دیدیم و اسناد و مدارک مربوط به ثبت آثار مشاهده شد. اعلام شد که آثار گنجینه موزه که از ابتدا تاکنون در فهرست آثار ثبت شده است ۵۱۲ اثر ایرانی هستند که در گنجینه موزه که سال ۱۳۸۳ به دفتر هنری تجسمی منتقل شده ثبت شده است و ۱۴ اثر خارجی نیز که قبل از انقلاب اسلامی خریداری شده بود اما به موزه تحویل داده نشده بود پس از طرح دعوا در دادگاه بین المللی لاهه و پیگیری سال گذشته به موزه تحویل داده و ثبت شده که این موضوع از نظر حقوقی یک سابقه ایجاد کرده است. اعلام شد فهرست آثار گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران علاوه بر موزه، در اختیار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزارت اقتصاد و دارایی نیز قرار دارد.
حجت الاسلام احمد مازنی نماینده مجلس شورای اسلامی نیز در این نشست گفت: حضور در نمایشگاه‌های بین المللی شرط و ضروری است اما باید قوانین و مقررات و استانداردها رعایت شود. ما در کمیته فرهنگ، هنر و رسانه مجلس شورای اسلامی پیش از این جلسه‌ای را با مدیران معاونت هنری داشته‌ایم و به موضوع موزه هنرهای معاصر تهران نیز پرداخته شده است. موزه هنرهای معاصر تهران مجموعه‌ای منحصر به فرد است اما از دو جهت مظلوم واقع شده است. یکی مظلومیت کلی فعالیت‌های آثار و اسناد فرهنگی است و مظلومیت دوم اینکه در اختصاص بودجه، حوزه فرهنگ و هنر در ردیف آخر قرار می‌گیرد که این هم خلاف منطق علمی تجربه‌های کشورهای توسعه یافته است و هم خلاف نظر مقام معظم رهبری است در حالی که مقام معظم رهبری فرموده‌اند اقتصاد و سیاست ذیل فرهنگ است.
نمایشگاه هنر ایران: مازنی با تاکید بر ضرورت برگزاری نمایشگاه‌های بین المللی و نگهداری آثار گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران گفت: نگهداری آثار گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران استاندارد لازم را ندارد و اسناد آثار هم به نگهداری در شرایط استاندارد و مرمت نیاز دارد بنابراین ضرورت دارد این مجموعه برای نگهداری آثار و اسناد تقویت شود. این نماینده مجلس شورای اسلامی در پایان گفت: نیاز به اعتمادسازی در بین اهالی هنر است و در اولین فرصت با هنرمندان و منتقدان برگزاری نمایشگاه آثار گنجینه در اروپا جلسه‌ای خواهیم داشت.
با توجه به تمام موارد ذکر شد و تاکید چندباره و مصمم وزیر ارشاد در خصوص منتفی شدن فرستادن گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران به خارج از کشور باز جای سوال دارد که چرا این ماجرا تمام نمی‌شود و دلیل این همه پافشاری برای رخ دادن این اتفاق چیست؟!
