اصول اساسی در هنر کاریکاتور کدامند؟

نمایشگاه هنر ایران: اصول اساسی در هنر کاریکاتور کدامند؟

آیا می دانید کاریکاتور چیست و چه کاربردی دارد؟ هنر شاخه های مختلفی دارد و با ورود به دنیای گسترده هنر می توان با انواع هنرهای زیبا، هنر تجسمی، رشته های طراحی و نقاشی و صدها شاخه دیگر آشنا شد. یکی از هنرهای جذاب و جالب توجهی که در دسته هنرهای تجسمی جای داده می شود، هنر کاریکاتور است. در این هنر که اصول و تکنیک های به خصوصی دارد، طراحی پایه نیز به عنوان اساس کار در نظر گرفته می شود.

مهم تر این که خود شاخه کاریکاتور نیز دسته بندی های مختلفی دارد و می توان با توجه به نوع انجام آن و سوژه ای که در آن دنبال می شود آن را به زیر شاخه های مختلفی دسته بندی کرد. کاریکاتور در جامعه و در شاخه های هنری و حتی غیر هنری جایگاه بسیار مهمی دارد و از آن با اهداف مختلفی استفاده می شود. در این مقاله می خواهیم بیشتر با هنر کاریکاتور، شاخه های مختلف آن و کاربرد و جایگاهی که دارد آشنا شویم. در نظر داشته باشید که در صورت تمایل به یادگیری و آموزش هنر کاریکاتور می توانید با شرکت در دوره های تخصصی و آموزشی پویا اندیش به بهترین شکل ممکن در این هنر وارد شده و مهارت های کامل را کسب کنید.

تعریف درست کاریکاتور چیست
اصطلاح کاریکاتور به معنای اغراق یا ساده کردن بیش از حد ویژگی های خاص هنگام توصیف یک شخصیت است. در فرهنگ لغت نیز کلمه کاریکاتور هم به عنوان یک اسم و هن یک فعل تعریفی جداگانه دارد. به عنوان یک اسم کاریکاتور به معنای توصیف و تقلید از یک شخص است. در این توصیف و تعریف برخی از ویژگی های چشم گیر بزرگتر یا کوچکتر از حد معمول خود به منظور ایجاد یک اثر کمیک اغراق آمیز، نمایش داده خواهند شد.

نمایشگاه هنر ایران: اما اگر کاریکاتور را یک فعل در نظر بگیریم، این واژه به معنای ساختن یا ارائه یک نمایش اغراق آمیز از یک شخص یا یک شی است. در نتیجه می توان گفت کاریکاتور در واقع نوعی وسیله برای معرفی یا ارائه هنر است و معمولا هم از این شاخه هنری در ادبیات و کارهای هنری استفاده می شود. به شخصی که کاریکاتورها را می سازد نیز کاریکاتوریست گفته می شود.

تاریخچه ظهور کاریکاتور چیست
اول از همه برای رسیدن به تاریخچه هنر کاریکاتور بهتر است به ریشه این لغت برگردیم. این واژه در واقع از یک کلمه ایتالیایی، یعنی Caricare گرفته شده که معنای آن بارگیری و شارژ کردن است. کاریکاتور در هنر در قرن 16 و 17 میلادی رایج شد. اشراف اروپایی از این هنر به عنوان راهی برای تمسخر سیاستمداران استفاده می کردند. برخی شواهد نیز نشان می دهد هنر کاریکاتور در واقع راهی برای بازگشت به نقاشی های اولیه دوران غار نشینی بوده است.

در کل می تواند در ادبیات به تاریخچه ای غنی از کاریکاتور رسید که از آن برای سیاست و ارائه جلوه های کمدی استفاده می شده است. حتی می توان در آثار داستانی قدیمی و داستان های پری آثار کاریکاتوری را برای تعریف شخصیت های شرور و جادوگری مشاهده کرد. برای مثال در داستان سیندرلا یا هانسل و گرتل و سفید برفی شخصیت های منفی و شرور داستان به صورت کاریکاتوری نمایش داده شده اند.

چطور از کاریکاتور در هنر و ادبیات استفاده می شود؟
تا کنون هنرمندان خیابانی را دیده اید که از مردم تصاویری کارتونی و خنده دار می کشند؟ هر ویژگی برجسته ای مانند یک بینی بزرگ یا یک چانه کوچک می تواند برای ترسیم یک پرتره بیش از حد اغراق آمیز به صورت کاملا برجسته و تاکید شده ترسیم شود.

نمایشگاه هنر ایران: در این آثار فرد هنوز قابل تشخیص است اما با تغییراتی خنده دارتر که موجب می شود بیننده به برخی جزئیات بیشتر از حد معمولا توجه کند. البته همیشه هدف خندیدن نیست و این خنده در مواردی برای یک طنز تلخ سیاسی و اجتماعی مورد هدف است. سابقه استفاده از کاریکاتور در هنر بسیار طولانی است و از آن برای بیان جلوه های مختلف طنز یا بیان یک نکته سیاسی و اجتماعی استفاده می شود.

در ادبیات نیز کاریکاتور با اغراق در شخصیت و رفتار سوژه های داستان و برجسته تر کردن ظاهر افراد مورد استفاده قرار می گیرد. نویسندگان ادبی از این شیوه برای ایجاد یک اثر طنز یا برای بیان یک نکته ظریف در مورد سیاست، اجتماع یا رفتار انسانی استفاده می کنند. در مواردی که از کاریکاتور به منظور برجسته تر کردن کاستی های انسانی در آثار ادبی استفاده می شود، این نوع از کاریکاتور را می توان نوعی طنز ادبی در نظر گرفت.

انواع دسته های کاریکاتور چیست
همان طور که گفته شد خود هنر کاریکاتور را می توان به چندین زیر شاخه دسته بندی کرد که هر یک در زمینه ای به خصوص و با هدفی مشخص مورد استفاده قرار می گیرد. البته که در نهایت می توان برای تمام شاخه های این هنر یک هدف یکسان را در نظر گرفت.

کاریکاتور سیاسی، کاریکاتور ادبی، کاریکاتور چهره، کاریکاتور موضوعی، کاریکاتور کمیک استریپ، کاریکاتور هیجانی، کاریکاتور مطبوعاتی، کاریکاتور نژادی و … انواع مختلفی از این هنر را تشکیل می دهند که اساس تمام آنها برجسته سازی برخی مشخصه ها و اغراق یا ساده انگاری است.

کاریکاتور چهره چیست؟
یکی از اصلی ترین و کاربردی ترین شاخه های هنر کاریکاتور، کاریکاتور چهره است که همین شاخه به تنهایی می تواند سایر شاخه ها و دسته بندی ها را نیز در بر بگیرد، چرا که اساس بسیاری از شاخه های دیگر هنر کاریکاتور نیز همین طراحی چهره است.

نمایشگاه هنر ایران: طراحی چهره در واقع ترسیم و طراحی چهره است و تکنیک های ترسیم چهره به صورت پایه ای، اساس این هنر را تشکیل می دهد. در ادامه در طراحی چهره که در آن کاریکاتور اشخاص کشیده می شود، برخی از ویژگی ها بزرگ تر یا کوچک تر از آن چه که در زندگی واقعی وجود دارد، کشیده خواهد شد.

کاربردهای مختلف کاریکاتور چیست
برای بررسی کاربردهای کاریکاتور باید به شاخه های مختلف آن توجه کرد و هر یک را به صورت جداگانه مورد بررسی قرار داد. در کل می توان هدف و کاربرد هنر کاریکاتور را در برجسته سازی و افزایش توجه مخاطبان به یک موضوع یا سوژه به خصوص در نظر گرفت. در واقع این شیوه راهی است ساده تر که هنرمند می توان از طریق آن به سادگی و با زبانی خودمانی تر با مخاطب خود ارتباط برقرار کند.

برای مثال کاریکاتور سیاسی معمولا برای بیان نکات سیاسی استفاده می شود. نمونه معروف آن مزرعه حیوانات اثر جورج اورول است. در این داستان فریبنده کودکانه، همه حیوانات در یک مزرعه برابر هستند. با این حال، خوک ها به تدریج کنترل را به دست می گیرند، قوانینی را تحمیل می کنند و شروع به گرفتن عادات انسان ها می کنند. اورول از خوک ها به عنوان کاریکاتوری از رهبران روسیه استفاده می کند تا از وعده آنها مبنی بر سود کمونیسم برای کشور انتقاد کند.

کاریکاتورهای نژادی نیز از کلیشه های شکل گرفته در طول زمان ایجاد می شوند. در ادبیات کلاسیک با این شیوه نظرات نادرستی که در خصوص گروه های مردم وجود دارد را برجسته می کنند. کاریکاتور چهره نیز یکی از پرطرفدارترین شاخه های هنر کاریکاتور است که در آن چهره افراد، خصوصا چهره افراد مشهور با یک مضمون ویژه و با اغراق در برخی مشخصه های ظاهری ترسیم می شود. نکته مهم در خصوص کاریکاتورهای چهره این است که در این آثار تصویر شخص کاملا قابل شناسایی است و قرار نیست چهره ای متفاوت از یک فرد ترسیم شود. تنها نکته این است که برخی از مشخصات چهره مانند بینی، چشم ها یا لب ها برجسته تر از حالت معمول و با حالتی طنز مانند ترسیم می شود.

نمایشگاه هنر ایران: در آثار ادبی، کتاب ها و مجلات و نشریات مطبوعاتی نیز کاریکاتورها کاربرد زیادی دارند. آنها با هدف ارائه هر چه بهتر مفهوم و پیام یک متن یا یک داستان و حتی یک خبر مورد استفاده قرار می گیرند. در نتیجه اثرگذاری بسیار بهتری خواهند داشت.

هدف از کاریکاتور چیست
ترسیم کاریکاتور در هر شاخه و مضمونی که باشد یک هدف مشخص را دنبال می کند. این هنر راهی است برای تقویت ماهیت اولیه یک فرد که نسخه جالبی از آنها را با استفاده از جنبه های طنز ایجاد می کنند. هدف اصلی این هنر سرگرمی است. اما در برخی شاخه ها مانند طنزهای سیاسی و ادبی، هدف بیان یک نکته یا یک داستان یا حتی یک اعتراض اجتماعی با زبان طنز است. تعامل از طریق آثار هنری همیشه آسان ترین راه برای ارتباط برقرار کردن در جامعه بوده است. از بین تمامی هنرهای موجود یکی از کارامدترین شاخه های هنری برای برقراری یک ارتباط سازنده و موثر بین هنرمند و مخاطب، همین آثار کاریکاتوری بوده است.

چطور می توان یک اثر کاریکاتوری را ترسیم کرد؟
در درجه اول هنرجو باید به دنبال سوژه خود باشد. در واقع کاریکاتوریست باید ببیند که چه سوژه ای خاص است و می تواند از آن به عنوان یک گزینه ایده آل برای ترسیم کاریکاتور استفاده کند. در درجه دوم کاریکاتوریست باید به دنبال ترسیم اشکال و طرح های اولیه از سوژه باشد. سپس باید به دنبال گزینه هایی بگردد که کمی غیر عادی ترند و می تواند آنها را برجسته کند.

بعد از ترسیم یک طرح اولیه و یافتن نقاط و مشخصه های غیر معمول نوبت به اغراق و برجسته سازی این ویژگی ها می شود. با بزرگ تر کردن یا کوچک تر کردن این ویژگی ها یا نشان دادن آنها به طریقی متفاوت که جلب توجه کند، کاری است که در این مرحله کاریکاتوریست باید انجام دهد.

بعد از اغراق جزئیات باید به دنبال یک داستان بود. در واقع این کار تا حدود زیادی با همان مرحله اغراق کردن انجام شده است. با این حال برای بهتر شدن تاثیر اثر کاریکاتور بهتر است این آثار یک داستان مشخص برای ارائه به مخاطب خود داشته باشند.

شیوه های ترسیم آثار کاریکاتوری
برای ترسیم این آثار کاریکاتوریست ها هم می توانند از شیوه های دستی و کشیدن کاریکاتور با استفاده از قلم و کاغذ استفاده کنند و هم در شیوه های مدرن تر، از نرم افزار برای ترسیم این آثار کمک بگیرند. به آثار کاریکاتوری که با استفاده از نرم افزارهای دیجیتالی کامپیوتری ترسیم می شوند، کاریکاتور دیجیتالی می گویند. نرم افزارهای بسیار تخصصی و کاربردی وجود دارند که آنها را اختصاصا با عنوان نرم افزارهای کاریکاتوری می شناسند.

بهترین نرم افزارهای کاریکاتور چیست
برنامه ها و نرم افزارهای بسیار کاربردی و پیشرفته ای با عنوان برنامه های کاریکاتور ساز وجود دارند که می توان از آنها در سیستم های اندرویدی و آی او اس استفاده کرد. برخی دیگر نیز نسخه های مخصوص ویندوز و مک هستند که هنرمندان دیجیتالی می توانند از آنها استفاده کنند. لیستی از بهترین نرم افزارهای پیشنهادی شامل موارد زیر می شود:

نمایشگاه هنر ایران: ادوبی فتوشاپ که هم در ویندوز و هم در سیستم عامل مک قابل استفاده است
نرم افزار اوتودسک اسکچ بوک
نرم افزار Paint Tool Sai مخصوص ویندوز
نرم افزار Clip Studio Paint مخصوص ویندوز و مک او اس
نرم افزار Avatoon
نرم افزار Photo Sketch
نرم افزار Cartoon Pictures
برنامه Pencil Sketch
نرم افزار MomentCam Cartoons & Stickers

کاریکاتور دیجیتالی چه مزیت هایی دارد؟
در حالی که شیوه های سنتی ترسیم کاریکاتور همیشه محبوبیت دارد و بین هنرمندان رایج ترین روش است، اما با این حال شیوه های دیجیتالی نیز به دلیل برخی از مزیت هایی که دارد در حال رایج شدن بین کاریکاتوریست هاست.

در درجه اول این که یک کاریکاتوریست می تواند با استفاده از نرم افزار در کم تر از یک ساعت ده ها طرح از یک سوژه را ترسیم کند و این طرح ها می توانند هم در تم سیاه و سفید و هم رنگی تهیه شوند. در نتیجه افزایش سرعت اولین مشخصه کاریکاتور دیجیتالی است.

نمایشگاه هنر ایران: علاوه بر این کاریکاتوریست می تواند در یک زمان واقعی و در یک نمایشگر بزرگ تر تمامی پروسه ترسیم کاریکاتور را به خوبی مدیریت کرده و پیش ببرد. در مواردی که هدف از ترسیم یک اثر کاریکاتوری، فروش یا تبلیغات است می توان لوگوی کمپانی یا پیام شخصی سفارش دهنده را نیز روی کار درج کرد. پرینت سریع و در اندازه های مختلف کار و امکان به اشتراک گذاری راحت نمونه کار در پلتفرم های آنلاین از دیگر مزیت های کار با نرم افزارهای دیجیتالی برای ارائه یک اثر کاریکاتور است.

چه چیزی یک اثر کاریکاتور را به یک اثر عالی و زیبا تبدیل می کند؟
در درجه اول برای این که یک اثر کاریکاتور به یک اثر زیبا و حرفه ای تبدیل شود باید با دلیل انجام این کار و هدف اصلی آشنا شد. در واقع ایجاد یک کاریکاتور عالی با تصمیم گیری در مورد این که در وهله اول به چه چیزی نیاز است، شروع می شود. دانستن هدف پنهان شده پشت یک اثر کاریکاتور اولین قدم برای رسیدن به یک اثر ماندگار و جذاب است. با دانستن هدف پشت کاریکاتور می توان دلیل روشنی برای گنجاندن جزئیات ضروری در طرح مورد نظر پیدا کرد.

در آثار هنری، کاریکاتورهای خوب اغلب بر توصیف فیزیکی، ظاهر بیش از حد اغراق آمیز تمرکز می کنند. اما برخلاف هنر، ادبیات به شما اجازه می دهد تا از رفتار و ویژگی های شخصیتی نیز کاریکاتور بسازید. کاریکاتورها اغلب توهین‌ آمیز هستند، اما می‌ توانند مکمل هم باشند. این انعطاف‌ پذیری به شما اجازه می‌ دهد تا شخصیتی باورپذیر فراتر از یک کلیشه بسازید.

نمایشگاه هنر ایران: یک کاریکاتور خوب به عنوان آینه ای برای بیننده و مخاطب اثر عمل می کند. این آثار باعث می شوند که بیننده عمیقا در مورد موضوع پنهان شده در پشت هر اثر فکر کنند و به آنها دیدی عمیق داشته باشند. حتی اگر اثر کاریکاتوری مورد نظر صرفا ارزش سرگرمی داشته باشد نیز می توان از آن برای انتقاد از ویژگی ها و مشکلاتی که در جامعه و فرهنگ خود مشاهده می کنید استفاده کرد. در نتیجه در یک کلام می توان گفت یک کاریکاتور عالی هدفمند و برنامه ریزی شده برای بیان یک نکته به خصوص ترسیم می شود و نه صرفا یک کلیشه.

در کنار تمام این موارد قطعا مهم ترین چیز برای خلق یک اثر کاریکاتوری موثر و جذاب، آموزش است. آموزش می تواند اصول اولیه را به هنرجو یاد دهد و باید ها و نباید هایی که در این زمینه باید به آن توجه کند را گوش زد کند. به این ترتیب می توان شروع مسیر را با قدم هایی مطمئن تر و حرفه ای تر برداشت.

چه چیزی می تواند یک اثر کاریکاتوری بد را بسازد؟
درست زمانی که بر عکس ترسیم یک اثر خلاقانه و هدفمند پیش می رویم و اثر مورد نظر هیچ هدف و ارزشی را پشت خود پنهان نکرده است، یک اثر بد کاریکاتوری خلق شده است. استفاده از کلیشه در آثار کاریکاتوری یک اشتباه بزرگ است که می تواند آثار را خسته کننده و بی ارزش کند. شخصیتی که در خصوص آن اغراق می شود باید قابل تشخیص باشد اما قابل پیش بینی نباشد.

کاریکاتورهایی که به صورت ناخودآگاه و بدون برنامه و هدفی ترسیم شده اند می توانند منعکس کننده جهل باشد و به صورت ناخواسته دیدگاه های نژاد پرستانه و جنسیتی را انتقال دهند. در نتیجه به جای این که این اثر بتواند تاثیری مثبت داشته باشد، با موجی از انرژی های منفی و ناخوشایند همراه خواهد شد.

خلاصه
کاریکاتور شاخه ای از هنرهای تجسمی است که اساس آن طراحی چهره است. می توان این آثار هنری را در سراسر هنر و ادبیات دید. این هنر یکی از ابزارهای ادبی محبوب بین نویسندگان است. کاریکاتورها می توانند خنده دار یا توهین آمیز، ظریف یا آشکار باشند.

نمایشگاه هنر ایران: اگر به خوبی از این هنر استفاده شود، آنها می توانند لایه دیگری از معنا را به رمان، داستان یا یک اثر نقاشی اضافه کنند و روشی متفاوت برای خواندن و درک یک متن یا تصویر باشند. با این حال در صورت استفاده نادرست از این هنر به جای برجسته شدن هنر و مهارت یک نویسنده یا هنرمند بیشتر جهل آنها برجسته می شود. آنها در این حالت در کلیشه ای غرق می شوند که بیشتر به خواننده حس توهین و خستگی و آزرده خاطری القا خواهد شد.

سوالات متداول
آیا می توان کاریکاتور را به عنوان راهی مفید برای ترویج تغییر در جامعه در نظر گرفت
در کل یکی از اهداف اصلی و مهم پنهان شده پشت آثار کاریکاتوری همین است. کاریکاتوریست ها تاثیر زیادی در نگاه گروه های مختلف مردم به یک دیگر دارند. آنها می توانند ما را تشویق کنند که به صورت انتقادی تر به خود نگاه کنیم و همدلی ما را نسبت به رنج ها و نا امیدی های دیگران افزایش دهند. خصوصا از طریق طنز های تلخ اجتماعی و سیاسی و دست نوشته های ادبی انتقادی، یک کاریکاتور به خوبی می تواند چنین تاثیری داشته باشد. با این حال باید به این موضوع نیز توجه کرد که اگر اصول و هدف اصلی کاریکاتور دنبال نشود، آنها می توانند بر عکس این کار را هم انجام دهند.

نقاشی های کاریکاتور با نقاشی های پرتره چه تفاوتی دارد؟
شاید در هر دو اثر تصویری از یک فرد یا یک سوژه به خصوص ترسیم شود و پایه هر دو نیز طراحی چهره و اصول اولیه طراحی باشد، اما بین این دو تفاوت هایی وجود دارد. مهم ترین تفاوت این است که در آثار پرتره که از یک نفر کشیده شده است به هیچ عنوان نمی توان ردپایی از تحریف یا اغراق را مشاهده کرد. این در حالی است که در پرتره های کاریکاتوری به صورت عمدی تحریف یا اغراق صورت گرفته است.

به زبانی ساده کاریکاتور چطور تعریف می شود؟
کاریکاتور وسیله ای است که در نوشتن توصیفی و هنرهای تجسمی مورد استفاده قرار می گیرد و در آن جنبه های خاصی از یک موضوع به صورت اغراق شده یا ساده انگاری نمایش داده می شود تا جلوه ای احمقانه یا کمیک ایجاد کند.