نمایشگاه هنر ایران: پرداخت اولیۀ فرش: ِکز دادن فرش
ابزار و وسایل مورد نیاز
جارو، مشعل، لباس کار، عینک، فندک، دستکش نسوز، کپسول گاز، ماسک
کز دادن : عملیاتی است که بر روی انواع فرش نوبافت، اعم از قالی، گلیم دورو، گلیم تکرو صورت میگیرد. این کار با نزدیک کردن شعله به پشت فرش جهت از بین بردن پرزهای پشت آن انجام میشود. اما کز دادن بر روی فرش تنها در گلیم های تکرو انجام میشود. هنگام کز دادن فرشها اطمینان حاصل کردن از طبیعی بودن جنس الیاف آنها (پشمی، پنبه ای و ابریشمی) ضروری است. نخهای پشمی هنگام بافته شدن معمولاً از پشت قالی و پشت و روی دستبافته های تخت مانند گلیم، دورو پرزهایی دارند. تولیدکنندگان برای تکمیل و زیباتر دیده شدن آنها این پرزها را به وسیلۀ کز دادن از بین میبرند. چنانچه در بافت فرشها از نخ های مصنوعی استفاده شده باشد، هنگام کز دادن این نخها، به علت ذوب شدن، سبب آسیب دیدگی فرش میشود. کز دادن بیشتر برای فرشهای پشمی به کار میرود و فرشهای ابریشمی تنها در صورت سفارش خاص کز داده میشوند. رش هایی را میتوان کز داد که جنس الیاف آنها از پشم باشد. تشخیص فرشهایی که در بافت آنها از الیاف مصنوعی یا ابریشم استفاده شده است به مهارت و تخصص بالایی نیاز دارد.
مراحل کز دادن فرش
1ـ ابتدا فرشهایی که نیاز به کز دادن دارند جدا میشوند.
2ـ سپس آنها به فضای باز انتقال داده میشوند.
3ـ قالی به گونه ای به پشت پهن شود که قسمت پرزدار آن رو به زمین باشد. فرشهای دیگر نیز بر روی زمین به شکلی پهن میشوند که در بخشهای نیاز به کز دادن به سمت بالا قرار گیرند.
4ـ تمامی ریشه های فرش به زیر فرش برده شوند تا هنگام کز دادن آسیب نبینند.
5ـ سپس پشت فرش جارو میشود تا باقیماندۀ چیزی به فرش نچسبیده باشد.
6ـ دستگاه کز، کنترل و آماده سازی میشود.
7ـ کز انجام میشود.
8ـ در پایان کار، دوباره جارو بر سطح کز داده، کشیده میشود.
پوشیدن لباس کار، زدن ماسک، عینک و به دست کردن دستکش نسوز هنگام کز دادن ضروری است.
دستگاه کز
این دستگاه دارای یک کپسول گاز در اندازه های متفاوت و شیلنگ بلندی است که در سر آن یک مشعل نصب شده است. در کنار این مشعل یک پیچ تنظیم کننده قرار دارد که شدت میزان شعله با آن تنظیم میشود. در سر مشعل، شعله افکن تعبیه شده و اندازۀ آن، با توجه به وسعت کار قابل تعویض است. هرچه میزان وسعت فرش بیشتر باشد به شعله افکن بزرگتر نیاز است. همچنین هرچه شعله افکن کوچکتر باشد میزان شعله اش متمرکزتر و تیزتر خواهد بود و از آن برای کز دادن نقاط حساس و ظریف استفاده میشود. کنترل و آماده سازی دستگاه کز پیش از شروع عملیات کز دادن، ابتدا فرش های نو از نظر جنس (پشمی، ابریشمی و ترکیبی) تفکیک میشوند. سپس فرش هایی که در آنها الیاف مصنوعی به کار رفته است در قسمت دیگری قرار داده میشوند. پس از آن کپسول گاز از نظر پر بودن کنترل میشود. همچنین باید مراقب بود تا این کپسول نشتی نداشته باشد. شیلنگ آن از نوع ویژۀ گاز و به بلندی 5تا 8متر و به قطر استاندارد دهانۀ خروجی کپسول و شعله افکن باشد. سپس اتصال دو سر شیلنگ به کپسول گاز و شعله افکن با بست شیلنگ گاز، کنترل میشود که نشتی نداشته باشد. فاصلۀ ایمنی کپسول از شعله افکن حداقل 2متر است. شیر کپسول و مشعل در آخرین مرحله از نظر زنگ زدگی، هرز شدگی و استحکام کنترل میشود. محلول آب و صابون غلیظ را با قلممو بر شیر کپسول، محل اتصال شیلنگ به کپسول، محل اتصال شیلنگ به شعله افکن، شیر شعله افکن و محل اتصال سر شعله افکن به میلۀ آن، پخش میشود. چنانچه هرگونه حبابی مشاهده شود، نشانۀ نشتی گاز از آن ناحیه است که باید برای برطرف کردن آن اقدام شود.
کز دادن و جارو کردن
ابتدا فرشهای دسته بندی شده برای کز دادن به فضای باز منتقل میشوند. سپس فرش را بر روی زمین پهن میکنند. البته اگر قالی است بایستی روی فرش بر زمین باشد و ریشه ها به سمت زیر آن تا میشوند. این کار برای جلوگیری از سوختن آنها و سفید باقی ماندنشان انجام میشود. سپس سطح پشت فرش به شکل دقیق با جاروی دستی، جارو میشود تا چنانچه مواد زایدی مانند آدامس، قیر، روغن سیاه و… به آن چسبیده باشد مشاهده شود. مواد زاید با روشهای مناسب از پشت فرش زدوده میشوند. سپس فلکۀ کپسول باز میشود تا گاز وارد شیلنگ شعله افکن شود. با یک دست فندک تفنگی شعله دار روشن و با دست دیگر پیچ تنظیم شعله افکن به آرامی باز شود (با درجۀ خیلی کم) آنگاه شعلۀ فندک درحالیکه دست ً ها کاملا رو به جلو باز هستند به سر شعله افکن نزدیک میشود تا شعله ور شود. بهتر است این کار دونفره انجام شود. باید توجه داشت هنگام روشن کردن شعله افکن، سر آن به سمت صورت، بدن یا مستقیم بر روی فرش قرار نگیرد. توصیه میشود در این کار از فندک لوله تفنگی اسشتفاده شود تا فاصلۀ شعلۀ فندک با دست زیاد باشد. پس از روشن شدن شعله افکن با پیچ تنظیم، شدت شعله، متناسب با نوع و وسعت کار، تنظیم میشود. کز دادن از بالا و سمت راست فرش آغاز میشود. جهت سر شعله افکن لازم است به سمت چپ نسبت به فرش و کزدهنده باشد تا آسیبی به ریشه ها و فرد نرسد. حرکت شعله افکن با سرعت متناسب و از راست به چپ و به شکل ردیفی از بالا به پایین انجام میشود. فاصلۀ سر شعله افکن از سطح فرش حدود 20سانتیمتر مناسب است، به گونه ای که نوک شعله با سطح فرش تماس پیدا کند. شعله افکن به صورت مایل با زاویه ای حدود 30درجه نسبت به سطح فرش قرار میگیرد. پس از آنکه سطح فرش یک بار به طور کامل به همین شکل کز داده شد باید آن را جارو کنند و دوباره این کار تکرار شود. اما باید توجه داشت که در مرحلۀ دوم کز دادن شدت شعله کمتر و سرعت حرکت شعله افکن بیشتر میشود. در صورت نیاز، این کار برای بار سوم نیز تکرار میشود. مکث کردن بر روی یک نقطه از فرش و حرکت ندادن آن باعث سوختن آن بخش از فرش میشود. آخرین مرحلۀ کز دادن، خیس کردن ریشه ها برای جلوگیری احتیاطی از شعله ور شدن آنها بر اثر حرارت است. محلول رقیقی از آب و شوینده پس از آخرین جاروکشی پشت فرش، آماده میشود. ابتدا ریشه ها را از دو طرف زیر فرش خارج و سپس با جاروی دسته بلند همۀ آنها با این محلول آغشته و خیس میشوند. هنگام جاروکشی باید دقت کرد تا همۀ پرزهای سوخته به خوبی از سطح فرش پاک شوند تا چنانچه قسمتی از فرش جا مانده باشد، دیده شود و خاکسترهای سوخته نیز پاک شوند.
