نمایشگاه هنر ایران: بافت گلیم لادی: شایستگی بافت گلیم لادی
گلیم لادی یکی از انواع گلیم های اصیل ایرانی است که بافت آن مراحل مختلفی به شرح زیر دارد:
مراحل بافت گلیم لادی
مرحله اول) چله کشی: برای شروع گلیم لادی همانند دیگر انواع گلیم پس از آماده کردن دار، ابزار و مواد اولیه و سیه بندی، چله کشی انجام میشود. سپس کشش چله ها تنظیم و هاف و مهار را درجای لازم قرار میدهند. در این نوع گلیم هم فاصله بین چله ها باید به اندازه ضخامت یک چله یا تار باشد.
مرحله دوم) سربندی (به روش پود معلق یا عبوری:) دومین مرحله بافت گلیم لادی «سربندی» است. برای این کار هر یک از انواع سربندی را به دلخواه میتوان استفاده کرد. در اینجا سربندی موسوم به «پود معلق» یا «عبوری» آموزش داده میشود.
یادآوری میشود این نوع سربندی خود از سه قسمت «زنجیره،» «گلیمک یا ساده بافی» و«نقش اندازی با پود معلق» تشکیل میشود.
الف)زنجیره: زنجیره اولین قسمت سربندی است. زنجیره را پس از چله کشی و به یکی از روش های آموزش داده شده در پودمان اول انجام میدهند.
ب)ساده بافی(گلیمک:) ساده بافی دومین قسمت سربندی است و بعد از زنجیره با استفاده از رشته های رنگی پشمی، انجام میشود. برای ساده بافی، ابتدا پودهای رنگی را انتخاب میکنند. ویژگی های انتخاب پود برای ساده بافی عبارت اند از:
ـ رنگ پود ساده بافی در سربندی معمولاً هم رنگ با زمینۀ گلیم انتخاب میشود.
ـ پود، دولا تاب و کم تاب انتخاب میشود. (پود کم تاب به راحتی در بافت میخوابد. اگر گلیم برای کاربرد زیر انداز بافته شود پود قسمت ساده بافی در سربندی آن از نخ یک لا تاب ولی به شکل دولا استفاده میشود.
اصول ساده بافی:
ـ طول ساده بافی، حدود یک دهم طول کل سربندی است.
ـ ساده بافی در پایین و بالای سربندی و به شکل قاب بافته میشود.
ـ کشش پود در تمام ردیف های بافت، متوسط و یکسان است.(کشش یکسان، فاصلۀ میان چله ها را ثابت نگه میدارد.)
ـ عبور پود از زیر و روی چله ها به صورت مرحله ای است و هر مرحله حدود ده سانتیمتر از عرض چله ها عبور داده میشود.
ـ پود در هر ردیف نسبت به قبل یا بعدی، به صورت زیر و روی تارها قرار میگیرد.
ـ اندازۀ طول پود ساده بافی، متناسب با عرض گلیم و تعداد ردیف های پودگذاری، محاسبه میشود.
ـ دفه گلیم متناسب با ظرافت بافت انتخاب میشود.
ـ دفه زنی با رعایت اصول ارگونومی انجام میشود.
پس از انتخاب پود و آگاهی از اصول آن، ساده بافی را گام به گام به ترتیب، انجام میدهند.
ج)نقش اندازی: سومین قسمت سربندی، نقش اندازی است که به روش پودگذاری با پود معلق یا پود عبوری انجام میشود. برای این کار از همان پودهای رنگی مورد استفاده در بافت گلیم انتخاب میکنند. باید توجه داشت که نقش ها در سربندی از نظر پیچیدگی و تراکم نقش به تناسب پر کاری نقوش گلیم انتخاب شوند.
اصول پودگذاری عبوری
1- در نقش اندازی معمولاً تمام رنگهای انتخاب شده در همه جای این قسمت از سربندی دیده میشود.
2ـ فاصلۀ میان پودهای هم رنگ به کار رفته در سراسر این قسمت تقریباً بین 1الی 8سانتیمتر است.
3ـ معمولاً از نقوش ساده و تکرار شونده برای این قسمت استفاده میشود.
4ـ برای این قسمت معمولاً نقوش کوچک وظریف به کار میرود.
5ـ تنوع پودهای رنگی این قسمت بین 2تا 4رنگ است. پس از انتخاب پودهای رنگی و آگاهی از اصول آن، نقش اندازی را به روش پودگذاری گام به گام انجام میدهند. بعد از نقش اندازی، ساده بافی را دوباره همانند ساده بافی ابتدای سربندی انجام میدهند و به این ترتیب سربندی تمام میشود. در تمام گلیم ها تعداد خانه های نقوش در نقشه باید فرد باشد. (تعداد چله ها در هر گلیمی نسبت به خانه ها تفاوتی ندارد.
مرحله سوم) بافت لادی: پس از سربندی، بافت قسمت اصلی گلیم به روش لادی شروع میشود. به طور معمول روش لادی را برای بافت همه قسمت ها شامل حاشیه و متن به کار میگیرند. در اینجا بافت حاشیه به روش حصیری و بافت متن به شیوه لادی در نظر گرفته و آموزش داده میشود. بافت حصیری ساده تر از لادی است و میتواند به عنوان مقدمۀ بافت لادی قلمداد شود. به عبارت دیگر میتوان بافت لادی را تکامل یافتۀ شیوۀ حصیری به شمار آورد. در بافت حصیری راه راه هایی در راستای طول گلیم (چله ها) بهوجود میآید در حالی که در لادی حالت حصیری به صورت مورب بوده و موازی نیست. همچنین در اینجا از بین انواع شیرازه، به دلخواه شیرازه جناقی انتخاب و آموزش داده میشود. بافت بدنه اصلی (شامل حاشیه و متن) به ترتیب در گام های زیر انجام میشود:
1ـ آماده کردن پود: قبل از بافت لازم است بافنده پود مناسب را آماده کند. برای بافت لادی (و همچنین برای حصیری)دو نوع پود لازم است. یک نوع آن برای پود سراسری و دیگری برای ایجاد نقش استفاده میشود. در انتخاب هر یک از آنها لازم است به نکات زیر توجه شود:
ـ برای پود سراسری از پود یک لا تاب به صورت دو رشته استفاده میشود.
ـ برای ایجاد نقش از پود دولا تاب به صورت یک رشته استفاده میشود.
ـ پودهای نقش انداز رنگی دو لا تاب،کم تاب باشند.
ـ ضخامت پودرنگی نقش اندازی حدود دو الی سه برابر ضخامت چله است.
ـ مقدار پودهای رنگی و پود سراسری متناسب با نقشه و ابعاد گلیم، دقیقاً محاسبه شود.
ـ پود سراسری نازکتر از پود رنگی نقشبافی است.
پودهای رنگی انتخاب شده را (بر اساس نقشه) به صورت گلوله و یا کلاف بریده شده در سبدی کنار دست بافنده قرار میدهند. (چنانچه دار گلیم بافی بزرگ باشد نخها به شکل گلوله یا کلاف بریده شده در بالای دار آویزان میشود. همچنین نقشۀ گلیم در بالای دار و بین چله ها و مقابل بافنده قرار میگیرد.)
2ـ تقسیم چله ها برای شیرازه و نقشه : از سمت راست و چپ 2الی 4تار برای شیرازه بافی در نظر میگیرند همچنین بر اساس نقشه چله ها بر روی دار، سه به یک تقسیم بندی و علامت گذاری میشود.
3ـ شیرازه را شروع میکنند. برای این کار از طرف راست و چپ دو دستۀ دوتاری از هر طرف برای شیرازه (جناغی) انتخاب میشود.
4ـ دو نخ رنگی متناسب با رنگ زمینۀ گلیم یا ساده بافی کناره های آن به شکل دولا برای شیرازۀ هر طرف انتخاب کرده و بر روی یک جفت تار سمت راست و یک جفت تار سمت چپ گره میزنند. از نخ های شیرازه به صورت دو لا استفاده میشوند.
5ـ سر دو نخ شیرازه از دو جهت یک جفت تار خارج میشود. حرکت نخهای شیرازه برای ایجاد طرح جناغی (به صورت ضربدری) باید به سمت پهلوی دو طرف گلیم باشد (نه روبه روی بافنده.) چنانچه برای دو نخ هر طرف شیرازه جناغی، از دو رنگ استفاده شود، طرح جناغی دو رنگ به وجود می آید.
6ـ پس از معلوم کردن وضعیت شیرازه، برای بافت حاشیه به روش حصیری چله ها را با توجه به نقشه سه به یک تقسیم میکنند.
نکته: هر خانه از نقشه در گلیم، یک تار محسوب میشود. (تنها در گلیم سوماچ (ورنی) هر خانه نقشه معرف دو چله هست.)
7ـ با انتخاب دو نخ (پود) رنگی، یکی برای زمینه ودیگری برای ایجاد نقش از سمت راست و با توجه به نقشه، بافت حصیری را شروع میکنند. بافت رج اول (رجهای اولیه) ساده است. در بافت حصیری با توجه به نقشه در مقابل بافنده به ترتیب سه تار برای نقش و یک تار برای پود مشاهده میشود. بر روی تک تار هیچ نقشی انداخته نمیشود و در هر رج تنها دو بار پود سراسری به صورت یک رفت و برگشت با آن درگیر میشود. به همین دلیل تا انتهای کار (در بافت حصیری) یک خط ممتد در راستای چله ها ایجاد میشود. برای ایجاد نقش 3تار را با توجه به نقشه انتخاب میکنند و نخ را از روی 3چله انتخاب شده عبور میدهند و از پشت یک تار رد میکنند (یک تار جدا میماند.) دوباره 3چله بعدی برای ایجاد نقش انتخاب میکنند و مانند قبل ادامه میدهند (حرکت به صورت سه چله از رو یک چله از زیر است. برای شروع از سمت راست، بافت را آغاز میکنیم و ابتدای نخ از سمت راست در پشت قرار میگیرد و انتهای سر نخ در سمت چپ کار، به پشت کار انتقال پیدا میکند و پس از پود دهی سراسری نخ را در ادامه بافت از پشت سمت چپ کار به سمت جلوی کار می آورند و از روی کار به سمت راست و در نهایت به پشت کار انتقال میدهند. با انجام تمام این مراحل یک رج ایجاد میشود. ممکن است در یک رج چند نقش ایجاد شود که با توجه به تعداد نقش تنوع رنگی نیز به وجود می آید.
8ـ پس از هر رج بافت پودگذاری سراسری (که تک تار را میپوشاند،) حداقل با یک بار رفت و برگشت و در برخی مناطق در نهایت با دوبار رفت و برگشت صورت میگیرد و عمل دفتین زدن با دقت انجام میشود.
نکته: طرح و نقش در این نوع گلیم به صورت برجسته است. علت برجستگی، همان یک تار بدون نقش است که تنها با گذراندن پود سراسری پوشانده میشود.
ـ در این نوع گلیم، نقوش را به صورت پلکانی میتوان ایجاد کرد اما به صورت اریب (با خط صاف) ممکن نیست.
9ـ عمل نقش اندازی و پودکشی و دفه زنی تا پایان کار (در اینجا بافت حاشیه) ادامه پیدا میکند. در هر رج نخ های باقی مانده را از پشت کار به روی کار می آورند و به این صورت ادامۀ نخها در پشت کار توسط پود سراسری درگیر میشود.
ـ ابتدا و انتهای نخ هایی که در این نوع گلیم از آنها برای نقش اندازی استفاده میشود، همیشه در پشت کار قرار میگیرد. که در رج بعدی پس از عبور پود رنگی، اگر دوباره به همان رنگ نخ احتیاج بود آن را از پشت کار به جلوی کار انتقال میدهیم تا طرح ایجاد شود.
ـ در این روش وقتی یک طرح با یک رنگ ایجاد میشود و ادامۀ نخ آن در پشت قرار میگیرد، دوباره با فاصله چند تار مجدداً برای طرحی با همان رنگ، نخ را از پشت کار به حالت معلق تا ابتدای همان تار (تاری که قرار است طرح بر روی آن ایجاد شود) میکشند، و به سمت جلو می آورند. در نتیجه در پشت کار تعدادی نخهای معلق باقی می ماند.
ـ نخهایی که برای پود سراسری در نظر گرفته شده است با توجه به نقشه، میتواند رنگ خطوط عمودی ممتد در کل طرح را مشخص کند، پس انتخاب رنگ آن بسیار اهمیت دارد و باید متناسب با رنگ های
نقوش گلیم نیز باشد.
ـ اگر فاصله این نقوش هم رنگ از یکدیگر خیلی زیاد باشد دیگر از روش معلق استفاده نمیشود و نخ را در پشت کار قطع میکنند.
10ـ بافت متن به شیوه لادی: چنانکه گفته شد، این نوع گلیم در واقع میتواند تغییر و تکامل یافته گلیم حصیری به شمار رود. شیوۀ بافت کاملا مشابه شیوۀ بافت حصیری است اما دو تفاوت عمده هم دارد. اول اینکه نوع اشکال آن تنها پلکانی نیست و میتوان در آن از اشکالی با فرم اریب هم استفاده کرد. دیگر آنکه خط عمودی ممتد در این نوع کار دیده نمیشود و باتوجه به جابه جایی اشکال، این خط عمود نیز جابه جا میشود و به شکل اریب در می آید (حرکت میکند) تقسیم بندی تارها در این روش در مناطق مختلف، متفاوت است و موجب تغییر در ایجاد نقش میشود. در برخی مناطق تقسیم بندی تارها 3تار ـ 3تار و حتی بیشتر است. در حالی که در گلیم حصیری تارها به دسته های 1و 3تایی تقسیم میشود. در این نوع گلیم زمینه کار ساده و نقش به صورت پیچ یا گذری ایجاد میشود. و میتواند کم نقش و نگارتر از گلیم حصیری بافته شود.
11ـ پس از بافت متن اصلی گلیم و اتمام کار، حاشیۀ بالایی مجدداً حصیری ادامه مییابد و کار بافت به اتمام میرسد و ادامۀ مراحل، طبق شروع کار تکرار میشود.
