نمایشگاه هنر ایران: تهیه و بازآفرینی لباس نمایش عروسکی
لباس پوششی برای عروسکهای نمایشی است از لباس برای شناسایی موقعیت اجتماعی، فرهنگی و مذهبی یا سیاسی عروسک استفاده میشود. همانند نمایش خیمه شب بازی مبارک که لباسی ساده و قرمز بر تن دارد و نشانه قشر ساده و فعال جامعه است. بنابراین با توجه به نوع نمایش و کاربرد عروسک؛ لباس بر آن دوخته میشود تا در نظر بیننده، موجودی زنده به نظر آید. فرض کنید سالها پیش عروسکی طراحی، ساخته و لباسی برای او دوخته شده است. اکنون که چند سال از آن ماجرا گذشته، لباس عروسک در اثر استفاده های مکرر پاره یا پوسیده شده است. برای ساخت لباس عروسک چه باید کرد؟ اگر در بازار پارچه مورد نظر پیدا نشود چه باید کرد؟ اینها پرسشهایی است که مسئول دوخت و ترمیم لباس باید به آنها جواب مناسب دهد. لباس عروسک با لباس انسانهای زنده متفاوت است ولی در عین حال مشترکاتی نیز دارد. انتخاب لباس براساس نوع و تکنیک حرکتی عروسک انتخاب میشود و هر عروسک نسبت به آناتومی خود، پوشش متفاوتی دارد. بعضی عروسکها پا دارند و بعضی بدون پا هستند. بعضی بزرگ و بعضی کوچک هستند که اندازه آنها به عواملی همچون کوچکی و بزرگی سالن نمایش، نوع نمایش و اندازه دست عروسک گردان بستگی دارد.
تجزیه و تحلیل متن
بازآفرینی لباس، براساس تجزیه و تحلیل متن صورت میپذیرد. نخست نمایشنامه را از نظر تاریخی بررسی میکنیم:
نمایشنامه در چه دوره ای اتفاق افتاده است؟ دوره ساسانیان یا دوره قاجاریه؟
لباس انسانها با توجه به شرایط فرهنگی، اجتماعی و سیاسی آنها انتخاب میشود. همچنین هر شخصیتی به نسبت شغل، روحیات، مکان زندگی و … پوشش خود را تعیین میکند. تجزیه و تحلیل متن به ما میگوید نمایش مربوط به کدام دوره است؟ مکان وقوع نمایش کجاست؟ و شخصیت های نمایش کدامند؟ شناخت این مطالب، بر عهده بازآفرین لباس میباشد. او با شناخت رنگ، فرم، بافت و … میتواند باعث تغییر یک شخصیت نمایشی شود. او با انتخاب و بازآفرینی یک لباس برای گرگ سبب میشود تا کودکان از این حیوان نترسند و با تهیه لباسی مناسب برای روباه، شخصیت آن را مکارتر نمایش میدهد. این جادوی یک بازآفرین لباس، در نمایش عروسکی است.
تهیه لباس از آرشیو
همانطور که در قسمتهای قبل اشاره شد، انتخاب لباس براساس شناخت شخصیت، زمان، وقایع و … از آرشیو لباس انجام میشود. در یک آرشیو، لباسها براساس دوره های تاریخی، جنسیت و خصوصیات مشترکی که با هم دارند چیدمان میشوند. یک بازآفرین لباس با توجه به تجزیه و تحلیل متن و تقسیم بندی لباسهای مورد نظر در آرشیو، لباس مناسبی برای عروسکهای نمایش انتخاب . میکند آنچه مسلم است در آرشیوهای لباس نمیتوان به صورت کامل به خواسته های خود رسید، بلکه میتوان لباسهایی را انتخاب کرد که از بسیاری جهات به لباس مورد نظر نزدیک باشد. سپس میتوان با حذف و اضافه، لباس مناسبی برای عروسک تهیه کرد. لباسهای آرشیوی را قبل از استفاده مجدد، تمیز کرده و تن عروسک . میکنیم امروزه بسیاری از آرشیوهای لباس به صورت سایتهای اینترنتی، محصولات خود را عرضه و سفارشات را از مشتریان خود دریافت و خدمات ارائه میکنند. چگونه میتوان از آرشیو لباسی انتخاب کرد؟ برای آنکه در آرشیو لباس سردرگم نشویم جدولی تهیه کرده، در آن تمامی مشخصات یک لباس را مینویسیم بعد از تهیه جدول، با تغییراتی که مدنظر است لباس را طراحی و سپس رنگ آمیزی میکنیم بازآفرینی لباس های آرشیو برای متن جدید عمده ترین مواد به کار رفته در لباس عروسک پارچه میباشد. یک بازآفرین لباس عروسک باید شناخت جامعی از پارچه داشته باشد. بازآفرین لباس عروسک، هنگام خرید باید نام پارچه مورد نظر را بداند. همچنین از مراکز تهیه پارچه، نوار، دکمه و یراق … آگاهی داشته باشد. بتواند از سر هم کردن پارچههای دیگر به شکل پارچه مورد نظر رسیده و اجرا نماید. او باید فنون خیاطی را بداند و همچنین با نوع دوخت و دوز انواع پارچه آشنا باشد. در مواقعی که رنگ پارچه انتخابی در بازار یافت نمیشود، آشنایی با رنگ آمیزی میتواند به کمک بازآفرین لباس بیاید. در بسیاری از نمایشهای تاریخی، امکان فراهم کردن وسایلی که در اندازه کوچک عروسکی است و بر روی لباس نصب میشود، امکان پذیر نمیباشد. در این صورت تشتک یک نوشابه، چه پلاستیکی چه فلزی میتواند با کمی رنگ آمیزی کارساز باشد. داشتن دانش و تجربه و مهمتر از این دو، خلاقیت برای شخصی که بازآفرینی لباس عروسک را به عهده میگیرد حیاتی است.
دوخت لباس عروسک نمایشی
لباس نمایشی پوششی است که ضمن داشتن اغلب خصوصیات یک لباس در هنگام طراحی و دوخت به نکات زیر توجه بیشتری می شود:
1- لباس نمایشی باید زمان و مکان را مجسم سازد؛
2- تصویر روشنی از شخصیت ارائه نماید؛
3- رنگ و منظره عمومی صحنه را شدت بخشد؛
4- در القای فضای نمایش مؤثر باشد.
5- هنگامی که به صورت نمادین به کار برده میشود مفاهیم مورد نظر را القا نماید؛
6- به منظور دیده شدن از تمامی زوایای سالن، نسبتی در آن مبالغه شده باشد؛ مثال: یقه بزرگتر از حد معمول دوخته شود.
7- اگر نمایش به ما اجازه بدهد، قدری فانتزی باشد.
طراحی و دوخت یک لباس عروسک به شما محول شدهاست. معیارهای شما برای طراحی و دوخت این لباس چیست؟ طراحی و دوخت لباس عروسکهای نمایشی از دو جنبه اهمیت دارد. 1- از نظر نوع و شیوه حرکت عروسک؛ 2- ارزیابی شخصیت عروسک.
طراحی و دوخت بدن عروسک دست کشی (دستکش)
برای طراحی و دوخت این نوع عروسک نمایشی نخست شکل دست را برابر شکل زیر به صورت باز و در اندازه طبیعی روی کاغذ میکشیم. این تصویر نمونه بدن عروسک دستکشی خواهد بود. بعد از به دست آمدن نمونه کاغذی دستکش، آن را روی پارچه گذاشته و دو شکل قرینه نمونه و تهیه شده، بریده و سپس آن دو را به هم میدوزیم پس از دوختن دو قطعه پارچه ای که دقیقاً شبیه نمونه کاغذی بریده شده- است، آن را برمیگردانیم تا قسمت های دوخته شده در داخل دستکش قرار بگیرد. باید توجه داشت که موقع دوختن بدن عروسک قسمتهای گردن و پایین بدن آزاد باشد. برای آنکه دست و انگشتان بتوانند به راحتی وارد بدن عروسک شده و در جای خود یعنی گردن و داخل دستها قرار گیرند، پارچه بدن را کمی بلندتر میگیریم. بلندی دستکش باید تا نزدیکی آرنج و یا حداقل تا نیمه فاصله مچ و آرنج باشد.
برای اتصال گردن به بدن عروسک، باید در نقاط اتصال به گردن لیف های تعبیه کرد که پس از قرار گرفتن بدن عروسک در ناحیه گردن آن را با بند محک دم کنی ، در غیر این صورت باید لبه این قسمت، برای جلوگیری از ریشه ریشه شدن، تا شود بو به گردن چسبانید. برای آنکه به راحتی و به سرعت بتوانید دستتان را داخل بدن عروسک قرار دهید و یا خارج کنید از چه ترفندی استفاده میکنید؟ اگر در قسمت پایین عروسک حلقه ای از جنس مفتول و یا هر جنس مشابه دیگر دوخت و یا داخل لیفه های پیشبینی شده قرار دهیم، میتوانیم این قسمت را همیشه به حالت باز نگه داریم. همچنین برای سهولت کار با این نوع عروسک قسمتی از حلقه پایین بدن عروسک را به صورت قلاب در میآوریم و به راحتی این قلاب را پشت صحنه در جای مخصوص به خود آویزان میکنیم.
طراحی و دوخت لباس عروسک دستکشی
لباس عروسک از عوامل مؤثر در ارائه شخصیت عروسک . میباشد از آنجاییکه اندازه عروسکهای دستکشی خیلی بزرگ نیست، نمیتوانیم لباس این نوع عروسک را با تمام جزئیاتی که در عالم واقعیت وجود دارد بدوزیم. زیرا پارچه هایی با گلهای درشت و رنگهای تند، دکمه، یراق و وسایل زینتی باعث خواهد شد که برش و شکل اصلی لباس در مقیاس کوچکتر، برای تماشاگر مشخص نباشد. برای دوخت لباس عروسک دستکشی باید تا حد امکان پارچه های ساده و یا با نقش و نگار ریز در رنگهای یکدست و روشن انتخاب کرد. ضمن آنکه باید هماهنگی رنگ پارچه را با چهره و شخصیت عروسک در نظر گرفت. برای انتخاب جزئیات لباس مثل دکمه،جیب، لیفه و … باید کمال صرفه جویی را به خرج داد و فقط وسایلی را انتخاب کرد که در عین سادگی بتواند شخصیت عروسک را نمایش دهد. در طراحی لباس زنانه معمولاً نوع پوشش به نحوی انتخاب میشود که از قسمت کمر گشاد باشد و در طراحی لباس مردانه کت و شلوار طراحی میشود و شلوار به طور نمادین روی دستکش دوخته میشود در یک نمایشنامه باید حداکثر تفاوت را بین لباس عروسکها قائل شد که به راحتی بتوان آنها را از هم تشخیص داد. گاه میتوان در نمایشنامه ای با تغییر لباس از عروسکها چندبار و در نقشهای مختلف استفاده کرد. لباس عروسک به بدن دوخته نمیشود، چون باید قابل جدا کردن و شست وشو باشد. لباس عروسک از قسمت پایین تنه پوشانده میشود.
طراحی و دوخت لباس عروسک های میله ای
در عروسکهای میله ای لباس قطعه ای اساسی است که در حقیقت تنه عروسک را میسازد. از آنجایی که عروسک میله ای آناتومی ناقصی دارد، یعنی پا ندارد؛ لباس عروسک، به صورت پیراهنی بلند طراحی و دوخته میشود و تا انتهای ساعد عروسک گردان ادامه پیدا میکند پوشاندن لباس عروسک میله ای به دو صورت انجام میشود:
1- قطعه سر را جدا میکنیم و لباس عروسک را از ناحیه گردن، تن عروسک کرده، سپس سر را به تنه عروسک محکم میکنیم؛
2- یک زیپ بلند در پشت لباس تعبیه کرده و بعد از پوشاندن لباس بر تن عروسک زیپ را میبندیم با توجه به اینکه عروسک میله ای از نظر اندازه و حجم بزرگتر از عروسک دستکشی است لذا محدودیت های
عروسک دستکشی را از نظر رنگ و جزئیات دوخت و دوز ندارد.
طراحی و دوخت لباس عروسک های نخی
در عروسک نخی، از آنجایی که لباس نقش بسزایی در القای بسیاری از ویژگیهای شخصیت او دارد، بنابراین باید در انتخاب شکل، حالت و رنگ آن دقت بسیار کرد. لباس عروسک نخی را هم میتوان چسباند و هم دوخت.
چسباندن لباس
ابتدا باید یک لایه نازک اسفنج را همچون یک لایه ظریف پوست روی بدن عروسک کشید و سپس قسمتهای مختلف لباس را روی آن چسباند. این روش هنگامی مورد استفاده قرار میگیرد که عروسک دارای
حرکاتی آرام و باوقار باشد.
دوختن لباس
شبیه دوختن لباس برای انسان، نخست اندازه های مختلف بدن مثل قد، کمر، سرشانه، آستین و … را مشخص میکنیم. سپس الگوی لباس را روی کاغذ پیاده کرده، از کاغذ روی پارچه منتقل میکنیم.
رعایت همه نکات یاد شده در دوختن لباس الزامی است. در این روش نیز برخی از قطعات را به جای دوختن میچسبانیم. این عمل، با سرعت بیشتری انجام میگیرد و نتیجه بهتری میدهد. جالب است بدانیم که برخی از عروسک سازان، به ویژه عروسک سازان ایتالیایی، آنقدر در دوختن لباسهای عروسک وسواس به خرج میدهند که برای عروسکهایشان لباس زیر هم میدوزند.
طراحی و دوخت لباس عروسکهای ماپت
طراحی و دوخت لباس در عروسکهای ماپت به دو گونه انجام : میشود نخست عروسکهایی که جنس سر و بدنشان از یک نوع پارچه به خصوص شبیه به پولیش است. معمولاً این نوع عروسکها شخصیتهای فانتزی یا حیوانی دارند. در ابتدا سر عروسک را روکش کرده و پارچه را در ادامه به نواحی گردن و بدن عروسک میکشانیم. پس از روکش کردن، چین های اضافی را به پشت سر و بدن عروسک برده و اضافی پارچه را با قیچی جدا میکنیم، سپس درزهای پارچه را بعد از چسب زدن به هم میدوزیم؛ در روش دوم که معمولاً عروسکهای انسانی هستند و پوشش سر و بدن آنها با هم متفاوت است، نخست سر
عروسک را روکش میکنیم و سپس یک لباس نیمتنه را طراحی و بر اساس اندازه و بدن عروسک میدوزیم. برای عروسکهایی که جنس زنانه داشته باشند یک پیراهن و در عروسکهایی که جنسیتی مردانه دارند پیراهن و در بعضی موارد کت دوخته میشود.
