نمایشگاه هنر ایران: روش های گوناگون برای خلق هنر چاپ دستی
این چاپ که به چاپ هنری نیز معروف می باشد به روش های گوناگونی انجام می گیرد و تنوع بالای آن را می توان مدیون هنر و ذوق هنرمندانی دانست که به این روش ها علاقه مند شدند. در واقع هنرمندان و مبتکران با آزمودن روش های گوناگون باعث شدند تنوع روش های چاپ دستی با گذر زمان افزایش یابد. این هنرمندان با امید به ساخت و خلق آثاری منحصر به فرد دست به این کار زدند. امروز آثار به جا مانده از برخی از آن ها شاهد و گواه موفقیت این دسته می باشد. در ادامه این مقاله به بیان برخی از مهمترین انواع چاپ دستی از گذشته تا امروز می پردازیم، که عبارتند از:
چوب تراشی
چاپ سنگی (لیتوگرافی)
حکاکی
آکواتین
تکه چسبانی
و …
نمایشگاه هنر ایران: چاپ هنری یا همان چاپ دستی به طور کلی تر به چهار بخش تقسیم شده است این تقسیم بندی در گذشته بر اساس کلیشه ها و جنس آن-ها انجام می گرفت. اما امروزه بیشتر فرایند کلیشه سازی مهم می باشد و در این تقسیم بندی نقش دارد. این چهار دسته به صورت تیتروار عبارتند از:
سیلو گرافی ( چوب، لینولئوم، فایبرگلاس، مقوا و … )
کالکو گرافی ( فلز )
لیتوگرافی ( سنگ، فلز )
سریگرافی یا سیلک اسکرین ( توری )
چوب تراشی
یکی از انواع چاپ دستی که بسیار مورد توجه هنرمندان می باشد چوپ تراشی می باشد. چوب تراشی در واقع یکی از شیوه های قدیمی چاپ و تکثیر به حساب می آید. در این روش تصویر مطلوب را بر روی تکه چوبی که دارای سطح صافی می باشد می گذارند. با تراشیدن بخش هایی از چوب که در متن تصویر نمی باشند تصویر اصلی به صورت برجسته نمایان می شود. در مرحله بعد سطح چوبی به دست آمده را به جوهر آغشته می نمایند و آن را بر روی سطحی مفروض که عموما کاغذ یا پارچه می باشد می گذارند تا تصویر مطلوب بر روی آن نقش بندد.
نمایشگاه هنر ایران: حدود ۶ قرن قبل و در اواسط قرن پانزدهم میلادی چوب تراشی یکی از شیوه های پرکاربرد جهت چاپ و تکثیر نوشته ها،تصاویر و … به حساب می آمد. این روش الهام بخش انواع چاپ ها می باشد و در هنر های تجسمی نیز بسیار تاثیرگذار واقع شده است.
چاپ سنگی
چاپ سنگی یا همان لیتوگرافی به یکی از انواع چاپ دستی می گویند. این روش در اواخر قرن هجدهم میلادی در آلمان اختراع گردید. چاپگران و فعالان حوزه چاپ از این روش سال ها جهت چاپ کتاب و تصاویر بهره می بردند. در وهله اول این چاپ به صورت آزمایشی انجام می گیرد تا ایرادات آن مشخص گردد و پس از آن با کمک آب، اسید و صمغ عربی جهت اصلاح قسمت-هایی از سنگ که به خوبی برجسته نمی باشند رفع ایراد می گردد. مراحل چاپ سنگی به ترتیب زیر انجام می گیرند:
در این چاپ ابتدا کاغذی که عموما پایه آن پلاستیکی می باشد را با مرکبی مخصوص آغشته می نمایند.
سپس این کاغذ را بیش از ۲۴ ساعت داخل آب می گذارند.
در ادامه با قرار دادن کاغذ بر روی تخته سنگی مسطح تصویر را به سطح منتقل می نمایند.
سپس با اسید ریختن بر روی سنگ قسمت های فاقد تصویر تقریبا حدود یک میلی متر خورده می شوند.
در ایمن مرحله تصویر مطلوب به حالت برجسته مشخص می گردد.
این تکه سنگ اکنون آماده چاپ می باشد.
در فرایند این چاپ ابتدا با استفاده از غلطک هایی مخصوص سنگ را به جوهر آغشته می نمایند.
سپس با قرار دادن کاغذ بر روی آن سنگ فرایند چاپ انجام می گیرد.
حکاکی
بی شک حکاکی قدیمی ترین روش از انواع چاپ دستی می باشد که بر پایه کنده کاری بنا شده است. هنرمند ایتالیایی مارک آنتونی ریموندی یکی از هنرمندان بزرگ و شاخص تاریخ می باشد که از این شیوه آثار هنری متنوعی را خلق نموده است. در این روش که بسیار مورد استفاده هنرمندان می باشد، مراحل ذیل جهت چاپ آثار هنری انجام می گیرند:
هنرمند از صفحه ای فلزی برای ثبت طرح خود استفاده می نماید.
در ادامه به خالی نمودن متن اصلی طرح به وسیله ابزار آلاتی مخصوص مانند مغار می پردازد.
سپس از جوهری مخصوص که مایع نمی باشد کل سطح زینک را می پوشاند.
در ادامه بخش های فلزی را با دستمال پاک می نماید.
قسمت های کنده کاری شده و گود رفته شامل چاپ می شوند.
سایر قسمت های کنده کاری نشده عاری از جوهر و چاپ می باشند.
نمایشگاه هنر ایران: در نهایت کاغذ مخصوص این چاپ که به صورت مرطوب نیز می باشد را با استفاده از یک پنل فلزی در زیر دستگاه پرس قرار می دهند و اثر هنری مطلوب را به چاپ می رسانند.
آکواتین
ریشه های تکنیک آکواتین به اوایل قرن نوزدهم میلادی بر می گردد. این روش تا حدودی به روش حکاکی شباهت دارد. هر دوی این روش ها زیرمجموعه ای از روش چاپ intaglio می باشند. این شیوه از روش های چاپ می باشد که توسط ایتالیایی ها اختراع گردیده است. شیوه آکواتین بر روی شکل و حجم تمرکز می نماید. طرح های چاپی با این روش شباهت زیادی به نقاشی های آبرنگ دارند و از این جهت این شیوه مورد پسند اغلب مردم قرار گرفته است. مراحل چاپ آکواتین به طور خلاصه وار عبارتند از:
در روش آکواتین ابتدا خراش هایی بر روی زینک یا سطح فلزی مطلوب ایجاد می نمایند.
این خراش ها بر اساس طرح نهایی می باشند و منجر به شکل گیری آن بر روی زینک می گردند.
استفاده از رزین و حرارت دهی به زینک موجب می شود بخش های خراش خورده رزین بیشتری جذب نمایند.
سپس زینک را داخل اسید می نمایند تا خطوط و مرز های این خراش ها از بین بروند.
در نهایت تصویر دلخواه هنرمند بر روی این زینک ها ثبت می گردد.
تکه چسبانی
تکه چسبانی یکی دیگر از انواع چاپ دستی می باشد که از سایر روش های این چاپ متفاوت می باشد. در این روش دیگر خبری از کنده کاری و تراشیدن نمی باشد. این روش بر پایه چسباندن تکه های گوناگون در کنار یکدیگر و خلق یک اثر استوار می باشد. در این روش چاپی می توان از کاغذ و یا سایر اشیاء استفاده نمود. دقت، ظرافت و خلاقیت عناصری هستند که باعث می شوند چاپ نهایی از کیفیت بالایی برخوردار گردد. در این چاپ بهتر است از کاغذ هایی استفاده شود که طول و عرض آنها از ۱۰ سانتی متر بیشتر نباشد.
نمایشگاه هنر ایران: هر یک از انواع چاپ دستی که در این مقاله به آن ها اشاره نمودیم و سایر روش های این چاپ مستلزم داشتن مهارت و دانش کافی می باشند و جهت آموزش و فراگیری آن ها نیاز به یک استاد ماهر در آن زمینه غیر قابل انکار می باشد. کاملا واضح است که به دست آوردن مهارت در این روش ها به آسانی میسر نمی شود و اشخاصی که علاقه مند به یادگیری آن ها می باشند لازم است با تمرین و پشت کار و آموزش دیدن به وسیله یک استاد چیره دست این تخصص ها را کسب نمایند.
جمع بندی
چاپ دستی یکی از روش های چاپ می باشد که از دیرباز تا کنون مورد استفاده قرار گرفته است. البته در جهان امروز به ندرت از چاپ دستی استفاده می کنند و صنعت چاپ به کمک ماشین آلات این صنعت به روش چاپ افست و چاپ دیجیتال عمل می کنند. در این مقاله سعی کردیم درباره انواع روش های چاپ دستی صحبت کنیم و درباره هر یک از این روش ها توضیحاتی دهیم.
