نمایشگاه هنر ایران: آموزش گلدوزى
هنــر گلدوزی در فضای خانه های ایرانی جایگاهی خــاص دارد.بنابرایــن، پرداختــن به هنــر گلدوزی و ابریشــم دوزی ســاعات و لحظــات زندگــی را برای همه شــیرین و محصول کارشــان را ماندنی میســازد. بــرای بهره گیری بیشــتر از ایــن هنربه این توصیات ضروری توجه کنید.
وسایل گلدوزی
وسایلی مانند سوزن، قیچی، نخ، انگشتانه، کارگاه، پارچه، کاربــن، میز نور، متر، کاغذ و مداد در بیش ِ ــتر ســوزن دوزی های ایران به کار میرود. سوزن در انواع مختلف معرفی شده اســت که هر یک جهت دوخت یک هنر بــه کار میرود. پارچه نیــز در هنر گلدوزی نقــش بســیار مهمــی دارد. در هنــر ســوزن دوزی از پارچه های بسیار ضخیم نمیتوان استفاده کرد و پارچه در این دوختها باید از یک بافت مناســب برخوردار باشد. در هنــر گلدوزی نــخ و پارچــه مهمترین نقش را دارنــد، به طــوری که با تهیه ی ِ نخ مناســب و با رنگ بندی صحیح میتوان گلهــا و طبیعت را به زیبایی بر روی پارچه نقش بست.
سوزن
سوزن انواع مختلفی دارد و از هر یک برای کاری مخصوص اســتفاده میکنند. کاربرد سوزن در خیاطی و سوزن دوزی ها به ضخامت پارچه و نخ و نوع دوخت بســتگی دارد. انواع سوزنها با این نامها در بازار یافت میشود:
الف) ِک ِرول:1مخصوص گلدوزی است ازشماره ی 8 این ســوزن برای پارچه های لطیف و نازک کاری با یک یا دو لا نخ گلدوزی میتوان اســتفاده کرد برای پارچه های متوســط ماننــد کتان و پارچه های پشــمی لطیف از سوزن شمارهی 6و ،7با 2تا 4لا نخ گلدوزی استفاده میکنند. برای پارچه های ضخیم از ســوزن شــماره ی 5و از شش لا نخ گلدوزی استفاده میکنند.
ب) ِچنایل :1از این ســوزن بــرای گلدوزی روی پارچه هــای درشــت بافــت، مانند پارچه های پشــمی ضخیم و پارچه های کشــباف و کنفی استفاده میشود. الیاف ابریشم خام و بدون تاپ را توسط سوزن شماره 20 و الیاف پشــم بدون تاپ را توسط سوزن شماره14و17استفاده کنید.
ج) رفــو دارنینــگ : 2از این ســوزن، چون طول بلنــدی دارد. بیشــتر در کارهایی که دوخت درشــت دارند. مانند الیافِ پشــم و کاموا اســتفاده میکنند.
د) تَپِســتری :3از این سوزن، که امروزه به نام سوزن گوبلن دوزی معروف است، برای پر کردن سطح تور استفاده میکنند و دارای اندازه ها و شماره های متفاوتی است.
هـ) شارپ :1ســوزنی است که به طور معمول برای خیاطی در دســترس اســت و دارای نوک بسیار تیزی اســت. این ســوزن دارای شــماره های مختلف است از شــماره ی 8بــه بعــد آن را برای ســوزن دوزی ها، مخصوصاً بر روی پارچه های لطیف، استفاده میشود.
توجه!
در گلدوزی سعی شود از سوزن ظریف و کوتاه و متناسب با نخ و پارچه استفاده شود.
قیچی
قیچــی نیز از وســایل مهم کار اســت و اندازه ها و فرم هــای مختلفــی دارد.. از انــواع آن میتوان قیچی
زیگزاگ ،قیچیِ برش با اندازه ی متفاوت و همچنین قیچــی مخصــوص گلدوزی ها را نام بــرد. قیچی های مخصــوص گلدوزی ها معمولاً کوچک اند، با فرم ســر صاف یا سر کج و قسمت بُرنده ی آن نیز کوتاه است. قیچی ســرکج را برای بریدن دالبرها و ســوراخ کردن شــبکه هایی که در ســطح کار دوخته میشــود به کار می برند.
انگشتانه:
یکی از وســایلی که هم در کارهای سوزندوزی و هم در خیاطی به کار میرود انگشتانه است. انگشتانه یک وسیله ی بسیار لازم و ضروری است. بدون آن از سرعت عمل کاسته میشود و کار ظرافت وزیبایی کامل نخواهد داشت. انواع مختلف آن فلزی، پلاستیکی و چرمی موجود اســت ولی نوع فلزی ضد زنگ آن بهتراز انواع دیگر است.اندازه ی آن باید کاملا متناسب با انگشت سوم دست باشد.
نخ:
نخ هــای گلدوزی و ســوزندوزی انــواع مختلف دارد:
● نخ عمامه
● نخ ابریشم
● نخ پشم
● نخهای مصنوعی
● الیاف فلزی
● دمسه
الــف) نخ عمامه: نخی تابدار و براق اســت و برای دوخت هــای درشــت و نقش هایی که طرح برجســته دارند و بافت حاشیه های قلاب بافی مورد استفاده قرار میگیرد.
ب) نخ ابریشم: این نخ به دو صورت عمامه و کلاف تهیه میشــود. الیاف کلاف آن بیشــتر بــرای دوخت ابریش ــمدوزی و الیاف عمامه ی آن، که ضخامت نسبتاً زیادی دارد، برای دوخت انواع حاشیه دوزی و کروشه بافت با قلاب به کار میرود.
ج) نخ پشــم: به دو صــورت کلاف کاموا و الیاف پشم خام نتابیده در بازار عرضه میشود که از الیاف تابیده نشــده ی آن بیشتر برای دوخت استفاده میشود.
د) نخ هــای مصنوعی: انواع مختلفــی از این نخ در بازار عرضه میشــود که در دوخــت و دوزها کاربرد فراوانی دارد.
هـــ) الیاف فلــزی: از این نخ ها بیشــتر جهت تزیین گلدوزی و ســوزن دوزی ها اســتفاده میشــود و این الیاف به دو صورت کلاف و قرقره به رنگ های طلایی ونقرهــای بــه نام های نقــده و گلابتون تهیه میشــود.
و) نخ دمسه: این نخ، معمولی ترین نخ در گلدوزی و ابریشم دوزی است، به صورت کلاف های کوچک که دارای رشته نخ های شش لاست و از رنگ بندی های بســیار متنوع و ثبات رنــگ خوبی برخوردار اســت.
کارگاه
یکی از اساسی ترین ِ وسایل سوزن دوزی ها کارگاه اســت و معمــولاً به دو نــوع گرد و مســتطیلی عرضه میشوند.از ِ نوع گرد آن معمولاً برای کارهای کوچک و ظریف اســتفاده میکنند. استفاده از کارگاه در کار سوزن دوزی به این سبب است که باعث میشود، کاربر اثر دوخــت روی آن جمع و چروک نشــود. البته، باید دقت کرد تا ســطح پارچه ً کاملا کشــیده و صاف درون کارگاه قــرار گیــرد. کارگاه گرد از دو دایره ی بزرگ و کوچک تشــکیل شــده اســت، به طوریکه دایــره ی کوچک در درون دایره ی بزرگ جا میافتد. همچنین پیچی بر روی دایره ی بزرگ هســت که برای تنظیم و ســفت کردن کارگاه به کار میرود و دوخت را راحتتــر میکند. کارگاه های پایه دار به دو شــکل دایره یا مستطیل موجودند. نوع مستطیل شکل آن برای کارهای بزرگ به کار میرود.
توجه!
1- در هنگام گلدوزی، سعی شود دستها شسته و تمیز باشد تا پارچه ودوخت کثیف نشود.
2- پارچه در کارگاه زیاد کشــیده نشــود زیرا تار و پودهای پارچه باز میشــود و پارچــه فرم خود را از دست میدهد.
پارچه
زمینه ی دوخت طــرح را میتوان از هر نوع پارچه انتخــاب کرد، با این شــرط که تناســب طرح و طرح پارچه و جنس نخ و نوع دوخت رعایت شود. برای دوختن الیاف ضخیم باید پارچه های ضخیم تر به کار برد. دوخت انواع سوزندوزی برای َ ملحفه ها و رومیزی و غیره منحصراً روی پارچه های قابل شست و شو انجام میگیرد. انواع پارچه های نخی کتانی، پشمی لطیف و ریز بافت و هر نوع پارچه ای، که بافت مســطح داشــته باشد، میتوان برای گلدوزی استفاده کرد. پارچــهای کــه دارای بافت ناهموار یــا رنگارنگ باشــد مناسب گلدوزی نیست، زیرا سطح الیاف پارچه و رنگ متنوع آن مزاحم کار اســت، در نتیجه الیاف نخ به راحتی روی آن نمیخوابد و ســوزن دوزیها هم خوب دیده نمیشود. برای گلدوزی با الیاف پشم فقط باید از پارچه های پشــمی اســتفاده کرد. هر چه ضخامت الیاف پشم در گلدوزی بیشــتر باشــد پارچه را باید به همان نســبت درشت بافتتر انتخاب کرد زیرا نخ ضخیم را نمیتوان از میان پارچه ای ریز بافت رد کرد. پارچــه ی گلــدوزی باید ً کاملا مســتحکم باشــد. زیرا پارچه در میان کارگاه از اطراف با فشــار کشــیده میشود. بنابراین، باید به پارچه های با الیاف مصنوعی توجه داشــت. زیرا بســیاری از ایــن الیــاف مقاومت طبیعی ندارنــد. به طور کلــی برای پارچه هایی کــه به حالت آویــزان قرار میگیرنــد مانند پرده هــا و روتختی ها و غیرآنهــا پارچه های کتانی کنف، کتان دســت بافت، ساتن یا کتان ارگاندی مناسب است. روی پارچه های نخی مطلقاً نمیتوان با الیاف پشــم گلدوزی کرد، زیرا الیاف پشــم بــه زحمت از داخل پارچه عبور میکند و پس از چند بار سوزن زدن پارچه و نخ هر دو پاره میشوند. بــرای تابلوهای دیــواری، دیوارکوبها، قابها و غیرآنها انتخاب پارچه های بیشــتری امکان پذیراســت. پارچه های الیاف مصنوعی که دارای شرایط ظاهری کتان یا کنف یا پشــم باشــد برای دوخت گلدوزی و تهیه ی وســایلی که ذکر شــد مناسب اســت، زیرا این نوع پارچه در قاب و شیشــه به خوبی حفظ میشــود. برای گلدوزی بعضی طرح های استثنایی از پارچه های پُــرزدار چون مخمل و غیره نیز میتوان اســتفاده کرد. دوختهای خیلی ظریــف را گاه روی ارگاندی نخی ارگانزا ابریشمی و یا حتی تور گاز نازک نیز انجام میدهند. شیوه ی طراحی و نقش پردازی روی پارچه هنرمند سوزن دوز پس از انتخاب طرح دلخواه، به نقش پردازی آن بر روی پارچه اقدام میکند. بعضی از هنرمندان که با طراحی ً کاملا آشنایی دارند ابتدا طرح مــورد دلخــواه روی پارچه با مداد ترســیم میکنند، سپس به دوخت آن میپردازند. در مواردی نیز، دوزندگان به دلیل آشــنا نبودن با طراحی یا الزام انتقال نقش ســفارش شــده ی دیگران، ازطرح هــای چاپی یــا طرحهایی که دیگران ترســیم کردهانــد بهره می گیرند. در چنین مــواردی اگر قرار باشد طرح در اندازهای بزرگتر یا کوچکتر از اندازه ی اصلی باشد، لازم است ابتدا دوزنده نسبت به کوچک یا بزرگ کردن طرح اقدام کند. برای این کار شــیوه های گوناگونی رواج دارد که مرسوم ترین آنها استفاده از روش شطرنجی کردن طرح اســت. به این معنا که ابتــدا دور طرح اصلی یک مربع یا مستطیل ترسیم میشود به طوری که برجوانب طرح محاط باشــد. سپس آن را از طول و عرض به مربع های کوچکتــری تقســیم و تعداد خانه های آنرا محاســبه میکننــد و بعد بــا توجه به کوچک کــردن یا بزرگ کردن، طرح اصلی رسم شده را ترسیم میکنند. چنانچه پارچه ی زمینه از پارچه های نازک باشــد. بهتریــن روش انتقال طرح آن اســت که طرح را روی شیشــه ی پنجره بچســبانند، بعد پارچه انتخابی را روی آن بگذارند و با مداد کمرنگ به ترســیم طرح بر روی پارچه بپردازند از میز نور نیز میتوان اســتفاده کرد. چنانچه پارچه ی انتخابــی برای دوخت پرزدار یا تیره باشــد، ابتدا طرح را روی کاغذ کالــک، که ابعاد آن کمی بزرگتر از اندازه ی پارچه باشــد، ترسیم میکنند. بعد با ســنجاق یا رولت خیاطی تمامــی خطوط طرح روی کاغذ را با فواصل نزدیک به هم سوراخ میکنند و ســپس طــرح را روی پارچه میگذارنــد و مقداری پــودر گچ، یا هر نوع پودر ســفید رنگ دیگری را که با تــکان دادن پارچه قابل پاک شــدن باشــد بر روی قســمتهای سوراخ شــده ی طرح میریزند تا پودر از ســوراخها عبور کند و بر روی پارچه بنشیند. در پایان، صفحــه ی طرح را به آرامــی از روی پارچه بردارند و با اســتفاده از مداد ســفید طرح کلی را برروی پارچه ترسیم میکنند. بدیهی است چنانچه پارچه ی انتخابی رنگ روشن داشته باشد برای ِ انتقال طرح باید از پودر زغال و مداد سیاه استفاده کرد. روش دیگر، اســتفاده از پودر رنگین در کیسه های مخملی کوچک عروســکی است که در حقیقت به جــای پودر گچ و پــودر زغال بــه کار میرود. روش دیگر نیز اســتفاده از کاربنهای کپی رنگی است که ســرعت انتقال طرح در این روش بیشتر است ولی باید مواظب بود که کاربن پارچه ی زمینه را کثیف نکند. علاوه برروشهای فوق، در اصفهان و کرمان برای انتقال طرح از رنگهای قلمکار به همراهِ قالبهای آن اســتفاده میکنند و در واقع نقــش را روی پارچه مُهر میزنند.
دوختهای اولیه
شلال ساده
این دوخت در امتداد خطی که ممکن است مستقیم یا منحنی باشــد، شــروع میشود و شــامل کوک های یکنواخت و معمولاً یک اندازه اســت. ممکن است در طرحهــای مختلف تغییراتــی نیز از نظــر اندازه ی کوکهــا ایجاد کرد. این دوخــت معمولاً در دوخت برگها یا ساقه و یا پر کردن یک سطح به کار می رود.
شلال پیچ:
این دوخت در اصل ترکیب دو نوع دوخت است. اوّل شــلال های منظــم و یکنواخــت در محل مورد نظر زده میشوند، ســپس با نخی دیگر متناسب با آن، شــلالهایی به طور مارپیچ از میان شــلالها عبور داده میشود، به طوری که سوزن در داخل پارچه فرو نرود. پس از اتمام کار، دوخت شــباهت به قیطان تابیده پیدا میکند.
توجه!
با دوخت شلال روی پارچه ی چهارخانه میتوانید دوختهای بسیار زیبا با رنگهای متضاد همان پارچه بدوزید.
بخیه ی ساده
بخیه هــای کوتاه در یــک خط به دنبــال هم قرار میگیرند. دوخت بخیه باید از ســمت راســت به چپ شــروع شــود، نخ هم در امتداد خطوط حرکت کند. این دوخــت را معمولاً میتوان برای مشــخص کردن خطوط خارجــی یا تنها برای ســاقه ها یا حاشــیه ها به کار بُرد. شــلال های این دوخت در قسمت روی دوخت به صورت یــک ردیف متصل به دنبال هم می آیند؛ لکن پشــت دوخت شلالها در هر فاصله دوباره تکرار شده است.
بخیه های تزیینی
پس از دوخت بخیه های یک دســت و منظم روی پارچه، نخی متناســب با نخ بخیه انتخاب میکنیم و آن را با ســوزنی که نوک آن تیز نباشــد و در پارچه فرو نــرود، به طور مارپیــچ از زیر بخیه ها عبــور میدهیم. برای تکمیل کار، نخ دیگری که متناســب با نخ ّ اول و دوم باشــد انتخاب می کنیم و در جهت عکس مارپیچ اوّ ل باز از زیــرِ بخیه ها رد میکنیم. به این ترتیب طرح زیبایی ایجاد میشود که میتوان برای تزیین حاشیه ها از آن اســتفاده کرد. هر چه ضخامــت نخهای مارپیچ بیشتر باشد دوخت ما برجسته تر به نظر می آید.
بخیه ی رومانی
از این دوخــت برای ایجاد حاشــیه هایی ظریف و زیبــا و نیز پر کــردن داخل گلهــا و برگها میتوان اســتفاده کرد، به طوری که تمام بخیه ها کاملا کنارهم و چسبیده به هم باشند. دوخت دو مرحله دارد: اول سوزن را از میان پارچه بیــرون می آوریم و یک شــلال بلند میزنیم. ســپس، ســوزن را از پشــت پارچه و در قسمت چپ شلال، از مرکز آن بیرون می آوریم و به طرف راست شلال فرو میکنیم و از قسمت پایین شلال بیرون میآوریم. ایــن کار باید به طــور یکنواخــت و منظم انجام
گیرد.
توپُردوزی ساتن
توپُردوزی به صورت شــلال های کنار هم است. با این دوخت قسمتهایی شــبیه گلبرگها یا برگهای کوچک پر میشود. معمولاً شلالها مانند شکل، کمی مایل دوخته میشوند. همیشه سوزن را از طرف ِ راست طرح داخل پارچه فرو میبریم و از ســمت چپ خارج میکنیم. امّا چنانچه لازم باشــد که طرح را مســتقیم بدوزیم سوزن را از قسمت بالای نقشه یا طرح به داخل پارچه فرو میبریم و از قسمت پایین بیرون می آوریم. در ِ خصوص طرحهای دایرهای همیشه از قطر دایره شروع میکنیم. اوّل نیمه ی طرف راست را، بعد نیمه ی طــرف چــپ را میدوزیم و برای دوختــن برگهای کوچــک و بیضی شــکل از پایین شــروع بــه دوختن میکنیــم و ســوزن را به طور مــورب در پارچه داخل میکنیم.
توپُر دوزی ساده
این دوخت بــرای دوخت برگها وگلبرگها بــه کار میرود. درطرح های وسیع باید طرح را به چند قسمت تقسیم کنیم و سپس هر قسمت را طوری پُردوزی کنیم که شلالها کنار هم و یکدست باشد.
زنجیر تک قلاب
ایــن نــوع دوخــت بهتریــن نمونه بــرای دوخت گلبرگهای کوچک و گلهای وحشی است. سوزن را از راس گلبرگ بیرون می آوریم و نخ را مانند یک حلقه زیر ســوزن قرار میدهیم و مجدداً ســوزن را از رأس گلبرگ داخــل پارچه میکنیم و از طرف مقابل آن خارج میســازیم و با یک بســت کوچک حلقه ی زنجیره را ثابت میکنیم. برای یک گل کامل این کار را طوری تکــرار میکنیم که هر گلبرگ شــعاعی از دایره ی مرکزی گل باشد.
زنجیره ی رومی
در ایــن دوخــت نیز ماننــد زنجیره ی ســاده عمل میکنیــم. با این تفاوت کــه حلقه های زنجیر را قدری گشــادتر میگیریم و ســوزن را به طور مایل در پارچه داخل و خارج میکنیم. باید ســعی کنیم که حلقه های زنجیــره کاملا ًمســاوی ونزدیک به هم دوخته شــود.
زنجیره ی دوبل دوتایی
از این دوخت به حالت حاشــیه ی تزیینی اســتفاده میکنند.برای دوخت این نوع زنجیره ی مانند زنجیره ی ساده عمل میکنند، با این تفاوت که محل دوخت هربار از راســت به چپ و از چپ به راســت تغییر جهت میدهــد. البته باید دقت کنیم زمانی که ســوزن را در ســمت راســت طرح فرو میبریم نخ حلقه شده هم در طرف راســت باشــد و اگر ســوزن را در طرف چپ طرح فرو میبریم، نخ حلقه شــده در طرف چپ باشد.
دوخت جا دکمه دندان موشی
شــروع دوخت از چپ به راست است. سوزن را از پارچه درمی آوریم، به طوری که نخ به صورت حلقه ای در زیر آن قرار بگیرد. این نخ حلقه شــده را با انگشت شست دســت چپ نگه میداریم و وقتی که سوزن را از پارچــه درمی آوریم نخ را رها میکنیم. این عمل را مرتب تکرار میکنیم تا طرح تمام شود.
ساقه دوزی
ســاقه دوزی یکی از دوختهای بســیار رایج است که کاربرد زیادی در ســوزن دوزیها دارد. سوزن را از پارچه درمی آوریم و نخ را در طرف راســت سوزن ثابت نگه میداریم ســپس، به طور مایل ســوزن را در پارچه فرو میبریم وخــارج میکنیم. هرگاه بخواهیم طرح دلخواهمان دارای پهنای بیشــتری باشد میتوانیم ســوزن را در موقع دوخت، بیشتر مایل کنیم. همچنین میتوانیم بــا تکرار چندین رج ســاقه دوزی، کنار هم فضایی را پر کنیم.
زیگزاگ ساده
ایــن دوخت معمــولاً بیــن دو خط مــوازی انجام میشــود. ســوزن را هر بار از سمت راســت در پارچه فرو میکنیم و تعدادی ازتارهای پارچه را روی سوزن میگیریم و از ســمت چپ خارجش میکنیم. طوری که شلال کوچک در پشت دیده شود. این شلال یک بار روی خــط پایین و یک بــار روی خط بالا دوخته میشــود. باید توجه داشته باشــیم که بین هر شلال به انــدازه ی خود شــلال فضای خالی باقــی بماند. از این دوخت، هم برای لبه دوزی پوشــاک و هم برای تزیین به صورت حاشیه استفاده میکنند.
گره فرانسوی
برای دوخت، ســوزن را از پارچه بیرون می آوریم و نخ را یکی دوبار به دور سوزن حلقه میکنیم. سپس ســوزن را در کنار همان نقطه در پارچه فرومیکنیم و دوباره بیرون می آوریم، به طوری که یک شلال خیلی کوچک در پشت پارچه دیده شود. بعد ِ انگشت شست را روی گــره میگذاریم و ســوزن را بــا ملایمت بالا میکشیم تا گره ً کاملا روی پارچه ثابت شود. چنانچه بخواهیم گره برجســته تر باشــد، میتوانیم از نخ دولا استفاده کنیم.
گره رکوکو تزیینی
از این نــوع دوخت در طرح های ظریف وگلهای کوچک اســتفاده میشــود. به این گونه عمل میکنیم کــه ســوزن را از پارچه بیــرون می آوریم. ســپس، به فاصلــه ی 5تا 6میلیمتر از طرف ِ راســت نخ در پارچه فرو میبریم، بعد از همان نقطه ی شــروع، نوک سوزن را بیــرون می آوریم و نــخ را چهار یا پنــج بار به دور سوزن حلقه میکنیم، بعد سوزن را ً کاملا به طرف بالا میکشــیم، به طوری که انگشت شست دست چپ ما روی حلقه ها قرار گرفته باشد. نخ را با ملایمت و بالا میکشــیم تا دوخت ً کاملا جایگزیــن شــود. چنانچه بخواهیــم از این دوخت به صورت گلهای کوچک اســتفاده کنیــم با تکرار آن به صورت دایره ای وحلقــه مانند، در ِ اطراف هم عمل میکنیم.
ستاره دوزی
بــرای این نوع دوخت ابتــدا یک × سپس در میان × آن + یک دیگــر میدوزیم. برای آنکه ســتاره مرکز مشخصی داشته باشــد، یک + کوچک نیز در قسمت وسط میدوزیم. این دوخت را میتوانیم با دوختهای دیگــر با هم برای دوخت گلهای کوچک یا گلهای وحشی مورد استفاده قرار دهیم .
دوخت تار عنکبوتی
دایره ای را در نظر بگیرید. ســپس با دوخت نوک قلاب باز شروع میکنیم، به طوری که دو طرف نوک قلاب شــعاع دایره قــرار گیرد. پــس از آن در طرفین شــعاع های قبلی با فاصله های مساوی و منظم از مرکز دایره دو شلال مستقیم میزنیم و دایره را به پنج قسمت مســاوی تقسیم میکند. ســپس مطابق شکل، از مرکز سوزن را یک در میان از روی شلالها عبور میدهیم، به طوری که شــلالهایی که دور قبلی در زیر ســوزن قــرار گرفته بودند، روی ســوزن و شــلالهایی که در روی سوزن قرار گرفته بود. زیر سوزن قرار گیرند. این کار را آن قدر تکرار میکنیم که دایره ً کاملا پر شود. از این دوخت میتوانیم برای ِ دوخت گلهای وحشی استفاده کنیم.
دوخت بست
این دوخــت در طرحهــای کوچــک و گاهی به صورت حاشــیه در لباسها به کار مــیرود. برای این دوخت اوّ ل نخ ضخیم مثلاً دمســهی شــش لا را در طول طرح میخوابانند، ســپس با سوزن و ِ نخ همرنگ یا رنگی دیگر با فاصله های متناســب روی آن بســت میزنند. مهم این است که فاصله ی عمودی بستهایی که نخ را نگه میدارد یک اندازه باشــد تا نخ زیر را نیز خوب نگه دارد.
توجه!
در روی تورهای ساده میتوانید از دوختهای اولیه مانند دندان موشی، تک زنجیره، شلال طرح بسیار زیبا به عنوان حاشیه بدوزید.
توپُردوزی گلهای بزرگ
برای توپردوزی بهتر اســت ابتدا دور گلبرگها را دوردوزی کنیم. دوخت لبه ی گلبرگها از دو شــلال بزرگ و کوچک تشــکیل میشــود. در شلال بزرگ ســوزن را روی لبه ی سمت راست گلبرگ در قسمت نزدیک به وســط گل از پارچه در می آوریم، ســپس به قســمت بالای لبه ی گلبرگ فــرو میکنیم و کمی پایینتر از روی خط در میآوریم. سوزن را روی خط بالای گلبرگ در قسمت بالای شــلال قبلی فرو میکنیم و از ِ پایین شلال بزرگ بیرون می آوریم. بــه همیــن ترتیــب کار را ادامــه میدهیــم تا دور گلبرگ دوردوزی شود. مرحله ی بعــد، توپر کردن داخل گلبرگ اســت. بعــد از دوردوزی برای اینکه هــر گلبرگ از گلبرگ مجاور متمایز شــود از رنگهای ســایه روشن استفاده میکنیــم. رنگهایــی که بــرای توپــردوزی به کار میروند شــامل رنگ خیلی روشــن، روشن معمولی، متوســط و تیره اســت. لبه ی گلبرگ را با رنگ خیلی روشــن شــروع میکنیم و در مرحلــه ی دوم، برای تو پردوزی رنگ روشــن معمولی را مورداســتفاده قرار میدهیم. برای آنکه لبه ی گلبرگها از یکدیگر متمایز شــوند میتوانیم گل مجاور را با رنگی تیره تر از گل- برگ اوّ ل شروع میکنیم. به عبارت دیگر اگر گلبرگ اول را با رنگ خیلی روشــن شروع کرده ایم گلبرگ مجاور آن را با رنگ روشــن معمولی شــروع میکنیم و به همیــن ترتیب ادامه میدهیم تا کار طبیعی تر جلوه کند. بعــد از دوردوزی و با توجه به ِّ فن ســایه روشــن رنگ ها، که در بالا به آن اشاره شد، کار توپردوزی را شروع میکنیم. سوزن را کمی پایین تر از مرحله ی ّ اول دوخت و از وسط گل می آوریم، درحالی که نخ را به صورت حلقه در پایین دوخت، یعنی بین شــلال کوتاه و بلنــد مرحلهی اوّ ل قرار داده ایم، کمی از پارچه را به سوزن میگیریم. سپس، نخ بالای دوخت قرار میگیرد. پایین دوخت نزدیک به وســط گل، کمی از پارچه را دوباره سوزن میگیریم حدود 2تا 3تار پارچه. به این ترتیب روی شلال یک بست ّ مورب قرار میگیرد. دوخــت این مرحله را دوخت یا بســت مینامیم. دوخت مرحله ی بعد تکرار همین مرحله اســت با این تفاوت که نخ کمی تیره تر میشود. یعنــی اگــر مرحلــه ی قبل را بــا روشــن معمولی دوخته ایم مرحلهی بعد را باید با رنگ متوسط شروع میکنیم. تعداد مراحل به اندازه ی گلبرگ بستگی دارد. اگر گلبرگ بزرگ باشد مراحل بیشتر و تعداد رنگها نیز بیشتر میشود. نکته ی مهم در توپردوزی این اســت که هر چه از گلبرگ به ســمت مرکز گل پیش میرویم باید رنگ تیره تــری را انتخاب کنیم تــا گل طبیعی تر جلوه کند. در دوخــتِ برگها هم، مانند دوختِ گلبرگها عمل میکنیم و مرکز آن را خط وســط به طرف لبه ی برگ انتخاب میکنیم.
بیشتر بدانید
1- موقع کار از نخهای کوتاه اســتفاده کنید. اگر طول نخ بلند باشــد بر اثر عبور دایم از پارچه، تاب آن باز میشود و نخ حالت پوسیده به خود میگیرد.
2- برای محکم کردن نخ دردوخت ازگره استفاده نکنید. برای محکم کردن نخ بر روی پارچه بهتر است اول چند دانه شــلال ریز بزنید ، ســپس با دوختهای تکمیلی روی آن را بپوشانید.
3- هنگامی که نخ تمام شــد، سوزن را در قسمت پشــت کار از زیر شــلالها عبور دهید تا انتهای نخ در میان شلالها محکم شود.
4- قبل از شــروع کار ســوزن دوزی، بهتر اســت نمونه ی بخیه ها و شــلالهای جدید را ً قبلا بر روی تکه پارچه ی دیگری تمرین کنید ، بعد از کســب تجربه و عادت کردن دست، دوخت را روی کار اصلی، شروع کنید.
5- هنگام دوخت از سوزن فولادی استفاده کنید تا اثر زنگزدگی روی پارچه باقی نماند.
6- هنگامــی کــه کار را در کارگاه قــرار دادهاید دقــت کنید که پارچــه در درون آن ً کامــلا محکم و کشیده قرار گیرد.
7- نــوع پارچه بــا طرحی که برای ســوزندوزی انتخاب کردهاید باید ً کاملا هماهنگ باشد.
8- پارچه هایی کــه دارای بافــت ناهموارند برای ســوزن دوزی مناســب نیســتند، زیــرا فرورفتگی ها و برجســتگیها در بافت باعث خواهد شــد که دوخت، روی پارچــه نخوابــد و ِ زیبایــی آن جلوهگــر نشــود پارچه ی کرشــه.( به طور کلی در سوزن دوزیها باید از پارچه هایــی که دارای بافت هموار )ســاده اســت استفاده کرد.
9- پارچه هایی که دارای رنگهای متنوع اند برای گلدوزی قابل اســتفاده نیســتند. زیرا رنگهای پارچه مزاحم هماهنگی دوخت خواهد شد.
10- بــرای تهیه ی لوازم منزل مانند ملحفه، رومیزی و مانند آنها از پارچه های نخی، کتانی، ِ پشمی لطیف و ریز بافت استفاده میشود. برای لوازمی مانند روتختی، پرده، کوسن و مانند آنها از پارچه های کتانی، گاندی، کنفی میتوان استفاده کرد.
11- قیچی هایی مخصوص گلدوزی در اندازه های کوچک وجود دارند، که از دو نوع ســر صاف و ســر کج آن میتوان استفاده کرد.
12- نخ هــای مخصــوص گلــدوزی بــه صــورت کلافهای کوچک و در دو نوع با نامهای دمســه و عمامه ای موجودند. نوع دوم برای دوختهایی به کار میرود که طرح برجســته دارند. نخ عمامه مخصوص پارچه هــای ضخیم اســت. در انتخاب جنــس نخ باید دقت کرد که رنگ آن ثابت بماند.
13- چنانچــه از کارگاه اســتفاده میکنیــد برای جلوگیــری از کثیف شــدن پارچه بهتر اســت قبل از گذاشــتن آن روی پارچــه، تکهای مشــمع یا پارچه ی نــازک روی کار بگذاریــد و کارگاه را روی طــرح محکم کنید. سپس، به اندازه ی ِ سطح مقطع کار مشمع یا پارچه را با ِ قیچی نوک تیز در آورید.
14- برای شروع کار بهتر است ابتدا گل های بزرگ را بدوزید. ســپس رنگ شکوفه ها و سایر گلهای ریز را بر اساس رنگ گلهای بزرگ انتخاب کنید.
15- پس از پایان گلدوزی ابتدا پارچه را بشــوئید ، ســپس آن را اتو کنید. شســت و شــو میباید با دست انجام گیرد و خوب آبکشــی شود. در اتو کردن دقت کنید که فقط ِ پشت کار اتو شود.
16- از دوخــت زنجیره با نخ گلابتون میتوان برای تزیین حاشیه ی لباس استفاده کرد.
17- با استفاده از دوخت ساقه در اطراف طرح های میــوه و گلهای رنگ شــده، زیبایی کار را دو چندان کنید.
18- از دوخــت گره تزیینی بــرای تزیین جعبه های کوچک میتوان استفاده کرد.
